Türkiye’de Afet Yönetimi Örgüt Yapısı

Afet yönetimi, sadece belirli bir bölgenin yönetimsel sorunu olarak görülemeyecek ve yönetimsel yapısı sadece bölgesel olarak ele alınamayacak kadar kapsamlıdır. Bu nedenle, ülkenin yönetsel yapısına uygun bir örgüt yapısının oluşturulması önem taşımaktadır. Türkiye’de afet konusundaki örgütlenme merkezde ve taşrada olmak üzere ikiye ayrılır. Afet olaylarına müdahale, afetin büyüklüğüne bağlı olarak taşradan merkeze doğru yayılır. İl ve ilçe düzeyinde zararlara neden olan afetlerde ilk müdahale il veya ilçe komiteleri tarafından sağlanır. İl veya ilçenin müdahale sınırlarını aşan büyük afetler için ise müdahale merkezi teşkilat tarafından gerçekleştirilir. Bu nedenle, ülkemizdeki afet yönetim sistemi hiyerarşik bir yapıya sahiptir. Ülkemizde, başta deprem olmak üzere yaşanan afetler sonrasında merkezden taşraya kurumsal yapılanma zaman içerisinde aşamalı olarak değişime uğramıştır. Özellikle 1999 depremleri sonrasında ülkemizde afet yönetimi konusunda çalışmaları yürütmek ve koordinasyonu sağlamak amacıyla Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü kurulmuş ise de istenen sonuç elde edilememiş 2009 yılı itibariyle yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. 1999-2009 yılları arasında mevcut ve kurulmuş teşkilatlar ile ilgili bilgiler aşağıda özetlenmiştir.

5.4.1. Merkezi teşkilat

Türkiye’de 2009 yılındaki yeni yapılanma sürecine kadar afet yönetimi konusunda üç ayrı mevzuata dayanarak merkezi düzeyde kurullar ile çeşitli kurumlara bağlı taşra teşkilatları görev yapmaktaydı. Bahsi geçen merkezi düzeydeki bu kurullar ile taşra teşkilatlarının çalışma alanları ve organizasyon yapıları aşağıda özetlenmiştir.

5.4.1.1. Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu

01.04.1988 tarih ve 88/12777 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca hazırlanan bu yönetmelikle bir afetin il sınırlarını ve imkanlarını aşması halinde kurulması öngörülen bir afet yönetim merkezidir (Gülkan ve diğ., 2003).

Kurulun organizasyon yapısı Şekil 5.2’de gösterilmiştir (JICA,2004).

Şekil 5.2: Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu yapısı

Yaşanan büyük bir afet sonrası, kurul başkanının çağrısı üzerine toplanan kurul üyeleri, alt kurul üyelerinin de katkıları ve diğer bakanlıklarla işbirliği içerisinde kendi çalışma alanları ile ilgili acil yardım planlaması ve uygulamalarını gerçekleştirerek Bayındırlık ve İskan Bakanlığına bildirirler. Gülkan ve diğ. (2003) ve Atlı (2006)’da bu kurulun görevleri şöyle özetlenmiştir.

• Başbakanlıktan alınan talimatların uygulanmasını sağlar,

• Afet bölgesi valilerinden ve diğer kaynaklardan alınan bilgiler doğrultusunda ihtiyaçlarının giderilmesi ve varsa sorunlarının çözülmesi için kararlar alır. Bu kararlar doğrultusunda bakanlıklar kurum ve kuruluşlar ile afet bölgeleri arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlar, çözümlenemeyen sorunlar varsa Başbakanlığa sunar,

• Dış ve iç yardımlarla ilgili koordineyi sağlar,

• Alınan bilgi ve raporların değerlendirilmesi sonucunda Başbakanlığa sürekli bilgi verir,

• Bakanlık, kurum ve kuruluşların illeri takviye ve destek planları gereğince yapılması gereken işlemleri her safhada izler, aksamalar varsa tedbirler alır veya aldırır.

