Türkiye’de Afet Konusunda 2009 Yılına Kadar Yetkili Olan Kurum / Kuruluşlar

Ülkemizde afet yönetimi ve zarar azaltma faaliyetlerinin yürütülmesini ve herhangi bir afet anında arama- kurtarma faaliyetlerini sağlamak amacı ile yasalarla kurulmuş veya yetki verilmiş birden fazla kurum mevcuttur. Ayrıca her bir afet için farklı kurumların sorumluluklarının bulunması da yetki ve sorumluluk konusunda karmaşaya neden olmaktadır. 1999 depremleri sonrası yapılan yeni düzenlemeler ve Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğünün kurulması da bir afet anında çok sayıda kurumun olaylara dahil olmasını engelleyememiştir.

2009 yılındaki yeni düzenlemelere kadar ülkemizde afet konusundaki yetkili mevcut kurum ve kuruluşlar ile görevleri aşağıda kısaca özetlenmiştir.

5.5.1. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı

Bakanlığın kuruluş ve görevleri, 13.12.1983 gün, 180 sayılı “Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”, 8.6.1984 gün, 209 sayılı “180 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapan Kanun Hükmünde Kararnamesi”, 7269 sayılı “Afetler Kanunu”, 775 sayılı “Gecekondu Kanunu” ve 3194 sayılı “İmar Kanunu” ve ilgili diğer kanunlarla düzenlenmiştir (Atlı, 2006).

İnşaat, konut, planlama ve afetler konuları ile ilgili olmak üzere birçok uygulama alanı bulunan bakanlık, merkezi ve taşrada olmak üzere iki tür teşkilatlanmaya sahiptir. Bayındırlık ve İskan Müdürlükleri olarak illerde hizmet veren taşra teşkilatları planlama, yapı ve afetler konusundaki görevleri yürütmektedir. Merkezi

teşkilat ise, ana hizmet birimleri olan Yapı İşleri, Afet İşleri, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlükleri ile başta Yüksek Fen Kurulu olmak üzere danışma ve denetleme birimleri ve Bayındırlık Kurulundan oluşmaktadır (Gülkan ve diğ., 2003).

5.5.1.1. Afet İşleri Genel Müdürlüğünün görevleri

Polat ve diğ. (2003), Atlı (2006) ve JICA (2004)’e göre müdürlüğün görevleri kısaca aşağıdaki gibi özetlenmiştir.

• Afet olduğunda acil yardım uygulaması ve koordinasyonunu yapmak, afete uğramış bölgelerde süratle geçici yerleşme ve barınmayı sağlayıcı kısa ve uzun süreli tedbirlerin alınmasını uygulamak ve uygulatmak, bu bölgelere götürülmesi uygun görülen hizmetleri yapmak, ilgili bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla koordinasyon ve iş birliği sağlamak, tabii afete uğrayabilecek yerleri bölgeleri tespit etmek, afetlerin önlenmesi için gerekli tedbirleri almak, bu bölgelerde afetlerden en az can ve mal kaybı ile kurtulmayı sağlayacak tedbir ve esasları ilgili bakanlıklar ve kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği içinde belirleyip uygulamasını sağlamak,

• Afet haberlerinin alınmasından sonra bölgeye ihtiyaca göre acil yardım ödeneği göndererek, Afetler Merkez Koordinasyon Kurulunu göreve çağırmak, yapılacak ön hasar tespitine yardımcı olmak,

• Kızılay tarafından sağlanacak çadırlı geçici iskan dışında, prefabrike ile kiralama veya resmi kuruluşlardan bina tahsisi yaptırmak suretiyle afet bölgesi içinde ve dışında geçici iskanı sağlamak,

• Afet nedeniyle yapılacak yurt içi ve yurt dışı bağışlar için ilgili bankalarda hesap açtırmak ve bu konuda gerekli koordineyi sağlamak,

• Özel ve resmi binaların hasar tespitlerini yaptırmak, bu tespit sonuçlarını ilgili kuruluşlara duyurmak, hasar tespit sonuçlarına göre can ve mal kaybına neden olabilecek yıktırılması gereken binalara raporları düzenlemek ve ilgili kuruluşlara bildirmek,

• Afet nedeniyle bölgedeki belediyelerin içme suyu, elektrik ve kanalizasyon tesislerinde meydana gelen hasar tespitini yapmak, onarıma yardımcı olmak,

• Karayolları Genel Müdürlüğü işbirliğinde afet bölgesindeki il ve devlet yollarında ve sanat yapılarında meydana gelen hasarları süratle giderip, kısa sürede ulaşımı sağlamak, baraj, nehir ve gölet taşması sonucu su baskınından etkilenebilecek

bölgeleri belirlemek, askeri ve sivil makamlar aracılığı ile halkın uyarılmasını sağlamak ve gerekli önlemleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak almak.

