Türkiye‟de aile iĢletmelerinde stratejik yönetim konusunda sınırlı sayıda çalıĢma sözkonusudur. Alaylıoğlu (2006) Türkiye‟de 102 aile iĢletmesi üzerinde yaptığı bir çalıĢmada aile iĢletmelerinin ne yeterince aile odaklı, ne de yeterince iĢ odaklı olduklarını tespit etmiĢ, aile iĢletmelerinin yarıdan fazlasının stratejik yönetim anlayıĢına sahip olduğunu ve stratejik yönetim yaklaĢımına sahip olan aile iĢletmeleri ile olmayan iĢletmelerinde aile odaklı veya iĢ odaklı olma düzeyleri arasında farklılık olmadığını tespit etmiĢtir.
BaĢer ve Arıcı (2006) ise, Antalya Bölgesinde imalat sektöründe faaliyet gösteren 6 iĢletmede yaptıkları araĢtırma sonucunda aile iĢletmelerinde stratejik yönetim ve rekabet stratejilerinin tanındığını ancak aile iĢletmeleri ile aile iĢletmesi olmayan iĢletmeler arasında uygulanan rekabet stratejileri açısından farklılık bulunmadığını tespit etmiĢlerdir. Görüldüğü gibi Türkiye‟de aile iĢletmelerinde stratejik yönetim konusunda yapılan çalıĢmalar oldukça sınırlıdır ve bu alan araĢtırmaya oldukça açık bir alan olarak araĢtırmacıların ilgisini beklemektedir.
Aile iĢletmelerinin performanslarını yükseltmeleri için önerilerde bulunabilmek için öncelikle iki alanda araĢtırmaların yapılması önemlidir. Birinci olarak stratejik yönetim sürecinde aile iĢletmelerini, aile iĢletmesi olmayan iĢletmelerden ayırt eden hususlar belirlenmelidir. Farklılıkların tespit edilmesi, farklılıkların altında yatan nedenlerinde belirlenmesini sağlayacaktır. Böylece performansı olumlu etkileyen farklılıkları güçlendirmek ve onlardan maksimum faydayı elde etmek aynı zamanda performansı olumsuz etkileyen farklılıkları da tespit edip, bunların etkilerini minimize etmek mümkün olacaktır.289
Ġkinci olarak aile iĢletmeleri de kendi içlerinde yüksek ve düĢük performanslı iĢletmeler olarak kıyaslanmalıdır. Kıyaslamaya dayalı çalıĢmalar ile aile iĢletmelerinde stratejik yönetim sürecine ailenin etkisi anlamak konusunda fayda sağlayacak, yüksek
288 Moog, Mirabella ve Schlepphorst, p.99
289 Sharma vd., p.5
performanslı aile iĢletmeleri ile düĢük performanslı aile iĢletmelerinin dinamikleri tespit edilebilecektir. 290
Aile iĢletmelerinde stratejik yönetim konusunda üzerinde en çok durulan konulardan bazıları stratejik yönetim uygulamalarının performans üzerindeki etkisi, aile iĢletmesi olmanın bir takım konularda rekabet avantajı sağlayıp sağlamadığı, hatta aile iĢletmesi olmanın baĢlı baĢına bir stratejik avantaj olup olmadığı konularıdır. Ayrıca aile iĢletmesinin stratejik yönetim sürecinin hangi aĢamalarında, ne tür farklılıklar yaratacağı, aile iĢletmelerinde baĢarıyı artıracak bir takım stratejilerin, uygun sistem veya yapıların olup olmadığı dikkat çeken konulardır.
290 Sharma vd., p.5
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
AĠLE ĠġLETMELERĠNDE AĠLENĠN STRATEJĠK YÖNETĠM FAALĠYETLERĠNE ETKĠSĠNĠ BELĠRLEMEYE YÖNELĠK BĠR
ARAġTIRMA
4.1. ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ
Aile iĢletmeleri uluslararası, ulusal ve yerel ekonomilerin temel taĢıdır. Aile iĢletmelerinin global gayri safi hasılanın %70 ile 90‟ını yarattıkları tahmin edilmektedir.
Dünya çapında faaliyet gösteren Ģirketlerin bile büyük çoğunluğu aile iĢletmeleri olarak tanımlanabilmektedir. ABD‟deki iĢletmelerin %96‟sı, Ġtalya‟da %99‟u, Ġspanya‟da
%80‟i, Ġngiltere‟de %75‟i ve Ġsviçre‟de %90‟ı aile Ģirketleridir. Türkiye‟deki aile iĢletmelerinin, toplam iĢletmeler içindeki oranının ise %90‟ın üzerinde olduğu ifade edilmektedir.
