Türklerde ateş ve ocak kültü üzerine, konunun genişliği itibariyle pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar, eski Türk inanış sisteminde ateş ve ocak, mitolojide ateş ve ocak, geleneksel inanış ve uygulamalarda ateş ve ocak, halk hekimliğinde ateş ve ocak, Alevî-Bektaşî kültüründe ateş ve ocak gibi konuları daha çok ayrı ayrı ele alan çalışmalardır. Ancak az da olsa Türk kültüründe ateş ve ocak konusunu bağımsız bir şekilde inceleyen çalışmalar ile bu konuya temas eden veya içeriğinde bir bölüm olarak yer veren bilimsel çalışmalar da mevcuttur. Türk kültüründe ateş ve ocak konusu üzerine yapılmış belli başlı çalışmalar, 1. Kitaplar, 2. Makale ve Bildiriler, 3. Tezler başlıkları altında ve kronolojik bir sıralama esas alınarak değerlendirilecektir.
Kitaplar
W. Radloff, Sibirya’dan I, II, III, IV, (Çeviren: Ahmet Temir), İstanbul 1994, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Ünlü Türkolog Wilhelm Radloff’un (1837-1918) Alman dilinde kaleme aldığı iki ciltlik (ilk baskısı 1884, ikinci baskı 1893) “Aus Sibirien” adlı seyahatnamesinin bir tercümesi olan “Sibiryadan” başlıklı bu eser, daha önce 1954, 1956, 1957 yıllarında 4 cilt hâlinde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmış, sonraları “Sibirya’dan Seçmeler” başlığı altında tek cilt hâlinde kısaltılarak iki defa (1976, 1986) Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır. Son baskısı 1994 yılında yapılan kitapta, Radloff’un Sibirya Türklerinin yaşamlarından gözlemleri aktarılmıştır. Kitapta Altaylılar, Teleütler, Şorlar ve Hakaslar arasında, kamların ateş ve ocak etrafında düzenledikleri ayinler ile ateş ve ocağa edilen dualardan örnekler yer almaktadır.
Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara 2000, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İlk baskısı 1954 yılında yapılan bu çalışma, eski Türk kültürü ile ilgili inanış ve uygulamaları yansıtması açısından önemlidir. Ateş ve ocak üzerine inanışlar,
24
kitapta ayrı bir başlıkla ele alınmakla birlikte, kitabın diğer bölümlerinde de bu konuyla ilgili pek çok bilgi bulmak mümkündür. Şaman ayinleri ve dualarında, ruhlar arasında, ayin, tören ve bayramlarda, falcılık ve kehanette, evlenme ve doğum, ölüm ve ölüler kültünde ateş ve ocak ile ilgili pek çok ayrıntıya yer verilmiştir.
Selçuk Aytar, İstanbul Tıbbî Folkloru, İstanbul 1980, Bozak Matbaası. Bu kitap, 1977 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne doktora tezi olarak sunulmuştur. Çalışmada ilk bölüm manevi tedavi yöntemlerine ayrılmıştır. Bu yöntemler, büyüsel tedavi yöntemleri ile kutlu yerlere başvurma ve adak adama yolu ile tedavi etme yöntemleridir. Büyüsel tedavi yöntemlerinde özellikle taklit ve temas büyüsü üzerinde durulmuş ve verilen örneklerle tıp folklorunda bu büyüsel yöntemlerin yeri açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ayrıca büyüsel yöntemleri kullanan ve kullandıkları yöntem ve teknikleri ailelerinden alan, hastaları iyileştirmek konusunda özel yetenekleri olan ocaklar hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca nazar ve nazardan korunma yolları (tütsü, kurşun dökme gibi) ile büyüden korunma yolları örneklerle anlatılmıştır. Bunun yanı sıra alazlama, gece yanığı, siğil, diş ağrısı, felç, arpacık, sıtma, sarılık gibi hastalıkların tedavi yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. Doğum öncesi ve sonrası hem annede hem de çocukta karşılaşılan bir takım rahatsızlıklar konusunda açıklama yapılıp bu rahatsızlıklardan korunma ve tedavi yöntemleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm olan kutlu yerlere başvurma ve adak adama yolu ile mistik tedavide, İstanbul’da yer alan ve özellikle şifa aramak için gidilen bir takım türbeler ve bu türbelerde yatan kutlu zatlar hakkında bilgi ve rivayetlere yer verilmiş, şifa için gidilen İstanbul ayazmalarına da yer ayrılmıştır.
