Dünyada ilk 10, 30 yada 50 ülkenin doğrudan yabancı sermaye yatırım girişlerinden aldıkları pay, ihracat, yurtiçi yatırım veya teknolojiye yapılan ödemelerden aldıkları paylardan çok farklı değildir. Zengin ülkeler yani daha rekabetçi ve daha ileri ekonomiye sahip olan ülkeler doğal olarak yabancı yatırımlardan ev sahibi veya kaynak ülke olarak daha fazla pay almaktadırlar. Fakat buradan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının diğer ekonomik büyüklüklerle tam olarak örtüştüğü şeklinde bir anlam çıkarmak mümkün değildir. Yatırımın yerleşim yeriyle ilgili politik risk, hükümet politikası, uluslararası algılama ve bölgesel imaj gibi ekonomik şartlarla ilgili olmayan birçok faktörde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını etkileyebilmektedir.
Politika yapıcıları, yerleşim yeriyle ilgili şartların değişmemesi şartıyla, kendi ülkelerinin yabancı sermaye yatırımının cezbedilmesinde nasıl daha iyi olacağı konusuyla yakından ilgilidir. Bunun için ülkelerin birbirleriyle karşılaştırılmasında ülkelerin mutlak performansları yerine nispi performanslarının kullanılması daha sağlıklı sonuçlar verebilmektedir. Bu amaca yönelik olarak UNCTAD 2001 Dünya Yatırım Raporunda doğrudan yabancı sermaye yatırım endeksi geliştirilmiştir. Bu endeks, ev sahibi ülkelerin nispi ekonomik büyüklüğü ve gücüne göre düzeltildikten sonra ortaya çıkan yabancı yatırımları cezbetme eğilimlerini yansıtan üç rasyonun ağırlıklandırılmamış ortalamasıdır. Bu üç rasyo, ülkelerin dünyadaki doğrudan yabancı yatırımlardan aldıkları payı, üç tane global büyüklük değerinden aldıkları
paya bölmektedir. Bu büyüklüklerde GSYİH, istihdam ve ihracattır (UNCTAD, 2001:40). Yatırım endeksini matematiksel formda ifade etmek istersek;
/ / X D gsyih X D DYSY DYSY R GSYİH GSYİH = / / X D istihdam X D DYSY DYSY R istihdam istihdam = / / X D ihracat X D DYSY DYSY R ihracat ihracat = 3
gsyih istihdam ihracat
R R R
Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım İndeksi= + +
Doğrudan yabancı sermaye yatırım endeksi, bir ülkenin yabancı yatırım için bir hedef merkezi olarak uluslararası sıralamadaki yerini göstermektedir. Endeks basit bir şekilde doğrudan yabancı yatırımları çekmedeki nispi performansları belirlemektedir.
Söz konusu büyüklüklerin öngördüğünden daha fazla yabancı sermaye yatırımı çeken ülkelerin başka bir takım avantajlara sahip olduğu varsayılmaktadır. Endeks değeri 1’den büyük olan bu ülkeler, yabancı yatırımcılara daha fazla kolaylık, vergi cenneti gibi, sağlayabilirler. Bundan başka nitelikli ve deneyimli işgücü, güçlü yurtiçi araştırma yetenekleri, mükemmel altyapı, çokuluslu şirketlere etkin bir şekilde arz sağlayan güçlü yerel firmalar ve uluslararası yatırımcıların ülkeyle ilgili sezgiler sayılabilir. Benzer şekilde endeks değeri 1’in altında olan ülkeler yabancı doğrudan yatırım akımlarını sınırlandırıyor veya bu ülkeyle ilgili büyüme beklentileri zayıf olabilir.
Endeks yorumlanırken dikkatli olunmalı ve diğer ekonomik ve politika değişkenlerinin kullanımı ihmal edilmemelidir. Endeks değerinin yüksek olması daima iyi bir ekonomik sinyal olarak algılanmayı gerektirmemektedir. Örneğin, şirket birleşme ve satın almaları gibi bir dönemlik geçici faktörlerin etkisi yansıtılıyor olabilir. Benzer şekilde bir ülkenin endeksi geçici bir krizden dolayı düşebilir ve bu diğer ekonomik büyüklüklerin etkisinden farklı bir biçimde doğrudan yabancı yatırımları etkileyebilir. Bütün bunlara rağmen doğrudan yabancı sermaye
yatırım endeksi, yabancı yatırımları çekmede başarılı olan ülkeleri göstermede bir başlangıç noktası olabilir.
