1.Yasal Düzenleme
Mülga 4077 s.k. döneminde THH’ler delil niteliğinde kararlar verebilmekteydi. Değişiklikten sonraki haliyle THH kararları tümüyle
192 YARDIM, THH Kararları, s. 596; TANRIVER, İlamlı İcra, s. 83; KARSLI, İcra, s. 405;
FIRAT, s. 29.
193 YARDIM, THH Kararları, s. 598; TANRIVER, İlamlı İcra, s. 83; FIRAT, s. 29; KURU, El Kitabı, s. 895; MUŞUL, İcra ve İflas, s. 642.
194 BUDAK/KARAASLAN, s. 287 yazar, feragat ve kabul halinde kesin hükmün iki işlevinden biri olan kesin delil teşkil etme etkisinin doğmayacağı görüşünü ifade etmiştir; KARSLI, Abdürrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 5. Baskı, İstanbul 2020, (Muhakeme), s. 376, yazar, bazı hallerde kabulün, kesin hüküm gibi sonuç doğurmayacağı görüşünü ifade etmiştir; ALANGOYA/YILDIRIM/DEREN-YILDIRIM, s. 426, yazar, feragatin bazı durumlarda kesin hüküm gibi sonuç doğurmayacağı görüşünü ifade etmiştir.
195 YARDIM, THH Kararları, s. 597.
196 FIRAT, s. 30; KORKUT, s. 169.
53 uyuşmazlığı çözen mahiyette olup TKHK m. 70/1 f. ve THHY m. 22/5 f. ile il ve ilçe THH’lerin vermiş oldukları kararların uyuşmazlığın tarafları bakımından bağlayıcı olması düzenlenmiştir.197 TKHK m. 68/5 f. ile yasa ile THH’lere başvurunun zorunlu tutulmuş olmasının, ilgili uyuşmazlık konusunda alternatif uyuşmazlık çözüm mercilerine başvurulmasına engel oluşturmadığı düzenlenmiştir. Ancak bu düzenleme THH’lerin kararlarının bağlayıcı nitelikte olmasını ve karara ulaşma hususunda tüketicilerin THH’lere başvurmasının zorunlu olmasını ortadan kaldırmayacaktır.198 Bu kararların yerine getirilmesi hususu TKHK m. 70/2 f. 2. c. ve THHY m. 26 ile düzenlenmiş olup buna göre,
“Tüketici hakem heyeti kararı, 9.6.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine göre yerine getirilir”.199 İlam niteliğinden dolayı kesinleşmiş THH kararları hakkında istirdat davası açılamayacaktır.200
AYM, THH’lerin kararlarının ilam niteliğinde olmadığı ileri sürülerek icra takibinin ve ödeme emrinin iptali istemiyle açılan davada, itiraz konusu kanun maddesinin Anayasa’ya aykırı olduğu talebiyle mahkemece yapılan iptal başvurusu ile ilgili kararında, THH kararını nitelendirmemiş, ilam niteliğinde olmadığı ancak ilamların yerine getirilmesi usulüne tabi olduğu görüşünü belirtmiştir.201
2. Doktrindeki Görüşler
197 AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 500; AYDOĞDU, Tüketici Kılavuzu, s. 215; ÖZEL, Tüketici, s.
334; KARA, Yeni Kanun, s. 661; TUTUMLU, THH, s. 113; TUTUMLU, Çözüm, s. 375;
TUTUMLU, Tüketici Yargılaması, s. 44.
198 YAĞBASAN, s. 79; AKTÜRK/ACAR UMUT, s. 29; AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 474;
ÖZMUMCU, s. 835; BUDAK, THH, s. 85; DÖNER, s. 166.
199 “… ilamlı icra yolu ile takibi mümkün olan Tüketici Hakem Heyetine müracaat etmeden ilamsız icra takibi yapmakta tüketicinin hukuki yararı yoktur...” Yargıtay 13. HD T.18.03.2015 E.
2015/10571 K.2015/8738. (www.kazanci.com, E.T. 18.3.2021)
200 “…. kesinleşen hakem heyeti kararı üzerine davalıya yapılan ödemelerin istirdadı yönünde genel hükümlere dayalı istirdat davası açılamaz. Bu nedenle mahkemece davanın reddi gerekirken kabulü doğru görülmemiştir…”, Yargıtay 19. HD., T. 3.12.2018, E. 2017/707 K. 2018/6248, (www.lexpera.com.tr, E.T. 15.5.2021).