Aile iĢletmelerinin ekonomik sistem içerisinde arz ettikleri öneme paralel olarak, bu tür iĢletmelerin iĢleyiĢini ve dinamiklerini anlamaya yönelik olarak ortaya çıkmıĢ geniĢ bir aile iĢletmeleri literatürü söz konusudur. AraĢtırmacılar aile iĢletmelerinin kendine has özellikleri olan ekonomik birimler olduğu konusunda görüĢ birliği içerisindedir. Aile iĢletmeleri literatürü uzun süre aile iĢletmelerini, aile iĢletmesi olmayan iĢletmelerden farklı kılan özellikleri tespit etmeye odaklanmıĢtır. Ancak bu yaklaĢım, her biri kendisine has özellikleri olan ailelerin sahip oldukları aile iĢletmelerinin tek bir kategori altında ele alınmasına neden olmuĢ ve zaman içerisinde bu yaklaĢımın yetersiz olduğu görülmüĢtür. Günümüzde aile iĢletmeleri literatürü, aile iĢletmelerini kendi içerisinde farklı kılan özellikleri itibarı ile ele almanın önemi üzerinde durmaktadır. Bunun nedeni her bir aile iĢletmesinin, iĢletmenin kurucusu ve onun ailesinin sahip olduğu farklılıklar nedeni ile kendine has özellikleri olan bir yapı olduğunun kabul görmesidir. Buna paralel olarak aile iĢletmesinin tanımının kapsamı değiĢmiĢ ve inceleme konuları da
farklılaĢmaya baĢlamıĢtır. Bu çalıĢmada da aile iĢletmeleri kendi içerisinde belirli özellikler itibarı ile farklılıkları kapsamında ele alınacaktır.
Günümüzün iĢ dünyasında iĢletmelerin kâr elde etmekten sonra gelen amaçları varlıklarını uzun vadede sürdürebilmektir ve iĢletmelerin uzun süre yaĢayabilmeleri de sürdürülebilir rekabet üstünlüğü elde edebilmelerine bağlıdır. Bu noktada iĢletmelerin yardımlarına koĢan ise “stratejik yönetim”dir. Stratejik yönetim iĢletmelere bu amaçlarına ulaĢabilmeleri için, tüm süreçlerde uygulanması gerekenler ile ilgili öneriler sunar. DeğiĢim hızının ve belirsizlik ortamının artması, rekabet etme zorunluluğu, tüm iĢletmeler için olduğu gibi aile iĢletmeleri içinde stratejik yönetimi zorunlu hale getirmiĢtir. Geleneksel yönetim uygulamaları, belirsizlik ortamında ayakta kalabilmeleri ve rekabet etmelerine imkân sağlamamaktadır. Ayrıca aile iĢletmelerinin günümüzdeki en önemli sorunlarından birisi kuĢaklar arası geçiĢin ve yönetiminin devrinin sağlanamaması nedeniyle uzun ömürlü olamamalarıdır. Stratejik yönetimin iĢletmelere en önemli katkısı belirsizlik ortamında sürdürülebilir rekabet üstünlüğü sağlayacak stratejilerin geliĢtirilmesi yolu ile iĢletmelerin uzun dönemli olarak hayatta kalmalarını sağlamaktır. Bu husus aile iĢletmeleri için stratejik yönetimi daha önemli hale getirmektedir.
Aronoff (1997) stratejik değiĢimi benimseyen ve genç kuĢakları bu stratejik değiĢim sürecinde birer kaynak olarak gören aile iĢletmelerinin baĢarılı olma ihtimalinin, değiĢimi geleneksel yöntemlerle gerçekleĢtirmeye çalıĢan aile iĢletmelerine göre çok daha fazla olduğunu belirtmektedir.291 Dolayısı ile stratejik yönetimin günümüzde aile iĢletmeleri için hayati önem arz ettiğini belirtmek mümkündür. Bu nedenle, araĢtırmanın temel konusu aile iĢletmelerinde stratejik yönetim olarak belirlenmiĢtir ve araĢtırmanın amacı aile iĢletmelerinde ailenin stratejik yönetim faaliyetleri üzerine etkisini incelemektir.
291 Aronoff, Craig E. "Megatrends in family business." Family Business Review, Vol.11, No.3, 1998, p.183
Bu kapsamda araĢtırmanın alt amaçları Ģöyle sıralanabilir:
1. Ailenin, iĢletmenin stratejik planlama çalıĢmaları üzerindeki etkisinin incelenmesi,
2. Ailenin, iĢletmenin stratejik yönelimi üzerindeki etkisinin incelenmesi,
3. Aile iĢletmelerinde stratejik planlama çalıĢmalarının performans üzerindeki etkisinin incelenmesi,
4. Aile iĢletmelerinde stratejik yöneliminin performans üzerindeki etkisinin incelenmesi.