Ahmet Yaşar Ocak, Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç
Motifleri, İstanbul 1983, Enderun Kitabevi.
Kitapta Bektaşî Menâkıpnâmelerindeki İslam öncesi inanç motiflerini, eski Türk inanışlarından kaynaklanan motifler, Şamanizmden kaynaklanan motifler, Uzak Doğu ve İran Dinlerinden kaynaklanan motifler, Kitab-ı Mukaddes’ten kaynaklanan motifler şeklinde tasnifleyen Ocak, velîlerin ateşle olan ilişkilerini ve ateşe hükmetmelerini Şamanizm ile Uzak Doğu ve İran dinlerinden kaynaklanan motifler arasında değerlendirmiştir.
Jean-Poul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çeviren: Prof. Dr. Aykut Kazancıgil), İstanbul 2002, Kabalcı Yayınevi.
La Religion Turcs et des Mongols adıyla ilk olarak 1984 yılında yayınlanan kitap, Türklerin ve Moğolların benzer dini inançlarını ortaya sermekle birlikte, bu
25
inançlar içerisinde yer alan ateş ve ocak konusuna da yer vermesi açısından önemlidir. Şamanların ve demircilerin ateşe hükmetmeleri konusundaki ortaklıkları, ateş ve ocağın gök ile yeryüzü arasındaki iletişimi sağlayan unsurlar arasında yer alışı, ateşle arınma, ocak ve ateş prensi, kitapta ateş ve ocak üzerine temas edilen konulardır.
Nejat Birdoğan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi Ocaklar-
Dedeler-Soyağaçları, Ankara 1995, Mozaik Yayınları.
İlk baskısı 1992’de Alev Yayınlarından çıkan kitap, Anadolu ve Balkanlardaki ocaklar ve ziyaretler ile bunların soyağaçlarını ele almakla birlikte, Anadolu Alevilerinin yönetimi ya da Alevi çeşitlemeleri, dede soyları, nakib’ül eşraflık, Hacı Bektaş’a bağlı olan ve bağlı olmayan ocaklar gibi konular üzerinde de durmuştur.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar)
II. Cilt, Ankara 2002, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Türk mitolojisiyle ilgili pek çok malzemenin yer aldığı ana kaynak niteliğindeki kitabın ilk baskısı 1995’te yapılmıştır. Kitabın 36. bölümü “Türk Mitolojisinde Ateş” konusuna ayrılmış, Bir Ateş Duası ve Yorumu, Göktürklerde Ateşi Bulan Ata, Yakut ve Altay Destanlarında Ateşin Keşfi, Aile Ateşi, Müşterek Ateş, Yemekleri “Ateşte Pişiren” ve “Çiğ Yiyen Türkler”, Evin Ocağı ve Aile Birliği, Gelinler ve Ocak, “Üç Ateş” ve “Üç Ocak”, Doğum ve Ateş Ruhları, Ateş ve Al Karısı, Ocağın Sahibi, Ateşle Temizlenme, Ölüleri Yakma Geleneği, Törenlerde Ateş Yakma gibi başlıklar altında ateş ve ocak konusu ayrıntısı ile ele alınmıştır.
H. Hüseyin Polat, Sivas Ulaş’ta Halk Hekimliği Uygulamaları, Ankara 1995, Ürün Yayınları.
Kitapta ana ve çocuk sağlığı ile ilgili geleneksel hekimlik uygulamaları, nazar ve cin çarpması ile ilgili inanmalar, ağrı, ateş, kulunç, yılancık, dolama gibi yörede karşılaşılabilecek pek çok hastalık hakkında bilgi ve bunları tedavi yöntemleri üzerinde durulmuştur. Bu açıdan halk hekimliğinde ocaklar konusunda kaynaklık eden bir çalışmadır.
Ahmet Taceman, Türk Fin-Ugor, Moğol-Mançu Toplulukları İnanışları
Zemininde Bulgaristan Türkleri İnanışları veya Türk Kimliği, Ankara 1995,
Üçbilek Matbaası.
Ahmet Taceman’ın Bulgaristan Türkleri’nin kültürü hakkında yapmış olduğu bu çalışmada, özellikle Bulgaristan Türkleri’nin doğum, düğün ve ölüm gibi hayatın
26
geçiş aşamalarında rastladığımız ateş ve ocak hakkındaki inanış ve uygulamalar, nazar ve çeşitli hastalıklarda başvurulan ocaklar ve tedavi usulleri, mevsim törenlerinde önemli bir yer teşkil eden ateş etrafında yapılan uygulamalar yer almaktadır. Bununla birlikte çevre toplulukların mevsim törenleri ve dolayısıyla bu törenlerdeki ateşin rolü hakkında da önemli bilgilere yer verilmiştir.