201 “…tüketici sorunları hakem heyetlerinin belli değerin altındaki uyuşmazlıklar hakkında verdiği kararların İcra ve İflas Kanunu’nun ilamların icrası hakkındaki hükümlerine göre yerine getirileceğinin öngörülmesi, bu kararların ilam niteliğinde olduğunu değil ilamlar gibi infaz olunacağını göstermekte ve ilamların yerine getirilmesi usulüne ait bir kural koymaktadır…”
AYM 20.3.2008 tarihli ve 2006/78 E. ve 2008/84 K. (www.resmigazete.gov.tr, E.T. 8.5.2021).
54 Doktrinde THH’lerin kararlarının hukuki niteliğine ilişkin görüş birliği bulunmamaktadır. Bu hususta tartışmalar, THH’lerin hukuki niteliğine dair görüşler ile THH’lerin kararlarının yerine getirilmesinin İİK’nın ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine tabi olduğu düzenlemesi bağlamında gerçekleşmektedir.202 Doktrinde THH’lerin kararlarının ilam olduğu, ilam niteliğinde belge olduğu, ilama yakın olduğu ve ilam olmayıp yalnızca ilamların icrası hakkındaki hükümlere tabi olarak ilamlı icra kolaylığı sağlanmış olduğu yönünde görüşler mevcuttur.
THH’leri mecburi tahkim olarak değerlendiren bazı yazarlara göre THH’lerin kararlarının TKHK m. 70/2 f. 2. c. ve THHY m. 26 düzenlemesi uyarınca ilam olduğu savunulmaktadır.203 THH’lerin kararlarını ilam niteliğinde belge olarak değerlendiren görüşe göre THH kararlarının bağlayıcılığı ve tahsil kabiliyeti yasal düzenlemenin pratik ve kolaylık sağlama amacıyla ilgilidir.204
AYM görüşüne benzer şekilde THH’lerin mahkeme olmadığından hareket eden görüş, THH’lerin kararlarının icrasının ilamlı icra hükümlerine tabi şekilde düzenlenmesini ilam nitelikleriyle değil etkin icrası için öngörülmüş bir düzenleme olduğu, ilam veya ilam niteliğinde belge olarak tanımlanmadığı ve yalnızca karar olarak nitelendirilmeleri gerektiğini savunmaktadır.205
202 YARDIM, THH Kararları, s. 131.
203 ERMENEK, s. 616, vd. yazar, THH’lerin mecburi tahkim mahiyetinde görev yaptığını, tüketici mahkemeleriyle görev alanlarının örtüştüğünü ve yargısal faaliyet yürüttüklerini belirtmiş, THH’lerin mecburi tahkim kararlarının ilam niteliğinde belge sayılamayacağına dikkat çekmiş ve kararlarının ilamın kendisi olduğu görüşünü ifade etmiştir; ÇABRİ, s. 1030; KARA, Tüketici, s.
325; KARA, Yeni Kanun, s. 663, yazar, 6502 sayılı kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte m. 68/1 f. uyarınca artık THH’ye delil mahiyetinde başvuru yapılamayacağını vurgulamıştır; DÜR, s. 225, yazar, THH kararlarını ‘bozucu şarta bağlı zorunlu tahkim kararı’ olarak nitelendirmiştir.
204 ERİŞİR, Çözüm Usulü, s. 98; KURU, El Kitabı, s. 900; BUDAK, THH, s. 94, 95, yazar, TKHK m. 70/1 ile THH kararlarının bağlayıcılığının kesin hükme çok yaklaştığını, ancak kanunda açıklık bulunmadığı hallerde dar yorumlamak ve THH kararlarına kesin delil etkisi tanımamak gerektiği görüşünü ifade etmiştir; ÖZBEK, THH Alacak, s. 53, yazar, THH’lerin mahkeme olmayıp kararlarının ilam olmadığı, TKHK m. 70/2 f. ile kararlarının ilam niteliğinde belge olduğunun ifade edilmek istendiği görüşünü belirtmiştir; TUTUMLU, THH, s. 114; TUTUMLU, THH Çözüm, s. 51, yazar sonradan görüşünü değiştirmiş ve THH kararlarına ilam veya hüküm denilemeyeceği, yalnızca karar denileceği ve ilam niteliğinde belge olmadıkları görüşünü ifade etmiştir.
