Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri’nde ulusal güvenlik acil durumu, doğal afetleri, askeri taarruzları, teknolojik veya diğer acil durumları içermektedir ve “Bütünleşik Acil Durum Yönetim Sistemi (IEMS)” içerisinde yer alır (FEMA, 2009a).

Amerika Birleşik Devletleri genel yaklaşım olarak her bir acil durum için ayrı planlar yapmak yerine acil durumların ortak sorunlarının çözümüne yönelik işlevsel planlar yapmaktadır. Planlar içerisinde mevcut kaynaklar yerel, eyalet ve federal düzeyde bir araya getirilerek ortak amaç doğrultusunda kullanılmakta, gönüllü kuruluşlar ve ticari kaynaklar da gerektiğinde kullanılmaktadır. Acil durum planları afet yönetiminin tüm aşamalarını kapsamaktadır (Gülkan ve diğ., 2003).

Japonya Sistemi ABD Sistemi

Birçok ülke İdeal Sistem

Düşük düzeyde hazırlıklı olma, sadece afet sonrası yönetim

İleri düzeyde hazırlıklı olma faaliyetleri

Yüksek düzeyde zarar azaltma

İleri düzeyde zarar azaltma & Dengeli Afet Yönetimi

Devletin tüm seviyelerinde “Ulusal Deprem Zararları Azaltma Programı (NEHRP)” kapsamında afet zararlarının azaltılmasına yönelik çalışmalar yer almaktadır. Ayrıca federal eyalet ve yerel ölçeklerdeki organizasyon ve kurumlar arası ilişkileri sağlayacak koordinatör kurum da Federal Acil Yönetim Kurumu (FEMA) olarak belirlenmiştir (Şengezer ve Kansu, 2001).

ABD’de ulusal acil yardım ve kurtarma çalışmaları katılımcı bir anlayışla yerel ve federal seviyede resmi ve özel kurum ve kuruluşların katılımını öngörmektedir. Bütün bu kurumların nasıl bir arada çalışacağı ise son derece ayrıntılı hazırlanmış “Federal Müdahale Planı”na göre belirlenmiştir. Plandaki 12 ayrı acil yardım fonksiyonu, yangın söndürme, tıbbi hizmetler, enkaz kaldırma hizmetleri ve gıda temini gibi tüm hizmetleri içermektedir. Bu hizmetlerin kimler tarafından yürütüleceği de planda ayrıntılı olarak tanımlanmıştır Amerika Birleşik Devletleri’nde afet ve acil durumlarda müdahaleye katılan kurum ve kuruluşlar Şekil 4.2’de gösterilmiştir (Erkal ve Değerliyurt, 2009) (İTÜ, 2010).

Şekil 4.2: ABD’de afet ve acil durum müdahalesine katılan kurum ve kuruluşlar

Ulusal acil durum hazırlık yönetimi ile ilgili kanunlar, sorumlu kurum ve kuruluşlar ile bunların sorumlulukları açıkça belirlenmiştir. Farklı sorumluluklara sahip bu kurumlar ve görevleri aşağıda kısaca özetlenmiştir.

Ulusal Güvenlik Konseyi : 1947, 1949 Ulusal Güvenlik Kanununa göre kurulan bu kurum dış politikalar ve ulusal güvenlik konularında destek kurum olarak görev yapar. Acil durum politikalarının yönetimi ve geliştirilmesinden sorumludur. Tüm hazırlık eylemleri, kurumsal yapılanma ve yasal düzenlemeler devletin yasal düzenlemeleri ile tutarlı olacak şekilde bu konsey tarafından geliştirilir. Bu konsey

ayrıca, ulusal güvenlik acil durum hazırlık konularında kongreye ve federal yargıya danışman olarak hizmet yapar (FEMA, 2009a).

Federal bakanlıkları ve FEMA: 1979 yılında kurulan FEMA, ulusal düzeyde afeti yöneten, buna yönelik tüm çalışmaları yürüten, ulusal rehberlik hizmetlerini sağlayan, eğitim ve iyileştirme programları geliştiren kurumdur. FEMA’nın tüm kaynakları, hizmetleri ve programları 10 bölgeden yönetilmektedir. Sorumlulukları ise T.Stafford yasasında belirtilmiştir. Bir afetin eyaletin müdahale olanaklarının ve kapasitesinin ötesinde bir büyüklükte olması durumunda Federal Hükümet harekete geçer.