Selim Altan, Manisa Tıp Folkloru Manisa Yörük Köylerinde Bilinen Halk
Tedavileri, İzmir 2000, Akademi Kitabevi.
Halk hekimliğinde ocaklar konusunda kaynaklık edebilecek kitapta, Manisa yöresinde yapılan derlemelerden elde edilen bilgilere göre ağız eskimesi (şaplama), aydeşlik, çıban, dalak, diş ağrısı, nazar, sarılık, siğil gibi hastalıklara karşı halkın kullandığı tedavi yöntemleri anlatılmış ve bu konuda geniş bir bibliyografya verilmiştir.
Ahmet Uhri, Ateşin Kültür Tarihi, Ankara 2003, Dost Kitabevi.
Ateşin antropolojik bir bakış açısıyla ele alındığı kitapta, ateşin maddi uygarlığın ve yerleşik kültürün oluşumundaki rolü ortaya serilmeye çalışılmıştır. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümü, kültür tarihi açısından ateş, ocak ve fırına ayrılmış, bu bölümde ateş ve ocak’ın antropolojik ve etimolojik değerlendirmesi yapılmış, besin maddelerini pişirmenin kültür tarihi içindeki yerine temas edilmiş ve ateş zanaatları üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, ocak ve fırınların nitelikleri ve yapım teknikleri üzerinde durulmuş, üçüncü bölüm ise kitabın sonuç kısmı olmuştur. Kitap, genel olarak dünya kültüründe ateş konusunu ele almakla birlikte, Türk kültüründen örneklere de yer vermiştir.
Veli Saltık, İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları, Ankara 2004, Kuloğlu Matbaacılık Ltd. Şti.
Kitapta iz bırakan ilk erenler (Hasan el Alevi, Hasan el Atruş, Dede Korkut, Ebul Feva, Hoca Ahmet Yesevi, Pir İlyas) üzerinde durulduktan sonra, elli beş Alevi ocağı ve doğrudan Hacı Bektaş Veli Dergahı’na bağlı beş ocak tanıtılmış, daha sonra ise ocak olarak bilinen yatırlar ile Alevilik’in büyük ozanları ele alınmıştır. Kitapta, ocakların şecereleri ile tanıtılması, ocak merkezleri ve ocakların hiyerarşik ilişkilerinin verilmesi önemlidir.
Ali Yaman, Kızılbaş Alevi Ocakları, Ankara 2006, Elips Kitap.
Bir Alevî-Bektaşî kurumu olan ocaklar konusunda oldukça önemli bir çalışma olan kitap, geniş bir alan araştırmasından elde edilen veriler üzerine kurulmuştur. İki bölümden oluşan kitabın ikinci bölümü, ilk bölümün İngilizce bir
27
özeti şeklindedir. İlk bölüm ise, Alevilikte dedelik kurumu ve ocaklık sistemi, Alevi ocaklarındaki hiyerarşik yapı, dedelerin geleneksel nitelik ve işlevleri gibi konular ile Alevi ocaklarının listesini içermektedir.
Ali Yaman, Orta Asya’dan Anadolu’ya Yesevilik, Alevilik, Bektaşilik, Ankara 2006, Elips Kitap.
Alevi-Bektaşilik ile Yesevilik’in tarihsel bağını ortaya koymayı amaçlayan kitap, özellikle doğrudan Ahmet Yesevi ile bağlantılı üç ocak (Hubyar, Onar Dede, Şıh Ahmet Dede ocakları) hakkında bilgi vermektedir.
Ali Yaman, Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi, İstanbul 2007, Nokta Kitap.
Alevi-Bektaşi kültürü konusunda çalışmaları ile bilinen Ali Yaman’ın bu kitabı, Alevî tarihi üzerine kurulmakla birlikte, dede ocakları konusunda bilgiler de içermektedir. Kitapta Alevîlerin ocak merkezlerinin yoğunlaştığı bölgeler, Anadolu ocaklarının Erdebil ocağı ile olan bağlantısı, Anadolu ocaklarının kuruluşunda Hacı Bektaş Veli’nin rolü, düşkün ocağı gibi konularda bilgi bulmak mümkündür.
