Türkiye’deki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının coğraf

Çokuluslu şirketlerin yatırımlarındaki amaçlarının global düzeyde kârlarını maksimize etmek olduğunu ve bu doğrultuda yatırımlarını yapacakları ülke seçiminde karar verdikleri daha önce söylenmişti. Yabancı firmaların aynı şekilde bir ülkenin hangi bölgesine yatırım yapacağı söz konusu bölgenin gelişmişlik düzeyi, satınalma gücü, nitelikli işgücü, altyapı imkanlarıyla çok yakından ilgilidir.

Türkiye’deki yabancı sermaye yatırımlarına baktığımızda Marmara

Bölgesinin büyük bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. 2002 yılında düzenlenen yatırım teşvik belgelerini incelediğimizde yabancı yatırımların %67 oranında Marmara Bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir. Marmara Bölgesini sırasıyla %11’lik oran ile Akdeniz Bölgesi ve %9’luk oranıyla Ege Bölgesi takip etmektedir. Bu üç bölgenin toplam yabancı sermaye içindeki payları %87’ye ulaşmaktadır (Hazine, 2002b:6).

Türkiye’de 2002 yılı sonu itibari ile yaklaşık olarak 4 katrilyon 223 trilyon 795 milyar Türk Lirası sermayeye sahip 6215 yabancı sermayeli firma bulunmaktadır. Yabancı sermayeli firma sayısı ile yabancı sermaye miktarını iller bazında değerlendirdiğimizde İstanbul’un en büyük paya sahip olduğu görülmektedir.

62% 8% 7% 3% 3%1% 1%1%1% 5% 8%

İst. Firma Ank.Firma İzmir Firma Bursa Firma İçel Firma Sak.Firma

Adana Firma Man. Firma Koc.Firma Ant.Firma Diğer

Şekil-18: Yabancı sermayeli firmaların iller itibari ile dağılımı

Kaynak: www.hazine.gov.tr

Yukarıdaki şekilden de görüldüğü gibi Türkiye’deki yabancı firmaların 3940 tanesi yani toplam firmaların yaklaşık olarak %62’si İstanbul’da bulunmaktadır. İstanbul’u %8’lik payla Ankara, %7’lik payla İzmir, %5’lik payla Antalya ve %3’lük payları ile Bursa ve İçel takip etmektedir. İlk 10 il içerisindeki diğer illerin yani Sakarya, Manisa, Adana ve Kocaeli’nin firma sayısı bakımından aldıkları pay ise %1 ile sınırlı kalmaktadır. Türkiye’de yabancı sermayeden en fazla pay alan ilk on ilin Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı firmaların da %92’sini aldıkları görülmektedir. Yabancı sermaye miktarının dağılımı incelendiğinde ise İstanbul’un yine en büyük paya sahip olduğu görülmekle birlikte daha ilginç sonuçlarla karşılaşılmaktadır.

Şekil-19: Yabancı sermayenin illere göre dağılımı

Kaynak: www.hazine.gov.tr

Yabancı sermayeden aldığı %84’lük payla İstanbul en büyük orana sahip iken bu ili sırasıyla Ankara, İzmir, Antalya ve Kocaeli izlemektedir. Bu ilk beş ilin yabancı sermayeden aldığı pay ise %92,6 gibi büyük bir orana karşılık gelmektedir. Firma başına düşen yabancı sermaye miktarı incelendiğinde Türkiye’de firma başına düşen yabancı sermayenin yaklaşık olarak 680 milyar TL olduğu görülmektedir. Türkiye’de yabancı sermayeden en fazla pay alan ilk on il için bu kriteri göz önüne aldığımızda İstanbul, Manisa, Sakarya ve Kocaeli illerinin Türkiye ortalamasından daha yüksek oranda firma başına düşen yabancı sermayeye sahip olduğu görülmektedir.

