TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU

A.Genel Olarak

82 anayasası ilk halinde, AYM’ne ne şekilde başvurulacağını bizzat belirlemiş ve yapılacak denetimin şekillerine göre bu başvuru ya bir davaya bakmakta olan mahkemeye ya da anayasada sayılmış olan kişi ya da gruplara tanınmıştır. Dolayısıyla bunların dışındaki kişi ya da grupların AYM’ne başvuru

yetkileri bulunmamaktadır439.

Ülkemizde 82 anayasasının yürürlüğe girdiği dönemin aksine, Avrupa

modelini benimseyen devletlerin çoğunluğu440, soyut ve somut norm denetimleri

yanında kişilere doğrudan AYM’ne başvuru hakkını tanımaktadır. Buna göre

439

Cem Eroğul, Anatüzeye Giriş, İmaj Yayınları, Ankara, 1997, s.205

440

Mukayeseli hukukta bireysel başvuru konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. David Pimentel, “Dünyada Anayasa Şikayeti Uygulamaları”, Anayasa Şikayeti Sempozyumu-Bireysel Başvuru ‘Anayasa Şikayeti’, (Editör: Musa Sağlam), Hukuk Adamları Birliği (HUKAB) Yayınları, Ankara, 2011, ss.65-76; Kaboğlu, Anayasa Yargısı, ss.95-99; E. Ergül, ss.7-13; Cabir Aliyev, Anayasa Şikayeti, Beta Yayınları, İstanbul, 2010, ss.7-39

119 bireysel başvuru yolu; Federal Almanya, Avusturya, İspanya, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, İsviçre, Belçika, Meksika, Brezilya, Arjantin ve diğer Latin Amerika ülkelerinde, Doğu Avrupa Ülkelerinin çoğunda ve Güney

Kore’de benimsenen bir sistemdir441.

Yukarıda değinildiği üzere, birçok anayasa yargısı sistemi tarafından

benimsenmiş olan bireysel başvuru yolu, 12 Eylül 2010 tarihli 5982442 sayılı kanunla

yapılan anayasa değişikliği ile 82 anayasasındaki yerini almıştır. Söz konusu düzenleme ile AYM’nin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesine bir fıkra eklenerek Mahkeme’nin yetkilerine, bireysel başvuruları inceleme de eklenmiştir. Buna göre; “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir”. Bu anayasa hükmünün yanı sıra 6216 sayılı Kuruluş Kanunu’nun 45- 51. maddeleri de bireysel başvuru kurumunun ülkemiz mevzuatındaki yasal dayanaklarını oluşturmaktadır.

Bireysel başvuru443 yolu, temel hak ve özgürlükleri yasama, yürütme veya

yargı organları tarafından ihlal edilen bireylerin başvurdukları olağanüstü bir kanun

yolu444 olarak tanımlanabilir. Bireysel başvuru, kamu gücü tarafından temel hak ve

özgürlükleri ihlal edilen kişilerin, diğer hak arama yollarının tüketilmesinin ardından

iç hukukta başvurabilecekleri ikincil445 ve istisnai nitelikte bir hak arama yoludur446.

Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasına ilişkin alelade bir kanun yolu, “süper bir temyiz mahkemesi” değil fakat kendine özgü bir nihai hukuksal çaredir447.

441

Kaboğlu, Anayasa Yargısı, ss.94-100; Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s.445

442

Söz konusu kanun, 7 Mayıs 2010 tarihinde TBMM tarafından kabul edilip 13 Mayıs 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan, ancak 12 Eylül 2010 tarihli halkoylaması sonucunda geçerli oyların %57,88’ini alarak 23.09.2010 günlü ve 27708 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bkz.http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/09/ 20100923.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/ (01.10.2013)

443

Bireysel başvuru kavramı hakkında dilbilimsel yönden ayrıntılı bilgi için bkz. Özbey ss.67-71

444

Ece Göztepe, Anayasa Şikayeti, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1998, s.2 (Anayasa Şikayeti).