Filiz Kılıç, Coşkun Kökel, Tuncay Bülbül, Anahatlarıyla Horasan’dan
Anadolu’ya Alevîlik ve Bektaşîlik (Erenler, Evliyalar, Ocaklar, Ritüeller ve Tarihî Süreç), Ankara 2008, Türk HAMER.
Horasan Türk tasavvuf düşüncesi ve Anadolu’da oluşan Horasan eren geleneği üzerinde durulan çalışmada, Anadolu’daki eren geleneğinin kökeni, Horasan’daki Ahmet Yesevî ve Lokman Perende geleneğine bağlanmıştır. Kitapta Horasan eren geleneğinin devamı olarak gösterilen Hacı Bektaş Veli ve onun takipçileri konusunda bilgi verildikten sonra, Anadolu Alevîliğinin tarihsel kurumu olan ocak konusunda durulmuştur.
Hamza Aksüt, Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan, Ankara 2009, Yurt Kitap-Yayın.
Kitap, Alevi topluluklarının tarihini dedelik kurumu ve talip topluluklarıyla birlikte ele almayı amaçlayan bir çalışmadır. Kitabın bölümleri dede ocaklarının hiyerarşisine göre oluşturulmuş, mürşide bağlı pir ocakları tasnif edilmiştir.
Makale ve Bildiriler
N. P. Dırenkova, Kult Ognya u Altaytsev i Teleüt, Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografi, Leningrat 1927, T. VI, 63-77.
Sibirya Türkleri konusundaki araştırmalarıyla tanınan Rus araştırmacı Dırenkova, bu çalışmasında ateşin sahibi olan ot-ezi’yi Altay ve Teleütler arasında
28
temiz ve saygı gösterilen bir ruh olarak göstermiş, bundan dolayı bu topluluklarda ateş ve ateş iyesi üzerine oluşmuş saygı belirtisi olan bir takım kural ve yasaklamaları örneklemiştir. Ayrıca antropomorfik özellikleriyle tasvir edilen ot-ezi (ateş iyesi), ot-ene (ateş ana) olarak da algılanmış, Altay ve Teleütler arasında bu şekilde bir yer edinmiştir. Makalede bunların yanı sıra kamların törenlerinde ateşin rolü, ateşin yaratılışı üzerine anlatılan efsaneler, ateşin aile ocağının koruyucusu olarak atalarla olan irtibatı sağlayıcı rolü, evde yapılan ateşi besleme ritüelleri örnekleri, ateş iyesine edilen dualar yer almaktadır.
İ. A. Konstantinova, Mançu-Tunguz, Moğol ve Türk Dillerinde
“Ocak~Ev~Ulus” Söz Kompleksinin Niteliği Üzerine, (Çeviren: Pavel Gümüşlü),
Türk Dünyası Araştırmaları, Prof. Dr. Osman Nedim Tuna Hatıra Sayısı, Sayı 139, Ağustos 2002, 171-180.
Makale, orijinal dilinde “K harakteristike leksiçeskogo kompleksa “oçag- jilişce-narod” v tunguso-man’çjurskih, mongol’skih i tyurskih yazıkah” şekliyle 1971’de yayınlanmıştır (Problema obsçnosti altayskih yazıkov, Leningrad, 164-175). Gittikçe daha geniş anlam taşıyan “ocak” kavramının “konut”, “aile”, “soy”, “kabile”, “ulus”, “ev işleri”, “mülk” kavramları ile bağlantılı olduğu, Mançu-Tunguz, Moğol ve Türk dillerinden verilen örnekler ile açıklanmıştır. Bu yazı, kavramın bu dillerdeki fonetik ve etimolojik benzerliği üzerine hazırlanmış önemli bir çalışmadır. Hikmet Tanyu, Türklerde Ateşle İlgili İnançlar, I. Uluslararası Türk Folkloru Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek-Görenek ve İnançlar, Ankara 1976, 283-304.
