THH’lerin kararlarının hukuki niteliğinin tespiti, bu kararların gerek etkileri, bağlayıcılığı ve yerine getirilmesi gerekse bu kararlar hakkında başvurulacak itiraz yolunun hukuki niteliğinin ve başvurulması mümkün olabilecek diğer hukuki yolların belirlenebilmesi bakımından önemlidir.182
THH’lerin kararlarının niteliğini incelemeden önce hüküm, ilam ve ilam niteliğinde belge terimlerine, ilam ve ilam niteliğindeki belge arasındaki farklara değinmek faydalı olacaktır.183
Hüküm, davanın esastan çözümünü sağlayacak şekilde uyuşmazlığı sonuçlandıran nihai karardır.184 Mevzuatta hüküm terimi, HMK m. 294/1 f. 2.c.
180 BUDAK, THH, s. 96; YAĞBASAN, s. 104; KARA, Yeni Kanun, s. 679; TUTUMLU, THH, s. 106.
181 KARA, Yeni Kanun, s. 679.
182 YILMAZ/YARDIM, s. 1159; YARDIM, İcra ve İtiraz, s. 110, yazar, THH’lerin kurulmasından sonra yapılan değişikliklerin, hukuki temel belirlenmeden ve sonuç odaklı şekilde THH kararlarına yönelik olması nedeniyle THH yapısı ile verilen kararların hukuki yönden uyumsuz hale geldiğini belirtmiştir; ERMENEK, s. 616; KORKUT, s. 166.
183 YARDIM, THH Kararları, s. 593.
50 ile tanımlanmıştır. Buna göre, esasa ilişkin verilen nihai kararlar, uyuşmazlığı çözen ve sonlandıran nitelikte kararlar olup hüküm olarak adlandırılırlar. Hükmün kapsamı ve barındırması zorunlu hususlar HMK m. 297/1 f. ile düzenlenmiş olup buna göre; hükmü veren mahkeme ile hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin ad ve soyadları ile sicil numaralarını, mahkeme çeşitli sıfatlarla görev yapıyorsa hükmün hangi sıfatla verildiğini, tarafların ve davaya katılanların kimlikleri ile TC kimlik numarasını, varsa kanuni temsilci ve vekillerinin ad ve soyadları ile adreslerini, tarafların iddia ve savunmalarının özetini, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesini, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebepleri, hüküm sonucunu, yargılama giderleri ile taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının iadesini, varsa kanun yolları ve süresini, hükmün verildiği tarih ve hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin imzalarını, gerekçeli kararın yazıldığı tarihi kapsar. HMK m. 298/4 f. ile hükmün, hükmü veren hâkim veya hâkimler ile zabıt kâtibi tarafından imzalanacağı düzenlenmiştir. HMK m. 300 uyarınca, hükme katılan hâkimlerle zabıt kâtibinin imzalarını ve mahkeme mührünü taşıyan hüküm, arşivde korunur.185
HMK m. 301 ile hükmün taraflara verilmesi ve tebliği ile bir nüshasının dosyasında saklanması düzenlenmiş ve ilam teriminin tanımı yapılmıştır. Medeni usul ile icra hukuku anlamında ilam terimleri tamamen örtüşmemektedir.186 HMK anlamında ilam, yalnızca mahkemelerce verilen hükümlere ilişkin teknik bir terim olarak tanımlanmıştır. Hüküm, yasada, mahkeme kararının aslını ifade etmektedir.
İlam, HMK m. 301/2 f. ile taraflara verilen hüküm nüshası olarak ifade edilmiştir.
Buna göre ilamın, gerekçeli mahkeme kararının hâkim ve zabıt kâtibince imzalanıp mahkeme mührü ile mühürlendikten sonra, yazı işleri müdürü tarafından taraflardan her birine verilen hüküm nüshası şeklinde tanımlanması
184 KURU, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, Genişletilmiş İkinci Baskı, Ankara, 1968, (Usul), s.
477.
185 ATALI/ PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 1979 vd.; PEKCANITEZ Hakan/ATALAY, Oğuz /ÖZEKES, Muhammet, Medeni Usul Hukuku- Ders Kitabı, 9. Baskı, Ankara, 2021, s. 438;
YILMAZ/ ARSLAN/ TAŞPINAR AYVAZ/ HANAĞASI, s. 475 vd.; ULUKAPI, Ömer, Medeni Usul Hukuku, 3. Baskı, Konya, 2015, (Usul), s. 396, 397; KURU, Baki, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 1. Baskı, İstanbul, 2015, s. 433, 434; KURU/AYDIN, s. 343.
