Türk Tarihi’nde Halkoyu İle Seçilmiş Sayılan Tek Cumhurbaşkanı: Ahmet

27 Aralık 1979 günü Cumhurbaşkanı Korutürk’ü ziyaret eden TSK yüksek komuta kademesi, ona bir uyarı mektubu verir. Mektup silahlı kuvvetlerin endişelerini dile getirmektedir. Korutürk’ün görevinin sonuna yaklaşıldığı bir dönemde ordu, büyük kitle partilerini göreve çağırıyor, Cumhurbaşkanını bu çağırıya aracı ediyordu. Bu yöntemin ve içeriğinin doğrudan hükümeti hedef alan ve darbe tehdidini içeren 12 Mart Muhtırası’ndan farklı olduğu belirlenir. İki gün bekletildikten sonra Cumhurbaşkanı tarafından Demirel ve Ecevit’e iletilen mektuba iki liderde kendilerini muhatap olarak görmemişlerdir. Mektubun çok partili demokratik rejimi hedef aldığı 12 Eylül 1980 sabahı anlaşılacaktır.186

Ancak ordunun memnuniyetsizliğinin başka nedenlere dayandırıldığı da ifade edilmiştir. Bu görüş sahiplerine göre asıl neden ülkenin içerisine düştüğü durum değildir. Batı, İran Devrimi’nden ve bölgeye yayılma tehlikesinden rahatsızdır. Generallerin 13 Aralık 1979’da yaptıkları toplantının Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in Brüksel’de Batılı Müttefikler ile yaptığı toplantı dönüşü gerçekleşmiş olması, İran’ın batıda Irak ile girdiği savaş, doğuda Afganistan’daki karışıklıklarla kuşatılmış olması bu görüşe kanıt olarak gösterilmiştir. Bu açıdan 12 Eylül rejiminin bölgede İran Devrimi ile zedelenen Batı çıkarlarına hizmet etmek için tasarlanmış bir dış ve askeri politikayı benimsediği öne sürülmüştür. Nitekim Amerika’da mevcut yönetimi ile Türkiye’nin bölgede kendisine biçilen rolü oynayamayacağını düşünmektedir. 184 Özbudun, 1990 s. 291. 185 Tanör, s. 180. 186 _{Akın, 2009 s. 115.}

Bu ortamda siyasi partiler ise sessizlik içerisindedirler. Hiçbir aday ortaya çıkmamış, Anayasa hükümlerine göre 22 Mart’ta yapılması gerekli seçim 25 Mart’a ertelenmiştir. Muhtemel adayların isimleri basında yer almaya başlar. Orgeneral Kenan Evren ve Süleyman Demirel’in isimlerinin de muhtemel adaylar arasında yer alması sürpriz olarak anılmıştır187

1980 Cumhurbaşkanı seçiminin tek başına krize yol açtığı görüşünün doğru olmadığı esasen ülkede sürekli yaşanan bir kriz olduğu öne sürülür. Krizden çıkış yollarına girmemeyi siyaset sayanların ordunun müdahalesini kışkırttıkları söylenir. Karşı görüşlerin olabileceği kabul edilmekle birlikte 1980 müdahalesinde sivillerin günahları askerlerinki ile kıyaslanamayacak kadar çoktur. Buna en önemli delil olarak ise seçim döneminde yaşanan entrikalar gösterilir. Yine ilerleyen seçim turlarında oy pusulularına dönemin tanınmış kadın sanatçılarının adlarının (Ajda Pekkan gibi) isimlerinin yazıldığı yönünde gazete haberleri de aktarılan olaylar arasındadır.188

1966’da Cevdet Sunay’ı seçen 1965 Parlamentosu da 1973 Yılında Fahri Korutürk’ü seçen 1969 Parlamentosu da gerçekte Adalet Partisi’nin hakim olduğu meclislerdir. Ancak 1980 yılına geldiğinde hiçbir partinin mecliste Cumhurbaşkanı seçebilecek bir çoğunluğu yoktur ve Demirel de CHP ile uzlaşmak niyetinde değildir.

1961 Anayasası ise Cumhurbaşkanı seçilememesi durumunda görev süresi dolan Cumhurbaşkanının izleyeceği yol hakkında açık bir düzenleme getirmemiştir. Bu ortamda 1961 Anayasası’nın 70.maddesine binaen görev süresinin dolduğu tarihte Fahri Korutürk’ün görevinden ayrıldığı (ve Cumhuriyet Senatosu’nun tâbi üyesi olduğu), Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil’in de aynı nedenle görevi vekaleten üstlendiği kabul edilmiştir.189

Bazı bağımsız milletvekillerinin adaylıkları ile Cumhurbaşkanı seçim turları 13 ve 14. turlara kadar taşınmıştır. Bu turlardaki adaylar Güneydoğu, Doğu ve Din faktörünü temsil etmişler ve ancak 80’er oy alabilmişlerdir.