Amerika Birleşik Devletleri’nde çoğu ülke için kabul görmüş bir yaklaşım olan “tüm afetler yereldir” yaklaşımı söz konusudur. Bu nedenle, ilk müdahale ve olayın yönetiminden öncelikle yerel otoriteler sorumludur. Olay “yerel” olarak nitelendirilmesine rağmen, çalışmalar eyalet ve federal hükümet tarafından desteklenmektedir. Bazı eyaletler için kapsamlı Acil Durum Yönetim Planı (CEMP) olarak bilinen planlar ile bazı eyaletlerde mevcut acil durum operasyon planları içerik ve operasyonel anlamda aynı temele sahiptir. Bu planlar, eyalet ve yerel yetkililere yapısal ve sorumlulukların yürütülmesi açısından rehberlik eder.

FEMA organizasyon şeması Şekil 4.3.’de (FEMA, 2010c), FEMA bölgeleri ise Tablo 4.1.’de verilmiştir (Şengezer ve Kansu, 2001).

Tablo 4.1: ABD’de FEMA bölgeleri

Bölge Eyaletler

1 Connecticut, Maine, Massechusetts, New Hampshire, Rhode Adası, Vermont 2 New Jersey, New York, Puerto Rico, Virgin Adaları

3 Delaware, Colombia Bölgesi, Maryland, Pennsylvania, Virginia, Batı Virginia 4 Alabama, Florida Georgia, Kentucky, Mississippi, Kuzey Carolina, Tennessee 5 Illinois, Indiana, Michigan, Minnesota, Ohio, Wisconsin

6 Arkansas, Louisiana, New Mexico, Oklahoma, Texas 7 Iowa, Kansas, Missouri, Nebraska

8 Colorado, Montana, Kuzey Dakota, Güney Dakota, Utah, Wyoming

9 American Samoe, Arizona, Califormia, Guam, Hawaii, Nevada, Mariana Adaları, Micronesia Federe Devletleri, Marshall Adaları Cumhuriyeti

Ş

ekil 4.3: FEMA organi

za

syon

şema

sı

Yönetici

Yönetici Yardımcısı Koruma ve Ulusal Hazırlık Personel Şefi Ulusal Danışma Konseyi Yönetici Sekreteri Engelliler Entegrasyon Koordinasyon Ofisi Eşit Haklar Ofisi Yasa Uygulama Danışmanı Bölgesel Operasyon Ofisi Dış İlişkiler Ofisi Politika ve Program Analiz Ofisi Yönetici Asistanı Ulusal Süreklilik Programı Yönetici Asistanı Hibe Programı Ulusal Sermaye Bölge Koordinasyon Müdürü Asistan Yardımcısı Ulusal Hazırlık Baş Danışman Sekreter Danışmanı İnanç ve Toplum Girişimleri Merkezi FEMA Çocuk Çalışma Destek Birimi

Müdürü Birimi MüdürüUSA Yangın Bölgeler I-X Müdürü

Federal Sigorta ve Zarar Azaltma Müdürü Müdahale ve İyileştirme Müdürü Yönetim Şefi Finans Şefi Tedarik Şefi Beşeri Sermaye Şefi Bilgi Ofisi Şefi

Güvenlik Şefi

Afet Rezerv İşgücü

Müdür Yrd

Sigorta. Yönetici Asistanı Müdahale Federal Koordinasyondan Sorumlu Operasyon Yönetici Asistanı İyileştirme Yönetici Asistanı Lojistik Müdür Yrd. Zarar Azaltma İç Güvenlik Ofisine 61

Federal bakanlıklar ise, yasalarla belirlenen ulusal güvenlik konseyinin önderliğinde ve FEMA koordinatörlüğünde çalışırlar. Tüm bakanlıkların sorumlulukları yasal düzenlemelerle tanımlanmıştır. Bakanlıklar dışında çalışan diğer kurumların görev ve sorumlulukları da yine FEMA kanunun içerisinde tanımlanmıştır (Şengezer ve Kansu, 2001).

Ulusal Deprem Zararlarını Azaltma Programı (NEHP): Deprem riskini azaltma çalışmalarında federal hükümetleri koordine eden bu program, 1977 “Deprem Tehlikesine karşı Korunma Kanunu” na göre geliştirilmiştir. Eyaletlerin deprem riskini azaltma çalışmaları, araştırma ve yasal düzenlemelerine yönelik standartların geliştirilmesi konusunda çalışmaları yürütür. Ulusal standartların geliştirilmesi, altyapı ve bina inşaatlarının gerçekleştirilmesi, planlama için gerekli yönetmeliklerin yürütülmesi çalışmaları için dört kurumun konsorsiyumundan oluşmaktadır. Bu kurumlar;

• Jeolojik Araştırma Kurumu (USGS) • Ulusal Bilim Vakfı (NSF)

• Ulusal Standart ve Teknoloji Enstitüsü (NIST) • Federal Acil Durum Yönetim Kurumu (FEMA)

dir.