445

Anayasa Şikayeti ikincilliği niteliği, usul hukuku alanında şikayette bulunmak için gerekli olan “mümkün kanun yollarının tüketilmesi” ön şartında tezahür eder. (Aliyev, s.22)

446

Sağlam, s.2, Aliyev, s.13

447

Hakan Pekcanıtez, "Mukayeseli Hukukta Medeni Yargıda Verilen Kararlara Karşı Anayasa Şikayeti", Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt:12, Sayı:4, 1995, ss.260-261

120 Bireysel başvuru bireylerin, belli hak ve özgürlüklerinin kamu makamları tarafından ihlali iddialarını, AYM önüne götürebilmelerine yarayan olağanüstü ve

ikincil nitelikte, ülke içinde en son hukuki hak arama imkânıdır448. Bu yol usul

yasaları anlamında değil, idari ya da adli kararların iptalini sağlar nitelikte kendine

özgü bir hukuksal araçtır449.

Bireysel başvuru ile AYM’nce, anayasaya aykırılığı iddia edilen bir karar veya işlem hakkında önceki yargılamanın devamı olmayan, tarafları ve konusu da önceki yargılamadan farklı olan bir yargılama yapılır. Bireysel başvuru, sadece özel olarak anayasa hukukunun ihlalinin denetlenebileceği istisnai nitelikte bir hukuk yoludur450.

Bireysel başvuru yolunun açılması genel yargı yolu garantisini aşan bazı olanakları da beraberinde getirmiştir. Bireysel başvuru ile birey, yüksek mahkemelerin kesin hüküm niteliğindeki kararlarını denetletebilirken yasaların da

anayasaya uygunluğunu kontrol ettirebilir451.

Bireysel başvuru kurumunun tanımı yapılırken üzerinde durulması gereken diğer bir konu bireysel başvuru yolunun bir “kanun yolu” olup olmadığıdır. Türk

doktrininde bazı yazarlar452 bu yolun bir kanun yolu olduğunu dile getirirken; bazı

yazarlar453 tarafından bu görüşün aksi savunulmaktadır.

“Kanun yolunun en temel vasfı bir mahkeme kararının tüm yönleriyle incelenmesi ve gerektiğinde ortadan kaldırılabilmesidir. Bireysel başvurunun ise kanun yolu gibi hükmü durdurucu etkisi veya bir üst mahkemede incelenmesi ve karara bağlanması söz konusu olmaz. Bireysel başvuru ile AYM’nce anayasaya aykırılığı iddia edilen bir karar hakkında yeniden yargılama yapılır. Bu yargılama ise

eski yargılamanın devamı niteliğinde değildir454.

Devletin insan onurunu korumak için borçlu olduğu dikkatin bir ifadesi olarak görülen bireysel başvuru yolunun en temel işlevinin, temel hak ve

448

E. Ergül, s.6.

449

Korkut Kanadoğlu, Türk ve Alman Anayasa Yargısında Anayasal Değerlerin Çatışması ve

Uyumlaştırılması, Beta Yayınları, İstanbul, 2000, s.38 (Anayasal Değerlerin Çatışması ve

Uyumlaştırılması).

450

Özbey, s.73.

451

Kanadoğlu, Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması, s.38.

452

Göztepe, ss.29-31; Bahadır Kılınç, “Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Kurumu ve Türkiye Açısından Uygulanabilirliği”, Anayasa Yargısı İncelemeleri-1, Anayasa Mahkemesi

Yayınları, Ankara, 2006, s.23.

453

Aliyev, s.26; Özbey, s.72.

454

121

özgürlüklerin etkili bir şekilde hayata geçirilmesini sağlamak455 ve anayasal hak ve

özgürlüklere ulusal düzeyde koruma sağlamak456 olduğu ifade edilmektedir.

Bu doğrultuda bireysel başvuru, iç hukukta hak arama yollarını pekiştirdiği

için, AİHM’ne başvuru sayısını azaltıcı bir katkı da sağlamakta457 ve iki Mahkeme

arasındaki etkileşimi yoğunlaştırıcı bir işlevi de yerine getirmektedir458. Nitekim

AYM’nin görevleri arasına bireysel başvuruların dahil edilmesi, temel hakların korunması konusunda AİHM’in kararlarıyla ortaya koyduğu standardın ülkemiz pratiğine yansıtılamamasının neden olduğu sorunları giderme kaygısının bir

sonucudur459.

Bu yolla her birey, kendisini zarara uğratan her türlü temel hak ihlalini, kamu

gücünün hangi kesiminden gelirse gelsin, AYM’nin önüne getirebilmektedir460.

Bireysel başvuru mekanizmasıyla anayasadaki her hak sujesinin, kamu işlemleri ihlalleri karşısında subjektif hak korunmasını gerçekleştirme yolu sağlanmış

olmaktadır461.