Bakanlar Kurulu

Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu

Başkan: Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Müsteşarı

Müsteşarlar Milli Savunma, Dışişleri, İçişleri, Maliye, Milli Eğitim, Sağlık, Ulaştırma, Tarım ve Köy İşleri Çevre ve Orman, Sanayi ve Ticaret Kızılay Derneği Genel Genel Kurmay Başkanlığı Temsilcisi Sekreterya

Afet İşleri Genel Müdürlüğü

Alt Kurul

5.4.1.2. Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü

Yaşanan 17 Ağustos 1999 depremine kadar Türkiye’de afet yönetimi açısından afet öncesi ve afet sonrası çalışmaların yürütülmesinde işbirliğini sağlayacak merkezi bir otorite mevcut değildi. Her ne kadar 7269 sayılı yasada koordinasyon sorumluluğu Bayındırlık ve İskan Bakanlığında görünse de pratik uygulamalar durumun böyle olmadığını göstermekteydi. Bürokratik sistem içerisinde başbakanlığın yatırım gücünü kullanmadan böyle bir koordinasyonun sağlanamayacağının açıkça görünmesiyle, bakanlar kurulunun 15.11.1999 tarih ve 583 sayılı kararı ile Başbakanlık Acil Durum Yönetimi Başkanlığı kurulmuştur. Daha sonra 14.06.2000 tarih ve 600 sayılı KHK ile kurulan bu başkanlık Genel Müdürlüğe dönüştürülmüştür (JICA, 2004).

Merkezde kurulması dolayısıyla bu kurumun ana görevi, ülke genelini etkileyecek doğal ve teknolojik afetler ile acil durum yönetiminin etkin olarak gerçekleştirilmesini sağlamak, önlemler almak, müdahale ve afet sonrası çalışmaları yürütecek kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu sağlamaktır (Gülkan ve diğ., 2003).

5.4.1.3. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi

96/8716 sayılı yönetmelikle kriz hallerinde merkezde kurulacak olan bu merkez, 14.12.2000 tarih ve BKYM-6 sayılı yazı ile Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğüne bağlanmıştır. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi organizasyon şeması Şekil 5.3’de verilmiştir (JICA, 2004).

Şekil 5.3: Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi organizasyon şeması

Başkan: Başbakan veya ilgili devlet bakanı İlgili Bakanlar

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sek.

Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi

Kriz Koordinasyon Kurulu

Kriz Değerlendirme

Takip Kurulu Sekreterya

Başkan: Başbakanlık Müsteşarı

İlgili Müsteşarlar TAEK Başkanı

Merkez Bankası Başkanı Kızılay Genel Başkanı İhtiyaç duyulan Bakanlık ve Kuruluş Temsilcileri Başkan: Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Bakanlıkların kurum ve kuruluşların Genel Müdür ve Uzmanları

Gülkan ve diğ. (2003)’e göre bu merkezin görevleri şöyle özetlenmiştir.

• Krizi yaratan olayın önlenmesi, ortadan kaldırılması veya milli menfaatler doğrultusunda sona erdirilmesi maksadı ile gereken hazırlık ve faaliyetlerin yönlendirilmesini,

• Hizmet ve faaliyetlerin yürütülmesinde; Genelkurmay Başkanlığı, ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon, işbirliği, sürat ve etkinlik sağlayarak krizin en az zararla ve milli menfaatlerimiz doğrultusunda atlatılmasını, sağlamaktır.

5.4.2. Taşra teşkilatı

7269 sayılı kanunun 88/12777 sayılı yönetmeliği gereğince Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, afet yönetimi ve afete müdahale amacıyla il ve ilçelerde Acil Yardım Taşta Teşkilatına bağlı “Hizmet Grupları” kurmuştur (Atlı, 2006).