Seçimin zamanın siyasi partilerce bilinmesine karşın hiçbir partinin kendi adayını ortaya çıkaramaması partilerin hazırlıksızlığına işaret olarak kabul edilmiştir. Farklı bir açıdan ise bu mevcut Anayasa’ya karşı siyasi bir manevradır. Herkese bir bıkkınlık gelecek “böyle anayasa olur mu, değiştirilsin” diyecektir. Bu sayede meclis dışı güçlerin de devreye girmesi ile 12 Mart’ta yarım kalmış iş AP iktidarı aracılığı ile tamamlanacaktır.190

187 _{Yılmaz, s. 161.} 188 Özdemir, s. 271,282. 189 Akın, 2009 s. 116. 190 _{Yılmaz, s. 164.}

Bu dönemde AP lideri Başbakan Demirel tarafından, “Cumhurbaşkanı millet tarafından seçilmelidir” görüşü gündeme getirilir ve Anayasa değişikliği imzaya açılır. Değişiklik önerisi Anayasa komisyonu tarafından kuvvetler arasındaki dengeyi bozacağı gerekçesi ile reddedilir.

Prof Dr. Ahmet Kışlalı’nın ise Demirel’in bu önerisinde kısa vadeli olarak sağ oyları tek adayda toplamayı böylece kendi adayını bekli de kendisini Cumhurbaşkanı olarak seçtirmeyi planladığı görüşünde olduğu aktarılır. Prof. Kışlalı’ya göre Demirel’in uzun vadedeki planı ise Cumhurbaşkanının halkın seçmesi ile meclise ve hükümete karşı daha güçlü olacağı bu suretle fiili güç ile hukuki güç arasında çelişki ve çatışma doğacağı böylece kademeli olarak rejimin değişmesinin sağlanacağıdır. 191

CHP Genel Başkanı’nın bir gazetede yer alan mülakatının başlığının ise, “Ecevit: Demirel’in Özlemi Keyfi Yönetimdir” şeklinde olduğu aktarılır. Bu yazıda Ecevit’in Süleyman Demirel’in savunduğu Anayasa değişikliklerinin sistem değişikliğini getireceği, bu değişikliklerin demokrasiden vazgeçmek anlamına geleceği görüşünde olduğu ifade edilmektedir.192

AP’nin 1. Ordu Komutanı Faik Türün’ü, CHP’nin ise 12 Mart Generallerinden olan Muhsin Batur’u aday göstermiş olmalarının altı çizilir. Türkiye’nin geçtiği sıkıntılı ortamda ülkenin iki büyük partisi iki ara rejim generalinden başka aday gösterememektedirler.193

Yaşanılan çalkantılı dönemde dış politik duruma da dikkat çekilir. Doğu ve güney doğu komşularımız olan İran ve Irak’ta savaş çanları çalmaktadır. Bu durum Cumhurbaşkanı seçimini ülke açısından daha önemli hale getirmektedir. Basında Amerika’nın gönlünde yatan Cumhurbaşkanı adayı ismi zikredilir. Bu haber “ABD Türkiye’nin Cumhurbaşkanı seçimine karışmaz” ifadesi ile ABD Dışişlerince yalanlanır.194

6 Nisan 1980’de Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün görevi sona eriyordu. Meclis aritmetiği ve Anayasa hükümleri gereğince yeni Cumhurbaşkanı seçimi için AP ve CHP’nin bir aday üzerinde uzlaşmaları gerekiyordu. Ancak bu uzlaşma sağlanamadı. 12 Eylül 1980 Saat 13.00’de Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in mesajı yayınlandı. “…Türk Silahlı Kuvvetleri… devlet yönetimine el koymak zorunda kalmıştır…”195

Türkiye’nin yönetimine üç yıl süreyle el koyacak olan Milli Güvenlik Konseyi darbeyi iki temelde meşrulaştırmaktadır. Bir, sivil otorite terörizmi önleyememiştir; iki, TBMM devletin başına bir Cumhurbaşkanı seçmekten acizdir.196

191

Özdemir, s. 290.

192 _{İki Seminer ve Bir Reform Önerisinde Tartışılan Anayasa Birikim Y., İstanbul 1982, s. 41.} 193 _{Akın, 2009 s. 117.} 194 Özdemir, s. 286, 292. 195 Yılmaz, s. 171. 196 _{Akın, 2009 s. 117.}

7 Kasım 1982 Tarih ve 2709 Sayılı Kanunla kabul edilen 1982 Anayasası halkoyuna sunulur, halk oylamasında yeni Anayasa kabul edilirken Kenan Evren’in de cumhurbaşkanlığı kabul edilmiştir.197

Çünkü 1982 Anayasası’nın Geçici 1.maddesi gereğince, halkın anayasayı kabulü aynı zamanda dönemin Milli Güvenlik Konseyi Başkanı’nın da 7 yıllığına Cumhurbaşkanı seçilmiş olması sonucuna bağlanmıştır.

