Ay. m. 142 düzenlemesi uyarınca mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usullerinin kanunla düzenleneceği belirlenmiştir.
Anayasanın m. 37/1 ile hiç kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamayacağı anayasal güvenceye alınmıştır. HMK m. 1’e göre, mahkemelerin görevi, ancak kanunla düzenlenecek olup göreve ilişkin kurallar, kamu düzenindendir.304 HMK m. 114/3. f. ile uyuşmazlığa bakacak mahkemenin görevli olması dava şartı olarak düzenlenmiştir. Buna göre mahkemelere dair görev düzenlemeleri kamu düzeninden olduğundan hâkim tarafından resen
301 BİLGE/ÖNEN, s. 406; PEKCANITEZ; Pekcanıtez Usul, s. 947; POSTACIOĞLU, s. 198 vd.; USTA, Merve, Medeni Usul Hukukunda Tespit Davalarında Hukuki Yarar, İÜSBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2020, s. 20,vd.
302 ERDÖNMEZ/PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 912, 914; ULUKAPI, Usul, s. 134;
ATALI/ERMENEK/ERDOĞAN, s. 145; USTA, s. 9,vd.
303 YILMAZ/YARDIM, s. 1166.
304 KURU, Baki, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usul Hukuku, 1. Baskı, İstanbul, 2016, (istinaf), s. 85; TANRIVER, usul, s. 95; KARSLI, Abdürrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, İstanbul 2012, (HMK), s. 216; KURU/AYDIN, s. 41; TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 35;
MEMİŞ, s. 77; TUTUMLU, Tüketici Mahkemeleri, s. 23; ŞİMŞEK, s. 60.
82 gözetilecek olup görev itirazı, taraflarca muhakemenin bütün aşamalarında ileri sürülebilir.305
TKHK m. 73/1 f. ile tüketici işlemleri ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek olan uyuşmazlıklar tüketici mahkemelerinin görevli olması öngörülmüştür. TKHK m. 83/2 f. ile, taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu işlemler ile ilgili diğer kanunlarda düzenleme olmasının, bu işlemin tüketici işlemi sayılmasını ve TKHK’nın görev ve yetkiye ilişkin hükümlerinin uygulanmasını engellemeyeceği belirtilmiş ve tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalarda tüketici mahkemelerinin görevli olduğu düzenlenmiştir.306 Mülga 4077 sayılı TKHK geçici m. 1. ile tüketici mahkemeleri kuruluncaya kadar bu mahkemelerde görülmesi gereken davalara bakacak mahkemeleri, HSYK’nın belirlemesi düzenlenmişti. HSK 22.6.1995 tarihli 437-2 sayılı kararı ile tüketici mahkemesi bulunmayan yerlerde, 4077 sayılı kanundan kaynaklanan uyuşmazlıklarda, değeri ne olursa olsun ayrı ticaret mahkemesinin olduğu yerlerde ticaret mahkemelerinin; ticaret mahkemesinin bulunmadığı yerlerde, varsa üçüncü ve yoksa birinci asliye hukuk mahkemesinin görevli olmasını kararlaştırmış, 15.3.1999 tarih ve 176 sayılı kararı ile bütün asliye hukuk mahkemelerini görevli kabul etmiştir. HSK 24.3.2005 tarih ve 188 sayılı kararı ile müstakil tüketici mahkemesi kurulmayan yerlerde ticaret mahkemelerinin TKHK’dan doğan davalara tüketici mahkemesi sıfatıyla bakmayacağına ve asliye hukuk mahkemelerinin tüketici mahkemesi sıfatıyla tüketici uyuşmazlıklarına bakmasına karar vermiştir.307 Tüketici mahkemelerinin her ilde kurulmaması, tüketici yargılamasının nitelikli olması gereği bakımından eleştirilmiştir.308
305 KURU/AYDIN, s. 54; TUTUMLU, Tüketici Mahkemeleri, s. 24, 25.
306 TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 38; KURU/ARSLAN/YILMAZ, Ders Kitabı, s. 736;
TAŞPOLAT TUĞSAVUL, Topluluk, s. 155; ERİŞİR, Arabuluculuk, s. 317; KARA, Sorunlar, s. 308; ORUÇ, s. 89, TKHK m. 83 düzenlemesi ile, TKHK’ nın TBK ve HMK’ nın önüne geçtiğini ve usul hukukunun temel taşlarını yerinden oynatan bir değişiklik yapılırken daha temkinli davranılması gerektiği görüşünü ifade etmiştir; TÜZÜN, s. 57.