Hikmet Tanyu, bildirisinde genel olarak ateş konusuna temas ettikten sonra ateşin şekil hâlindeki, anlam ve benzetme durumundaki, tasavvuftaki sembolleri üzerinde durmuştur. Daha sonra ateşin kaynağı, ateşin neden kutsallaştırıldığı ve neye yaradığı, tarih boyunca ateş ilahları ve ilaheleri, tarih boyunca ocak ateşinin kutsallığı konusuna değinmiştir. Bunun yanı sıra diğer toplumlarda yaşayan ateş kültü hakkında bilgi verdikten sonra, dış Türklerde ateş ile ilgili inançlar üzerinde durulmuştur. Anadolu’da ise “ocak” kelimesinin üç anlamı, ocak taşı, ocak ve ekmek, ateş ve cin, peri, ocak ve deyimler, ateş ve tütsü, duman, ateş ve mum, ateş ve ölü, ateş ve tuz, ateş ve sinsin, çoban ateşi, ateş ve alkarısı, ateş ve incir ağacı, ateş ve şifa verme, ateş ve sunu Hikmet Tanyu’nun bildirisinde üzerinde kısaca durduğu konulardır. Bildiride ayrıca bazı illerde karşılaşılan ateş ile ilgili gelenek ve inançlar örnek olarak aktarılmıştır: Ankara’da ateş ve sinsin oyunu,
29
Kızılcahamam/Çamlıdere’de üçayaklı ateş saçı, Kızılcahamam’da ölü odasında ışık yakma, Polatlı’da düğünde sinsin oyunu ve ateşe karşı peşrev, Ankara’da çayda çıra ve kamp ateşi, Balıkesir’de ağaç sürterek ateş yakma, Bolu’da kandil ve mum parası, paskalya.
Orhan Acıpayamlı, Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ocak-Haziran 1968 XXVI (1-2) , 1-9.
Halk hekimliği konusunda önemli çalışmaları olan Orhan Acıpayamlı’nın bu makalesinde, halkın yakalandığı hastalıkların tespit yolları, hastalanan kişilerin tutulduğu hastalıktan kurtulup kurtulamayacağını anlamak için yapılan uygulamalar, hastalığın sağaltım aşamasında devreye giren kişiler, ocaklı ve izinli diye tarif edilen kişiler hakkında bilgiler verilip, Türk halk hekimliği ile ilgili uygulanan ana tedavi yöntemleri üzerinde durulmuştur.
Musa Demirci, Ocaklar, Sivas Folkloru, 1973, 1 (5), 9.
Musa Demirci, Sivas’ta bulunan sağaltma ocaklarından dalak kesme ocağı (Kızılcaköy), Emre köyü ocağı (Hafik/Emre köyü), ispahi ocağı (Hafik/Çukurbelen köyü) üzerinde durarak bu ocakların özellikleri ve uyguladıkları tedavi yöntemleri hakkında bilgi vermiştir.
Müjgan Üçer, Ocaklar, Sivas Folkloru, 1973, 1 (8), 3-5; 1 (9), 3-4.
Müjgan Üçer, yazısında halk hekimliğinde ocak konusunu ele almış, bu ocakların çeşitli özellikleri ve nitelikleri hakkında bilgi vermiş, bazı ocakların hastaları tedavi esnasında uyguladıkları yöntem ve tekniklere örnekler vermiştir.
Orhan Acıpayamlı, Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve
Fonksiyonel Yönden İncelenmesi. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri 23–
25 Kasım 1988, Ankara. Ankara 1989, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1–8.
Orhan Acıpayamlı, bu makalesinde, halk hekimi ocakların kullandıkları ve daha çok sihrî ve mistik anlayışlarını gösteren sağaltma türlerini altı başlık altında (ırvasa, parpılama ve dinsel yolla yapılan sağaltmalar, bitki, hayvan ve maden kökenli emlerle yapılan tasnifler) tasnif ederek incelemiştir.
S. Yaver Ataman, Folklor Araştırmaları Açısından Halk Oyunlarımıza
Genel Bir Bakış ve Ateş Kültü ile İlgili Oyunlar, III. Milletlerarası Türk Folklor
30
Ataman, bildirisinde oyun ve musikiyi bir bütünlük içinde değerlendirdikten sonra, çeşitli örneklerle zengin bir halk musikisi ve oyunları varlığına sahip olduğumuzu belirtmiştir. Ayrıca ateşin çeşitli tören ve oyunlar içerisinde kullanımının eski Türk geleneklerinden geldiğini belirterek, bu tarz oyunlardan gâvur oyunu, çayda çıra, kâbem (sini çevirmesi), samah çırpma, maşalama ve sinsin oyununu anlatmıştır.
Ali Rıza Gönüllü, Türk İnançlarında Ocak Motifi, Millî Kültür, 1990, 74, 32-33.
Yazıda ateş kültü ile atalar kültünün ocak kültünü oluşturduğu belirtilerek, “ocak” kavramı üzerinde kısaca durulmuş, Türk kültüründe ocak etrafında oluşmuş inanış ve uygulamalardan kısaca bahsedilmiştir.