205 YILMAZ/YARDIM, s. 1161, THH’lerin kararlarının HMK m. 301 ile belirtilen unsurları taşımadığından ilam sayılamayacağı ve THH’lerin bir zorunlu tahkim kurulu olarak ele alınarak kararlarının ilam, karar veya belge olarak değil, ‘Tüketici Hakem Heyeti Kararı’ veya ‘hakem kararı’ olarak isimlendirilmesinin yerinde olacağı görüşü ifade edilmiştir; YARDIM, THH
55 3. Kanaatimiz
THH’ler, görev alanlarına giren uyuşmazlıklarla ilgili başvurunun zorunlu olması ve devlet yargısına kapalı olması (TKHK m. 68/1 f.), uyuşmazlığı inceleyerek nihai çözüme kavuşturmaları (TKHK m. 68/2 f.), kararlarının tarafları ve THH’leri bağlayıcı olması (TKHK m. 70/1 f.) sebebiyle yargısal faaliyet yürütmektedirler. Kanun koyucu TKHK m. 70/2 f. 2.c. düzenlemesi ile THH’lerin kararlarını ilam niteliğinde belge olarak nitelendirmeyi tercih etmemiş, infaz hakkında açıkça İİK ilamlı icra hükümlerinin uygulanacağını öngörmüştür.206 Hak düşürücü süre içerisinde itiraz yoluna başvurulmaması halinde THH’lerin kararları maddi anlamda kesinleşecek olup aynı uyuşmazlık hakkında mahkemelere başvurulamayacak ve istirdat davası açılamayacaktır.207 İtiraz edilmesi ise THH’lerin kararlarının infazını kendiliğinden durdurmayacak ve tıpkı mahkeme kararları için öngörülen kanun yollarındaki gibi, ancak talep halinde tüketici mahkemesince tedbir kararı verilebilecektir. (TKHK m. 70/3 f.).
Kanaatimizce THH’ler, mecburi tahkim niteliğinde faaliyet yürütmekte olup kararları kesin hüküm teşkil etmekte ve ilk derece mahkeme kararlarıyla eşdeğer şekilde doğrudan icra edilebilmekte olup ilamdır.
Kararları, s. 596, 598, yazar, THH’lerin kararlarının niteliği ve bağlayıcılığı bakımından tahkim kurulu kararlarına benzediği ve ‘Tüketici Hakem Heyeti Kararı’ veya ‘hakem kararı’ olarak nitelendirilmesinin yerinde olacağı, TKHK m. 70/2 f. ile İİK m. 38 ilam niteliğinde belge hükmüne atıf yapılmamış olup İİK anlamında ilam olarak nitelendirildiğine vurgu yapmış, THH kararlarının, harca tabi olmayıp ilam niteliğinde belgeye nazaran TKHK m. 70/1 uyarınca bağlayıcılıklarının olması, icranın durdurulabilmesi yolu olması ve karar tebliğ edildiğinden, icra emrine eklenme gereği bulunmamasıyla icra hukuku anlamında daha çok ilama benzer olduğu görüşünü belirtmiştir; TAŞPINAR AYVAZ, Sempozyum, s. 50, yazar, kanun koyucunun THH’lerin hukuki niteliği hususunda nitelendirmede net bir tercih yapmadığını belirterek sorunun Avrupa mevzuatı ve hukukundaki mahkeme veya yetkili organ kavramının Türk hukukundan farklı olmasından kaynaklandığı görüşünü ifade etmiştir; AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 501;
TUTUMLU, THH, s. 114, yazar, THH kararlarının ilam niteliğinde olduğu görüşünü terk etmiştir; TUTUMLU, Tüketici Yargılaması, s. 44, yazar, 6502 sayılı kanunla THH kararlarına hukuki nitelik yönünden ilam ayrıcalığı tanınmadığını, yalnızca icraya ilişkin pratik manada fayda sağlandığını belirtmiştir.
206 ERMENEK, s. 617.
207 YARDIM, THH Kararları, s. 131; ERİŞİR, Çözüm Usulü, s. 81, yazar, istirdat davası açılamamasının THH’lerin uyuşmazlıkları nihai olarak çözme amacına uygun olduğunu belirtmiştir; ERMENEK, s. 617, yazar, hak düşürücü süre içerisinde itiraz edilmeyen THH kararlarının kesinleşeceği ve uyuşmazlık esastan çözülmüş ise, bir daha bu konuda dava açmanın mümkün olmayacağı görüşünü ifade etmiştir.
56 Kanaatimizce THH’lerin faaliyetlerinin yargısal niteliği ve kararlarının ilk derece mahkemeleriyle eşdeğer sonuçlar bağlanmış olmasıyla bağdaşmayacak şekilde kanun koyucu tarafından kuruluş ve işleyişleri kanun yerine yönetmelikle düzenlenmiş olmasının ve açıkça HMK hükümlerine atıf yapılmayarak tahkikata ilişkin inceleme yapabilmelerinin kısıtlanmış olmasının izahı güçtür. Zira THH’lerin kuruluş amacı, mahkemelerin yükünün artırılmaması ve düşük miktardaki tüketici uyuşmazlıklarının masrafsız ve hızlı şekilde çözümlenerek tüketicilerin hak aramaya teşviki olup kuruluş ve işleyişlerinin kanunla düzenlenmemesinin bu amaçlara hizmet ettiği söylenemez.