307 TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 32,33; ULUKAPI, “Çözüm Yolları”, s. 91; GERMEYAN, s. 130; ARAS, Çözüm, s. 81; AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 524; TUTUMLU, Tüketici Mahkemeleri, s.66, 67; KARA, Yeni Kanun, s. 142; TÜZÜN, s. 49.
308 YAĞBASAN, s. 82; ORUÇ, s. 90.
83 TKHK’da, ayrıca tüketici mahkemesinin henüz kurulmamış olduğu yerlerde tüketici mahkemesinin görevli olduğu uyuşmazlıklara bakacak mahkemeye ilişkin düzenleme bulunmamaktadır. Bu durumlarda genel yetkili asliye hukuk mahkemelerinin tüketici mahkemesi görevi kapsamındaki uyuşmazlıklara bakması kabul görmektedir. Ancak asliye hukuk mahkemesi ile tüketici mahkemesinin yargılama usulleri ayrıdır. Bu nedenle uyuşmazlığın asliye mahkemesince görülmesi halinde, tüketici mahkemesi sıfatı ile bakılması ve ayrıyeten mahkeme kararında, uyuşmazlığa tüketici mahkemesi sıfatıyla bakıldığının belirtilmesi gerekmektedir.309 Doktrinde, Ay. m. 142 ile mahkemelerin görevinin kanun ile düzenlenmesinin zorunlu olmasına rağmen, HSK tarafından uyuşmazlıklara bakacak mahkemenin kararla belirlenmesi eleştirilmiştir.310
THH’lerin kararlarına itirazda TKHK m. 70/3 f. uyarınca tüketici mahkemeleri görevlidir.311 THH’lerin kararlarına itiraz başvurusunun görülmesinde tüketici mahkemelerinin görevli olmasına her hangi bir istisna getirilmemiştir.312 THH kararının ve uyuşmazlık konusunun mahiyeti bu hususta belirleyici olmayacaktır. İtiraz konusu THH’lerin kararlarına konu uyuşmazlığın, tüketici işlemi veya tüketiciye yönelik uygulamadan kaynaklı olmayıp esasen bir başka mahkemenin görev alanında olması, THH’lerin ve tüketici mahkemelerinin görev konusu dışında olması halinde dahi, itiraz başvurusu tüketici mahkemesinde görülecek ve mahkemece sadece THH kararının iptaline karar verilebilecektir.
Kanun koyucu bu hususta bir ayırım gözetmemiş olup THH’lerin kararlarına itirazda her durumda tüketici mahkemesi görevli tek mahkeme olarak
309 KURU, İstinaf, s. 134; PEKCANITEZ/AKKAN, Pekcanıtez Usul, s. 112; TANRIVER, Usul, s. 192; TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 34;
310 TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 34, yazar tüketici mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde HSK kararı ile görevli mahkemenin belirlenmesinin anayasaya aykırılık oluşturduğu görüşünü belirtmiştir.
311 ASLAN, Tüketici Hukuku, s. 742; AYDOĞDU, Tüketici Kılavuzu, s. 218;
AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 512;TUTUMLU, Tüketici Mahkemeleri, s. 24.
312 “…Kaldı ki, tüketici hukuku kapsamında olmayıp da genel hükümler çerçevesinde çözümlenmesi gereken bir uyuşmazlık hakkında her nasılsa Tüketici Sorunları Hakem Heyetine başvurulmuş ve buradan işin esası hakkında bir karar alınmışsa dahi itiraz merci, yine (münhasıran) Tüketici Mahkemesidir….” Yargıtay 20. HD., 5.12.2016E. T., 2016/12123 K.
2016/11690, (www.lexpera.com.tr, E.T. 15.9.2021).
84 düzenlenmiştir.313,314 THH’lerin kararlarına itirazın tüketici mahkemesi dışında bir mahkemeye yapılması halinde mahkemece işin esasına girilmeden görevsizlik kararı verilecektir. Yargıtay 19. HD 31.01.2018 tarihli E.2017/2502 - K.2018/275 sayılı kararında; THH kararına karşı itirazın tüketici mahkemesine yapılmamış olması nedeniyle, mahkemece öncelikle resen görev hususu değerlendirilerek görevsizlik kararı verilmesi gerekirken işin esasına girilerek hüküm kurulmasının doğru olmadığı gerekçesiyle, TKHK m. 70/3 uyarınca 15 günlük süre içinde THH kararına itiraz edilmemesi nedeniyle kesinleşmiş THH kararına karşı istirdat davası açılamayacağı ve hükmün kanun yararına bozulması yönünde karar vermiştir.315