5.5.2. Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü

Genel Müdürlüğün temel sorumlulukları Polat ve diğ. (2003) ‘e göre aşağıdaki gibi özetlenmiştir.

• Acil durum yönetiminin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla kamu kurum ve kuruluşlarınca acil durum yönetimi merkezlerinin kurulmasını sağlamak, çalışma esaslarını belirlemek ve bu merkezler arasında koordinasyonu sağlamak, acil durum yönetimi gerektirecek olayların önlenmesi ve zararlarının azaltılması için kurum ve kuruluşlarca gerekli önlemlerin alınmasını, kısa ve uzun vadeli planların hazırlanmasını ve bilgi bankalarının kurulmasını izlemek ve değerlendirmek,

• Acil durum yönetimine geçilen hallerde kamu ve özel sektöre ait her türlü kara, deniz ve hava taşıtları, ile kurtarma ve yardım araç ve gereçlerinden yararlanılmasında koordinasyon hizmetlerini yürütmek,

• Acil durumlarda yardım sağlayan gönüllü kuruluş ve kişiler için teşvik edici düzenlemeler yapmak, yardım malzemelerinin teslim alınmasını, korunmasını ve ihtiyaç noktalarına sevk edilmesinde koordinasyonu sağlamaktır.

5.5.3. Sivil Savunma Genel Müdürlüğü

İçişleri Bakanlığına bağlı olarak kurulan, il ve ilçelerde müdürlük, kamu ve özel kurum ve kuruluşlarında Sivil Savunma Uzmanlıkları olarak hizmet veren Sivil Savunma Genel Müdürlüğünün görevleri Polat ve diğ. (2003)’ de kısaca aşağıdaki gibi özetlenmiştir.

• Savaş zamanı halkın can ve mal güvenliğinin sağlanması; tabii afetlerde can ve mal kurtarma; büyük yangınlarda can ve mal kaybını azaltma; savaş zamanı her türlü savunma faaliyetlerinin sivil halk tarafından desteklenmesi, sivil savunma hizmetlerini yurt düzeyinde teşkilatlandırmak, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlarda bu hizmetlerin planlanmasını, uygulanmasını ve koordinasyonunu sağlamak ve denetimini yapmak,

• Her türlü silahsız, koruyucu ve kurtarıcı tedbirleri, acil kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerini planlamak ve yürütmek; yangından korunma ve önleme tedbirlerini, itfaiyenin standartlarını tespit etmek, personeli eğitmek, denetlemek ve koordinasyonu sağlamak; sivil savunma arama ve kurtarma birlikleri ile ekiplerini hazır halde bulundurmak, gerektiğinde göreve sevk etmek.

Görevleri kısaca özetlenmeye çalışılan ve yeni düzenlemelere kadar ülkemizde afet politikaları ile ilgili çalışan kurumlar Şekil 5.6’da şematik olarak gösterilmiştir (Balamir, 2007).

Şekil 5.6: Türkiye’de yeni düzenleme öncesi afet politikaları ile ilgili kurumlar YEREL İDARELER

Ulusal Deprem Konseyi

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı

İçişleri Bakanlığı

Afet İşleri Genel Müdürlüğü Teknik Araştırma ve Uygulama

Genel Müdürlüğü

Sivil Savunma Genel Müdürlüğü

Yerel İdareler Genel Müdürlüğü

11 Bölgesel Acil Yönetim Merkezi Türkiye Acil Yönetimi Genel

Müdürlüğü (TAYG) Proje Uygulama Birimi Devlet Planlama

Teşkilatı

Belediyeler Valilikler

(Geçici) Kriz Yönetim Merkezi

Müsteşar Savunma Bakanlığı Merkez

Devlet İstatistik Enstitüsü Türkiye Atom Enerjisi

Komisyonu

Milli Güvenlik Konseyi

Kızılay Derneği İller Bankası

Afet Merkezi Koordinasyon Komitesi

Başbakanlık

Koyu çevrelenmiş kutular afet sonrası sorumluluklara ilişkin kurumlardır. Gölgelendirilmiş (gri) kutular afet sonrası eylemler için geçici kurumlardır. Normal yazılar 1999 depreminden sonra oluşturulan kurum ve ilişkilerdir. Altı çizili italik puntolar zararların azaltılması ile ilgili gönüllü kuruluşlardır.