Cumhurbaşkanı makamına oturan Evren’in aynı zamanda Genel Kurmay Başkanlığı görevi de devam etmektedir ve bir süre daha devam eder. Evren’in tarihimizde Cumhurbaşkanı ve Genel Kurmay Başkanlığı sıfatını taşıyan tek kişi olduğu tespitinde bulunulur ve eklenir: “Türk Halkı Kenan Evren’in kişiliğinde somutlaşan devleti sevmiş ataerkil güdüleri ve örfi idare eğilimi nedeni ile onu kolayca benimsemiştir.” Kenan Evren’in ise Anayasa’nın kendisine biçtiği tarafsız hakem devlet başkanlığı rolünü iktidar ve muhalefet partileri, basın ve parlamentoya karşı yerine getirmekte zorlanmadığı söylenir. 198

Yıllar sonra 22.07.2010 gününde “7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in Cumhurbaşkanlığı’ndan kaynaklı tüm hak ve yetkileri geri alınmıştır.” şeklinde tek maddeden oluşan kanun teklifi BDP tarafından TBMM başkanlığına sunulacaktır.199

Yapılan halk oylaması ile birlikte Anayasa taslağı için “evet” oyu kullanan halkın aynı zamanda Cumhurbaşkanı’nı da seçmiş olması şeklindeki seçimin aslında bir seçim olmadığı ifade edilir. Buna rağmen ise halkın seçtiği bir parlamento ve onun güvenoyuna dayalı hükümet ile görevinin sonuna kadar uyumlu bir şekilde çalıştığı belirlenen Kenan Evren’in kişilik özellikleri üzerinde durulur. Yapılan tespitlere göre, Cumhurbaşkanı Kenan Evren merkezi ve ataerkil görüntüsü ile siyasi otoriteyi öznel geleneksel bir otorite haline dönüştürmüştür.

Genel Kurmay Başkanı Kenan Evren’in Anayasa’nın kabulü ile birlikte Cumhurbaşkanı seçilecek olmasını öngören geçici birinci maddenin Danışma Meclisi’nin Anayasa Komisyonu’nda tartışılmadığı hatta resmi gündemine dahi alınmadığı tespit edilir. Oysa kamuoyunu en çok meşgul eden husus budur. 200

12 Eylül 1980’den sonra ilk genel seçimler 6 Kasım 1983’de yapılacaktır. Seçimlere üç parti katılır. Turgut Sunalp liderliğinde Milliyetçi Demokrasi Partisi, Necdet Calp liderliğinde Halkçı Parti ve Turgut Özal liderliğinde ANAP.

197 _{Yılmaz, s. 175.} 198 Akın, 2009 s. 127. 199 http://www2.tbmm.gov.tr/d23/2/2-0743.pdf. 200 _{Özdemir, s. 327 – 329.}

ANAP’ın kurucuları maddi ve manevi yönden güçlü durumdadırlar. Yurtiçi ve yurtdışındaki tanınmış üniversitelerden mezun olmuşlar, birkaç yabancı dil bilmektedirler. Gördükleri eğitimlerle diğer partilerin yöneticilerini geride bırakmaktadırlar.201

1961 Anayasası’nın yürütmeye duyulan kuşku ile hazırlandığı bu nedenle parlamenter rejim standartlarından biraz ayrılarak yasamayı güçlendirdiği yürütmeyi sıkıca frenlediği ifade edilmiştir. Buna karşılık 1982 Anayasası’nın ise bu konudaki tercihini yürütmeden yana kullandığı vurgulanmıştır.202

Bu yeni dönemde Türkiye’deki Anayasa paradigması tersine çevrilmiştir. Yurttaş hakları değil kamu düzeni ve devlet iktidarı birincil önemdedir. Artık hiçbir siyasi iktidar yetkilerinin azlığından şikayet edemeyecektir.

12 Eylül Yönetiminin siviller ile temas kurmadığı sadece muhafazakâr Atatürkçü olarak nitelenen kişilerden oluşan küçük bir grupla istişari bir diyalogunun olduğu belirtilmiştir. 203

Türkiye’de siyaset alanının toplumsal taleplerin ifade edildiği, karşıt görüşlerin uzlaşıyla çözümlerinin arandığı bir alanı ifade ederken, devlet alanının toplumsal taleplerin ne olması gerektiğini, sorunların ve çözümlerinin belirlendiği bir alan olduğu söylenmiştir. Cumhurbaşkanı makamı ise siyaset ile devlet alanının kesiştiği yer olması nedeni ile iktidar seçkinlerinin mücadelesinin en yoğun olarak yaşandığı yerdir.

1.2.1.5 İkinci Sivil Kökenli Cumhurbaşkanı: Turgut Özal (1989 – 1993 Sivil Siyasetin