Tablo-7: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım Endeksi, 1988-1990, 1998-2000
1988-1990 1998-2000 Ekonomi GSYİH
payı İstihdam payı İhracat Payı Oran GSYİH payı İstihdam payı İhracat payı Oran İlk 10 ülke
Singapur 12,7 26,5 1,4 13,5 Belçika ve
Lüksebur 8,5 40,8 2,6 17,3
Belçika ve
Lüksemburg 3,8 16,8 1 7,2 Hong Kong 6,3 24,5 1,1 10,6
Seychelles 6,7 9,2 2,4 6,1 İrlanda 5,1 20,3 1,2 8,9
Hong Kong 5 11,8 0,7 5,9 İsveç 4,4 18,8 2,2 8,5
Yeni Zelanda 3,9 10,6 2,8 5,8 Hollanda 3,5 13,5 1,3 6,1
Lesotho 7,5 0,9 7,9 5,4 Malta 4,5 9,3 1,2 5 Hollanda 3 11,3 1,1 5,1 Lesotho 7,4 0,9 6,2 4,8 İngiltere 3 9,7 2,5 5,1 Danmarka 1,9 9,3 1,2 4,2 Avusturya 2,7 9,4 3,2 5,1 Angola 7,7 1,1 2,8 3,9 İspanya 2,4 7,5 2,6 4,2 İngiltere 2 7,7 1,7 3,8 Son 10 ülke Angola 0 0 0 0 Kuveyt 0,1 0,1 0 0,1 Uganda 0 0 -0,1 0 Suriye 0,1 0,1 0 0,1
Güney Afrika 0 -0,1 0 -0,1 Nepal 0,1 0 0,1 0
İran -0,1 -0,1 0 -0,1 İran 0 0 0 0 Sudan -0,1 0 -0,3 -0,1 Cezayir 0 0 0 0 Zimbave -0,2 0 -0,1 -0,1 Eritre 0 0 0 0 Katar -0,1 -0,3 0 -0,2 MacauÇin 0 0 0 0 Kamerun -0,3 -0,1 -0,3 -0,2 Surinam -0,3 -0,2 -0,2 -0,2 Panama -2,7 -1,9 -0,6 -1,7 Endonezy a -0,7 -0,1 -0,4 -0,4 Surinam -24,9 -20,9 -7,3 -17,7 Yemen -1,3 -0,2 -0,9 -0,8
Kaynak:UNCTAD, World Investment Report, 2001, sf;254-255
1998-2000 döneminde endeks değerleri 17,3 ile –0,8 arasında değişmektedir. Ayrıca sıralamada da iki dönem arasında önemli derecede farklılıklar görülmektedir. Örneğin, Singapur ilk dönemde 13,5’lik endeks değeri ile ilk sırada yer alırken ikinci dönemde 3,3’lük endeks değeri ile on üçüncü sıraya gerilemiştir. Buna yol açan sebep olarak bu ülkeye gelen yabancı yatırımlardaki yavaş bir artışa karşılık GSYİH ve ihracat paylarındaki hızlı bir artış gösterilebilir. Ülkeye gelen yabancı yatırımlardaki bu durgunluk Asya’da görülen finansal krizin bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ülkenin tersine Brezilya endeks değerini 0,5’den ikinci dönemde 2,0’a çıkarmıştır. Endeksteki bu yükselişin temelinde ihracat payına oranla
yabancı yatırım akımlarının daha hızlı artması yatmaktadır. Yerel piyasaya dönük yabancı yatırımlar ve altyapı hizmetlerinin özelleştirilmesi yabancı yatırım akımlarının artışında önemli bir rol oynamıştır. Yukarıdaki Tablo 7’den de görülebileceği gibi en yüksek endeks değerine sahip ilk 10 ülke içerisinde gelişmiş ülkelerin ağırlığı söz konusudur. Her iki dönemde de altı tane gelişmiş ülke ilk sıralarda yer almışlardır. En düşük doğrudan yabancı sermaye yatırım endeksine sahip son 10 ülke içerisinde de en az gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler yer almaktadır.
1998-2000 döneminde 5 ülkenin doğrudan yabancı sermaye yatırım endeksi 1 değerini almaktadır yani bu ülkelerin sahip oldukları ekonomik büyüklükler ile gelen yabancı yatırımlar tam olarak birbirleriyle uyuşmaktadır. Aynı dönemde 53 ülkenin endeks değeri 1’den büyüktür. Bu ülkelere performans üstü ülkeler adı verilmektedir. Performans altı olarak nitelendirilen 79 ülkenin de endeks değeri 1’den küçüktür. Son grup içerisinde gelişmiş ekonomiler olan Japonya, İtalya ve Yunanistan, petrol zengini olan Suudi Arabistan gibi ülkeler yer almaktadır (UNCTAD, 2001:40).