5.4.2.1. İl acil yardım teşkilatı

Afet ve acil durumlarda yerel müdahalenin gerçekleştirilebilmesi amacıyla, illerde vali veya görevlendireceği vali yardımcısı başkanlığında “İl Kurtarma ve Acil Yardım Komitesi “ kurulur. Bu komitede yer alan il düzeyindeki müdürler ve diğer temsilcileri içeren şematik gösterim Şekil 5.4’de verilmiştir (Gülkan ve diğ., 2003).

Şekil 5.4: İl Acil Yardım Teşkilatı organizasyon şeması

Gülkan ve diğ. (2009) ve Atlı (2003) İl Acil Yardım Teşkilatının görevlerini şöyle özetlemektedir:

Valilik

B.Başkanı

Garnizon

Emniyet

Tarım/Köyİşleri Sivil Savunma

M. Eğitim

Sağlık Kızılay

• İl acil yardım planlarının yapılmasını ve uygulanmasını sağlayarak, ilçelere ait planları inceleyerek valinin onayına sunar,

• Planda öngörülen teşkilatı kurarak eğitim ve tatbikat düzenleyerek grupların hizmete hazır olmalarını sağlar,

• Yapılacak yardım prensiplerini tespit eder ve belirlenen ihtiyaçların teminini sağlar,

• Hizmet gruplarının toplanma ve çalışma esaslarını belirler ve bu konuda talimatlar düzenler, çalışmaları koordine ederek sonuçlarını izler,

• Acil yardım çalışmalarının daha önce belirlenmiş öncelikler doğrultusunda yürütülmesini sağlayarak acil yardım hizmetlerinin yürütülmesinde, görevli kuruşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlar,

• Acil yardım, geçici iskan ve onarım için afetzedelere nakdi ödemede bulunulması gerekli olduğu hallerde, Bayındırlık ve İskan Bakanlığından izin alır,

• Yapılan çalışmalar ve uygulama sonuçlarını değerlendirir, • Hizmet gruplarının görevlendirilmelerini takip ve koordine eder,

• Gerektiğinde afetzedelerin borçlarının tecili ve yeni kredi açılması konusunda tespit ve tekliflerde bulunur.

Acil yardım hizmetlerini yürütmekten sorumlu komitesinin şematik gösterimi Şekil 5.5’de verilmiştir (Gülkan ve diğ., 2003).

Şekil 5.5: İl Acil Yardım Teşkilatı hizmet grupları

5.4.2.2. İlçe acil yardım teşkilatı

İlçelerde de İl Acil Yardım Teşkilatına benzer yapıda ve kaymakamların başkanlığında kurulan bu teşkilatta Belediye Başkanı, İlçe Jandarma Bölük Komutanı, Emniyet Amiri/Başkomiseri, İlçe Savunma Müdürü/Memuru, Mal Müdürü, İlçe Milli Eğitim Gençlik ve Spor Müdürü, Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü temsilcisi,

Hizmet Grupları İlk yardım ve tıbbi müd. Hasar tespiti ve geçici iskan Emniyet Satın alma, kiralama, el koyma ve dağıtma Ulaşım ve haberleşme Arama kurtarma, enkaz kaldırma Elektrik, su ve kanalizas yon _Ulaştırma Tarım Hasar tespiti ve geçici iskan

ilçedeki sağlık kuruluşlarından kaymakamlarca belirlenen birinin amiri, Kızılay Başkanı, Garnizon Komutanı veya mahalin en büyük askeri birlik temsilcisi görev almaktadır (Atlı, 2006).

Kaymakamlar genel olacak hizmet gruplarını il hizmet grupları ile aynı yapıda oluşturabilecekleri gibi ilçenin özelliklerine bağlı olarak farklı bir yapılanma yolunu da tercih edebilirler. Konu ile ilgili yönetmelik bu tür bir esnekliğe olanak sağlamaktadır (88/12777 47. madde) (Yılmaz, 2003).

5.5. Türkiye’de Afet Konusunda 2009 Yılına Kadar Yetkili Olan Kurum /