Türk Perakendeciliğinin Gelişimini Etkileyen Faktörler ve Mevcut

Türk perakende sektörünün 1980’den günümüze gelişim sürecinde rol oynayan temel faktörler olarak şunlar gösterilebilir:

▪ Uzmanlaşma.

▪ Ekonomik büyüme ile beraber liberalleşme politikaları. ▪ Yeni teknolojiler ile gelişen işletme teknikleri.

▪ Gıda ürünleri perakendeciliğinde Avrupalılaşma ve evrenselleşme süreci. ▪ Kentleşme ile artan gelir düzeyleri ve yeni perakendecilik ortamı.

Öncelikle Türk perakendeciliğinde her şeyin satıldığı mağaza tiplerinden, belli başlı ürünlerde uzmanlaşmış satış noktalarına geçiş hızlı bir şekilde devam etmektedir. 1980’lerdeki ekonomik büyüme ve liberal politikalar ile iç pazar yabancı mal ve hizmetlere açılmış ayrıca iç pazar da yabancı yatırımcılara açık hale gelmiştir. Yeni teknoloji ve yönetim teknikleri ile liberal ekonomi politikaları ve ülkeye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar artmıştır. Bu gelişmeye bağlı olarak teknolojiye erişebilirlik kolaylaşmış ve işletmeler için teknoloji önemli bir rekabet aracı haline gelmiştir (Gürman, 2006). Türk perakende sektörünün mevcut yapısı 1990’lı yıllardan başlayıp günümüzde modern haline gelmiş, büyük ölçekli perakendecilik faaliyetleri bu yıllarda gelişmiştir. 1990 yılı modern perakendeciliğin başlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir. Çünkü 1980’li yılların liberal politikaları 1990 yılında yansımasını gerçekleştirmiş ve sektörün gelişmesi hız kazanmıştır (Tokatlı ve Boyacı Eldener, 2002). Bahsi geçen yıllar perakende sektörünün her alanda geliştiği süpermarketler, hipermarketler, zincir mağazalar ve büyük alışveriş merkezlerinin kurulduğu yıllardır. Bu değişin özelde gıda alanında ve büyük oranda Avrupa kökenli uluslararası perakende işletmeler tarafından gerçekleştirilmiştir (Özcan, 2000). ABD ve Avrupa ülkeleri gibi perakendecilik sektöründe olgunluğa ulaşmış piyasalara kıyasla Türk perakende sektörünün hala gelişmekte olan bir pazar olduğunu söylemek mümkündür (PWC, 2008). Türkiye'nin gıda perakende sektörü günümüzde iki ana gruba ayrılabilir: organize perakendeler ve örgütsüz(geleneksel) perakendeler. Organize perakendeler arasında çok formatlı perakendeler, yerel(bölgesel) süpermarketler ve indirimli perakendeler ile benzin istasyonları bulunmaktadır. Geleneksel perakendeler olarak adlandırılanlar ise örgütlü olmayan perakendeler ve bakkal olarak adlandırılan

21

bireysel marketler ve açık hava pazarlardır. Bu sınıflandırma aşağıda Çizelge-4’tte gösterilmiştir (Atalaysun, 2016).

Çizelge 4. Perakende Gıda Satış Mağazaları.

Satış Alanı (M2_{) Yazarkasa} Numaraları

Sunulan Özellikler

Hipermarketler 25000 ve üzeri 8+ Yemek alanı ve park alanı ile ATM

Büyük Süpermarketler 1000-2499 4+ Self servis

Süpermarketler 400-999 2+ Self servis

Küçük Süpermarketler 100-399 2 Self servis

Marketler 51-99 1 Ana yol

Geleneksel Bakkallar 10-50 1 Yan yol

Benzin İstasyonu Marketleri 10-50 1 Gaz istasyonu

Kaynak: Atalaysun, M. (2016). Turkey Retail Foods (Turkey Food Retail Sector), Agriculturel Marketing Assistant, Ankara.

Türk gıda perakende sektörünün günümüz durumunun açıklanmasına yardımcı olan bir başka sınıflandırma şekli ise yerel ve ulusal ile yurtdışı süpermarket zincirleri şeklindedir. Kasım 2016 sonu itibari ile Türkiye'de 10 veya daha fazla mağazaya sahip 141 süpermarket zincirinin toplam 24.671 satış yeri bulunmaktadır. Ulusal çapta faaliyet gösteren perakende mağaza zincirleri piyasada çok sayıda satış noktası ile yönetilmektedir. Bu satış noktalarının dört tanesi piyasanın %70’ini oluşturmaktadır. Bu durum aynı zamanda Türkiye genelindeki organize perakende satış trendini yansıtmaktadır. Aşağıda Şekil-2’de bu kategorilerin dağılımı göstermektedir (Atalaysun, 2016).

Şekil 2. Perakende Satışta Market Dağılımı.