0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000 4000000 4500000 Milyon TL

Manisa Sakarya İstanbul Kocaeli Türkiye Adana Bursa İzmir Antalya İçel Ankara

Şekil-20: Türkiye’de Firma Başına Düşen Yabancı Sermaye Miktarı

Kaynak:www.hazine.gov.tr

Manisa, 4 trilyon 100 milyar TL firma başına düşen yabancı sermaye miktarı ile ilk sırada yer alırken bu ili Sakarya, İstanbul ve Kocaeli izlemektedir. İlk on il içerisine giren diğer beş il yani Adana, Bursa, İzmir, İçel ve Ankara illerinin firma başına düşen yabancı sermaye miktarları Türkiye ortalaması olan 680 milyar TL’sından daha düşüktür. Bu tespit nispi olarak ilk grupta yer alan firmaların ikinci grupta yer alan firmalara göre daha büyük sermayeli firmalar olduğunu göstermektedir.

Yabancı sermaye yatırımlarının bölgesel dağılımında kullanılabilecek bir diğer kriterde kişi başına düşen yabancı sermaye miktarıdır. Bu kriterde de en büyük payı diğer ölçütlerde olduğu gibi yine İstanbul almaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı kesin sonuçları kullanılarak (DİE, www.die.gov.tr) çıkarılan istatistiklere göre İstanbul’un kişi başına düşen yabancı sermaye miktarı yaklaşık olarak 352 milyon TL’sıdır.

0 50 100 150 200 250 300 350 400 M iLY O N TL

Kişi Başına yabancı sermaye 62,2943 351,606 38,7079 20,7756 22,0129 25,9409 79,2998 51,7484 14,2753 81,6696 47,2579 Türkiye İstanbul İzmir Ankara İçel Bursa Sakarya Kocaeli Adana Manisa Antalya

Şekil-21: Türkiye’de Kişi Başına Düşen Yabancı Sermaye Miktarı

Kaynak: www.hazine.gov.tr ve www.die.gov.tr’deki nüfus bilgileri kullanılarak yapılmıştır.

Kişi başına düşen yabancı sermaye miktarı açısından İstanbul’u takip eden iller Sakarya ve Manisa’dır. Bu üç ilin kişi başına düşen yabancı sermaye miktarları Türkiye ortalaması olan 62 milyon TL’dan daha yüksektir. Söz konusu diğer yedi ilin ise bu kriter dikkate alındığında sahip olduğu değerler Türkiye ortalamasından daha düşüktür. İlk üç ili sırası ile Kocaeli, Antalya, İzmir ve Bursa takip etmektedir. Yabancı sermaye yatırımlarının Türkiye’de gösterdiği bu dağılım incelendiğinde daha önce anlatılmaya çalışılan görüşleri desteklediği görülmektedir. Yabancı yatırımlar gelir seviyesi yüksek dolayısıyla geniş bir iç pazara sahip, altyapı imkanları gelişmiş ve nitelikli işgücüne nispi olarak daha fazla sahip olan bölgelerde yoğunlaşmıştır. Türkiye’deki 2001 yılı kişi başına geliri olan 1838 doları (DPT, http://ekutup.dpt.gov.tr) baz aldığımızda adı geçen ilk on ilin kişi başı gelirinin

Türkiye ortalamasından daha yüksek olduğu görülmektedir. Yabancı sermayeden en fazla pay alan ilk on ilin 2001 yılı kişi başına gelir ortalaması 2925,3 dolardır (TCMB, http://tcmbf40.tcmb.gov.tr/cbt.html). Bu bilgide yabancı yatırımların daha zengin bölgelerde yoğunlaştığını doğrulamaktadır. Bunların dışında İçel, Adana, İzmir serbest bölgelerinin yabancı yatırım çekme konusunda etkili olduğu ve Manisa’nın da İzmir’in ardalanı olmasının etkili olduğu söylenebilir.

3.4 Türkiye Ekonomisinde Diğer Sermaye Hareketleri (Portfoy