186 YARDIM, THH Kararları, s. 596.
51 mümkündür.187 HMK m. 301/2 f. ile taraflara verileceği ifade edilen hüküm nüshası, ilamın aslı olup suret harcına tabi değildir.188
İcra hukukunda ilam terimi ilamların yerine getirilmesiyle ilgilidir. Bu nedenle İcra hukuku kapsamında ilam terimi daha geniştir. İdari yargı, Sayıştay ve hakem kararları, ilam terimi kapsamında görülmekte, yine HMK anlamında ilam sayılmayan, ilam niteliğindeki belgelerin infazının, özel kanun hükmüne dayanarak İİK’da ilamların icrası hükümlerine tabii olduğu kabul edilmektedir.189 İİK’da ilamların yerine getirilmesine dair hükümler, ilamların icrası adı altında ikinci bab’da düzenlenmiştir. Aynı bab’da yer alan ve ilam mahiyetini haiz belgeler başlıklı İİK m. 38 ile sayılmış olan belgelerin ilam niteliğinde olduğu ve ilamların icrası hakkındaki hükümlere tabi olduğu düzenlenmiştir. Buna göre, mahkeme huzurunda yapılan sulhlar, kabuller ve para borcu ikrarını havi resen tanzim edilen noter senetleri, istinaf ve temyiz kefaletnameleri ile icra dairesindeki kefaletler, ilamların icrası hakkındaki hükümlere tabidir.190 Ayrıca özel kanunlarda ilam niteliğinde sayıldığı ifade edilen belgeler ilamların icrası hükümlerine göre yerine getirilebilecektir.191 Örneğin 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m. 18/2 f. uyarınca, icra edilebilirlik şerhi içeren anlaşma, ilam niteliğinde belge sayılır.
187 YARDIM, THH Kararları, s. 596; YILMAZ/YARDIM, s. 1160; YILMAZ/ARSLAN/
TAŞPINAR AYVAZ/HANAĞASI, s. 479; ULUKAPI, s. 397; KURU, Baki, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2. Baskı, Ankara, 2013, (El Kitabı) s. 892 vd.; KURU, Baki, İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, 1. Baskı, İstanbul, 2016, (İcra İflas ), s. 284; MUŞUL, Timuçin, İcra ve İflâs Hukuku Esasları, Genişletilmiş 5. baskı, İstanbul, 2017, (İcra ve İflas), s. 637.
188 KURU, HMK, s. 3146; TANRIVER, Süha, İlamlı İcra Takibinin Dayanakları ve İcranın İadesi, Ankara 1996, (İlamlı İcra), s. 39.
189 YARDIM, THH Kararları, s. 596; TANRIVER, İlamlı İcra, s. 43.
190 KURU, İcra İflas, s. 285; KURU, El Kitabı, s. 895, yazar, feragatin de sulh ve kabule benzer şekilde sonuçlar doğurması sebebiyle ilam niteliğinde belge sayılacağını belirtmiştir; karşı görüşte TANRIVER, İlamlı İcra, s. 116.
191 FIRAT, Erhan, Özel Kanunlarda Düzenlenen İlam Niteliğinde Belgeler, Ankara, 2016, s. 27, yazar tarafından özel kanunlarda düzenlenen ilam niteliğinde belgeler olarak 1136 s.k. m. 35 a, 64, 86, 162- TTK m. 1284- 5362 s.k. m. 61- 6245 s.k. m. 59/VII- 6125 sayılı HUAK m. 18/II- 2942 s.k. m. 20/I-6235 s.k. m. 30- 1512 s. K m. 20/V, 117/I, 145/II, 145/III- 4562 s.k. m. 16/son- 3533 s.k m. 7- 1581 s.k. m. 12- 3091 s. K m. 17/V- 5174 s.k. m. 77- 6502 s. k. m. 70/1- 5271 sayılı CMK m. 253/19- 5957 s. k. m. 10/5 sayılmıştır.
52 İlamların ve ilam niteliğindeki belgelerin yalnızca hukuki nitelikleri ve işlevleri birbirinden farklı olup cebri icra yoluyla yerine getirilmesi aynıdır.192 İlamlar ile ilam niteliğindeki belgeler arasındaki esas fark, ilamların maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmeleri, ilam niteliğindeki belgelerin kesin hüküm gücü bulunmamasıdır. Bu nedenle ilam niteliğindeki belgelere karşı menfi tespit ve istirdat davası açılabilecektir.193 Ancak ilam niteliğinde belge olan kabul ile feragat bakımından bazı durumlarda kesin hüküm gibi sonuçlar doğurmayacağı yönünde görüşler mevcuttur.194HMK m. 311 ile, feragat ve kabulün, kesin hüküm gibi hukuki sonuç doğuracağı düzenlenmiştir.
Yine İİK’ da icranın durdurulması ve geri bırakılması ilam niteliğindeki belgeler için düzenlenmemiştir. İlam niteliğindeki belgelerin icrasında ihtiyati haciz talep edilmesi halinde, İİK m. 259/2 f.’e göre ilamlar için öngörülen teminat muafiyeti bulunmamakta olup mahkemece teminata lüzum olup olmadığı takdir edilecektir. İlam niteliğindeki belgeler için takip talebine dayanak belgenin karşı tarafa gönderilmesi zorunludur.195 Yine İİK m. 39 uyarınca yalnızca ilama dayalı takip için zamanaşımı on yıl olarak düzenlenmiş olup ilam niteliğinde belgeler için zamanaşımı süreleri ilgili özel kanunlarda düzenlenmiştir 196