Satışlar; İndirim Marketleri; 74% Satışlar; Yerel Süpermarketler ; 4% Satışlar; Uluslararası Marketler ; 9% Satışlar; Ulusal Marketler; 13%

İndirim Marketleri

Yerel Süpermarketler

Uluslararası Marketler

Ulusal Marketler

22

Kaynak: Atalaysun, M. (2016). Turkey Retail Foods (Turkey Food Retail Sector), Agriculturel Marketing Assistant, Ankara.

Tüm bu bilgiler ışığında Türkiye'nin mevcut perakende gıda sektörünün SWOT analizi aşağıda Çizelge-5’teki gibidir:

Çizelge 5. Türkiye'nin Perakende Gıda Sektörü SWOT Analizi.

GÜÇLÜ YÖNLER

➢ Genç ve büyüyen nüfusu ile Türkiye hem perakende gıda ürünlerinin üretiminde hem de tüketiminde büyüme güveni vermektedir. ➢ Tüketici eğilimi organize perakendelere

doğru kaymaktadır.

➢ Dağıtım (lojistik) ve finans (bankacılık) açısından sağlam altyapı mevcuttur. ➢ Gıda sektörü siyasi ve ekonomik

dalgalanmalara karşı en dirençli sektördür, çünkü kriz zamanlarında insanlar yeni giysiler veya eğlence gibi ikincil ihtiyaçlarını azaltabilirler ancak yiyecek tüketimini değiştirmezler.

FIRSATLAR

➢ Yeni markalara ve ürünlere açık son derece ilgi duyan genç nüfus mevcuttur.

➢ Turizm sektörü ayrıca gıda ve içecek sektöründeki büyümeyi tetiklemektedir. ➢ Perakende pazarı henüz olgunlaşmamış ve

doymamış durumda; bu da pazara yeni ürünler için daha kolay giriş imkânı sağlamaktadır.

➢ Örgütlü perakende sektörü pazarı değerinin yüzde 57'sine sahip olduğu ve her yıl payını arttırdığı gerçeği, sektörün büyüme

potansiyelini ortaya koymaktadır.

➢ Stratejik konumu nedeniyle Türkiye komşu ülkelerle ticaret merkezi konumundadır.

ZAYIF YÖNLER

➢ Alkollü içeceklere olan talebin düzeyi inanca ve yüksek vergi oranlarına bağlıdır.

➢ Yüksek ithalat vergileri hem tarımsal ürünlere hem de işlenmiş ürünlere uygulanmaktadır.

➢ Büyük zincir mağazalar tarafından tahsil edilen yüksek raf ücretleri, yeni ürünlerin tanıtılması için maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.

➢ Resmi verilerin ve şeffaflığın olmaması iş stratejilerini etkiler.

➢ Geleneksel ve kültürel tüketim alışkanlıkları, tüketicilerin yeni ürünlere veya beğeni deneyimlerine olan isteklerini etkilemektedir. TEHDİTLER

➢ Karmaşık ve kapsamlı ithalat prosedürleri ithal edilen ürünlerin maliyetini

arttırmaktadır.

➢ Şekerleme ürünleri büyük bir yerel üretici tarafından kopyalanıp farklı marka isimleri altında pazarlanmaktadır.

➢ Avrupa'dan rekabet yakınlığı olan ülkelerin avantaj ve tercihli tarife oranları

etkilemektedir.

➢ Ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklar ile Türk Lirasındaki değer kayıpları ithal edilen ürünleri daha pahalı hale getirmektedir. ➢ Kayıt dışı ekonomi ve sahtecilik haksız

rekabete sebep olabilir.

➢ Komşu ülkelerdeki karışıklıklar, Türkiye’yi ve turizm sektörünü ile ticareti etkilemektedir.

23

Kaynak: Atalaysun, M. (2016). Turkey Retail Foods (Turkey Food Retail Sector), Agriculturel Marketing Assistant, Ankara.

Ancak son dönemlerde yaşanan siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle Türkiye’ye dışardan giren perakende hareketlerinde yavaşlama olmuş, bundan yararlanmaya çalışan yerel perakende işletmeleri satın alarak ya da uluslararası işletmelerle ortaklık kurarak kontrol gücü kazanıp işlerini büyütme stratejisi gütmüşlerdir. Buna son olarak MİGORS’un Haziran 2016’da Kipa’yı İngiliz perakende işletmesi Tesco'dan satın alması örnek gösterilebilir (Weinswig, 2016). Son yıllarda ise Türk perakende sektörü canlanmaya başlamış ve Türkiye’nin perakende sektör satışlarındaki değişimi 2010'dan 2015'e %28,5 oranında büyüme göstermiş, bununla birlikte perakende satışlardaki yıllık artış geçen dönemde 2012'den 2015'e yavaşlamıştır. Buna karşılık, Almanya'nın perakende satış hacmi aynı dönemde %5,5 artmıştır. (Weinswig, 2016).