Ayşe Duvarcı, “Halk Hekimliğinde Ocaklar”, Milli Folklor, Eylül 1990, 7, 34-39.
Makalede önce ocak kavramı üzerinde durulduktan sonra, halk hekimliğinde ocak veya ocaklı olarak adlandırılan kişilerin özellikleri, “ocak”ın içinde barındırdığı “ateş” ile insanın münasebeti, ocaklı kimselerin yaşadıkları yerler, yatırlarla ilişkisi, ocaklı olmanın yolları, ocaklıların hastalara uyguladıkları yöntemler ile bu yöntemlerin ateş veya ocak ile olan ilgisi konularında durulmuştur.
Harun Güngör, Kayseri ve Çevresinde Ateşle İlgili İnançlar, Erciyes Yöresi I. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografya Sempozyumu (3-5 Mayıs 1990, Kayseri) (Bildiriler), Kayseri 1991, Erciyes Üniversitesi Yayınları, 97-105.
Bildiride, Kayseri’de ateş yakma geleneği üzerine inanış ve uygulamalar üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuş, ardından bu inanış ve uygulamalar üzerinde çeşitli din ve kültürlerin tesiri üzerinde yorumlar yapılmıştır.
Kâzım Yedekçioğlu, Kayseri Folklorunda Ateş Kültü, Erciyes Yöresi I. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografya Sempozyumu (3–5 Mayıs 1990, Kayseri) (Bildiriler), Kayseri 1991, Erciyes Üniversitesi Yayınları, 105–116.
Makalede, Eski Türk kültüründe ateş ve ocak etrafında oluşan pratik ve inanmalarla birlikte dünya kültüründen de örnekler verilmiş, ardından Kayseri’de düğünlerde, mevsim törenlerinde ateş ve ocak ile ilgili uygulamalar anlatılmış, ateş ve ocak hakkında atasözü, deyim, bilmece, dua ve beddua örnekleri verilmiştir.
Nejat Birdoğan, Anadolu Alevi Ocaklarının Kuruluşu, İşlevleri,
31
Konular, Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 5-16.
Anadolu Alevî ocaklarının tarihsel kökenine inen bu bildiri, ocaklar ile eski Türk kültüründe önemli bir yeri olan Kamlık geleneği ile bağlantısını kurmakla birlikte, birtakım tarihî şartlar ve olayların ocakların kuruluşuna katkısını anlatmaktadır. Ayrıca Anadolu Alevi ocaklarının mürşid ocakları, pir ocakları, rehber ocakları şeklindeki tasnifi ile ocakların kuruluş nedenleri de makalede ele alınan konulardır.
Aydın Ayhan, Balıkesir Halk Hekimliğinde Sağaltma Ocakları, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995 Konya), Ankara 1996, Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 247-263.
Bildiride, Balıkesir ve yöresinde var olan sağaltma ocakları ve bu ocakların hastalıkları tedavi etmek için uyguladıkları yöntem ve pratikler hakkında bilgi verilmiş ve ocakların bugünkü durumuna temas edilmiştir. Ayrıca Balıkesir’deki bazı ocaklarda bulunan el yazması dua mecmualar ve ilaç formüllerinin yazım tarihi belli olanlardan örnekler verilmiştir.
Emine Kırcı, Türk Kültüründe Ateşle İlgili İnanışlar, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara 1998, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 398-407.
Yazıda, ateşin bulunuşu ile ilgili anlatılan efsaneler ile özellikle Sibirya’daki Türklerin hayatlarında ateş ve ocağın yeri konusuna temas edildikten sonra, hayatın doğumdan ölüme kadar olan safhalarında ateşin yeri, ateş ve ocak hakkındaki inanma ve pratikler konusunda bilgi verilmiştir. Emine Kırcı yazısında ayrıca, Anadolu’nun çeşitli yörelerinden kendi yaptığı derlemeleri de kullanmıştır.
V. Ya. Butanayev, Kult Ognya ı Hakasov, Etnografiçeskoye Obozreniye, 1998, No: 3, 25-35.
Hakas Türkleri ile ilgili çalışmaları ile tanınan Rus araştırmacı Butanayev’in yazdığı bu makale, Hakaslar arasında ateş kültünün yerini ortaya sermekle birlikte, ateşin Türk kültürü içerisinde ne denli büyük önemi olduğunu ayrıntılı örneklerle açıklaması açısından önemlidir. Butanayev, ateşin sahip-ruhu olan ot-ine ve ot-