Jeolojik Araştırma Kurumu (USGS): Deprem tahmin çalışmalarının geliştirilmesi, yürütülmesi, sismik aktivitelerin gözlenmesi, tehlikelerin belirlenmesi için gerekli araştırmaları yönetir. Tahminlerin yayınlanması için FEMA’ya danışarak standart süreçler geliştirir ve program çerçevesinde çalışan diğer kurumlarla koordineli olarak çalışır (Şengezer ve Kansu, 2001).

Ulusal Bilim Vakfı (NSF): Depremle ilgili çalışmaların finansmanını yürütür. Deprem mühendisliği çalışmaları için kapsamlı planlar oluşturarak program çerçevesinde yer alan diğer kurumlarla koordineli olarak çalışır (Şengezer ve Kansu, 2001).

Ulusal Standart ve Teknoloji Enstitüsü (NIST): Deprem gözlemlerinin teorik olarak yorumlanması, araştırmaların yapı yönetmeliklerine en uygun şekilde aktarılmasının sağlanması ve standartların oluşturulması ve uygulanmasının sağlanması çalışmalarını yürütür. Yapı ve altyapı uygulamalarının, ilgili yönetmeliklerin

geliştirilmesi için gerekli araştırmaların yürütülmesinden sorumludur ve yine program çerçevesinde yer alan diğer kurumlarla koordineli olarak çalışmalarını sürdürür (Şengezer ve Kansu, 2001).

Federal Amerika Birleşik Devletleri’nde afet yönetimi sisteminin planlama ve genel standartları belirlenmiştir. Üst düzeydeki afet müdahale mekanizması ise ancak afetin yerel sınırları aşması ve talep edilmesi durumunda devreye girmektedir. Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Kumanda Sisteminde ise, farklı müdahale ekiplerinin koordineli olarak çalışmalarına imkan verilmekle birlikte eyaletlerden talep gelmediği sürece üst düzey müdahale söz konusu değildir.

Yakın tarihli yaşanan ve farklılaşan tehdit unsurları karşısında ise afet yönetim sistemi ve anlayışında değişimler söz konusu olmuştur. Bu değişim üst yönetim mekanizmasının bakanlık seviyesinde daha kapsamlı yapılanması şeklinde olmuştur.

11 Eylül saldırıları sonrası 25 Kasım 2002 yılında çıkan ulusal kanun ile “İç Güvenlik Ofisi” kurulmuştur. Ofisin görevi, ülkeyi terör saldırılarından korumak amacıyla ulusal stratejilerin oluşturulması sağlamak ve uygulamaları koordine etmektir. “İç Güvenlik Uyarı Sistemi” bünyesinde geliştirilen ve renk kodlarından oluşan terörizm uyarı cetveli ile halkın ve kamu otoritelerinin terörizm saldırısı durumunda saldırı durumunun riskinin bildirilmesi hedeflenmiştir (FEMA, 2010d).

Amerika Birleşik Devletleri’nde afet yönetimi konusunda çalışan başta FEMA olmak üzere enstitü ve vakıfların dışında yine bu kurumlar ile birlikte çalışan ve eyaletlere göre farklı isimlerle tanımlanan birçok kurum, birim ve geliştirilmiş ve yürütülen proje ekipleri mevcuttur. Çoğunlukla bölgesel düzeyde, kamuya yardım amacı ile oluşturulan çalışma programları mevcuttur ve bu programlar bireyden üst yönetime kadar afet anında yapılacaklara ait planları içerir. Bu planlarda görev ve sorumluluklar afet öncesinden tanımlanmıştır. Bu planlarda yer alan çalışma grupları, görevlileri ve yapılacaklardan bazıları; İlk Hasar Analizi (PDA), Kamu Yardım Koordinatörü (PAC), Acil Gereksinim Fonu (INF), Durum Yönetim Dosyası (CMF), Hareket Toplantısı olarak sayılabilir.

FEMA ayrıca, deprem tahminlerini, her türlü hasar tahminlerini, olası deprem sonuçlarının tahminini yapabilmek ve gerekli önlemleri önceden alabilmek amacı ile HAZUS programını geliştirmiştir. HAZUS’da coğrafi bilgi sistemleri kullanılır. Bu programda, gerek matematiksel çalışmalar gerekse bina standartlarına yönelik çalışmalar ile deprem potansiyelleri ve ekonomik veriler yer almaktadır. Üç aşamalı olarak elde edilen HAZUS verileri ile hazırlanan tahminler önemli bir karar aracıdır. Bu nedenle sorunların çözümünde görev alacak ilgili birimler bu programa ait hasar verileri kullanabilirler. Böylece afet bölgesine hızlı müdahale sağlanabilir (Aden, 1997).