B. İtirazda Basit Yargılama Usulünün Uygulanması
4. Duruşma Yapılmadan Karar Verilebilmesi
Basit yargılama usulünde mahkemece tarafların davet edilmesine gerek kalmadan karar verilme olanağı tanınmıştır.388 HMK m. 320/1 f. düzenlemesi ile basit usulde görülen davalarda mahkemeye, mümkün olan hâllerde tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karar verme yetkisi getirmiştir.
Hâkime dosya üzerinden, uygunluk ölçüsünde esasa yönelik karar verebilme imkânı verilmiştir.389 Buna göre THH kararına itiraz başvurusunun
387 YILMAZ/YARDIM, s. 1200; KURU/ARSLAN/YILMAZ, Ders Kitabı, s. 735; ATALI/
PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 2103; PEKCANITEZ/ATALAY/ÖZEKES, Ders Kitabı, s.
471; TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 141; TOPUZ, Sempozyum, s. 95;
YILMAZ/ARSLAN/TAŞPINAR AYVAZ/HANAĞASI, s. 736; ULUKAPI, Usul, s. 314;
AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 544; KARA, Yeni Kanun, s. 450; TUTUMLU, Tüketici Yargılaması, s. 435.
388 KURU, İstinaf Usul, s. 622; KURU/ARSLAN/YILMAZ, Ders Kitabı, s. 735; TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 138.
389 KURU, İstinaf Usul, s. 622; KURU/ARSLAN/YILMAZ, Ders Kitabı, s. 735;
YILMAZ/YARDIM, s. 1200; KARA, Yeni Kanun, s. 448; ULUKAPI, Usul, s. 313;
PEKCANITEZ/ ATALAY/ÖZEKES, Ders Kitabı, s. 503; PEKCANITEZ, Yargılama Usulü, s.
459; YILMAZ/ARSLAN/TAŞPINAR AYVAZ/ HANAĞASI, s. 736; ERİŞİR, Çözüm Usulü, s. 105, yazar, dosya üzerinden karar verilmesinin hukuki dinlenilme ve adil yargılanma hakkının ihlalini oluşturacağına dair görüş belirtmiştir; TUTUMLU, Tüketici Yargılaması, s. 436, yazar,
103 incelenmesinde, tüketici mahkemesince ilk itirazlar, usul gibi esasa girilmeden karar verilebilecek durumlarda duruşma açılmadan dosya üzerinden karar verilebilecektir.390
Tüketici mahkemesince dosya üzerinden karar verilmesinin, HMK m. 27 ile öngörülmüş olan hukuki dinlenilme hakkı ile çelişmeyecek şekilde uygulanması gözetilmelidir. HMK m. 27 göre: “(1) Davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukuki dinlenilme hakkına sahiptirler (2) Bu hak; a) Yargılama ile ilgili olarak bilgi sahibi olunmasını, b) Açıklama ve ispat hakkını c) Mahkemenin, açıklamaları dikkate alarak değerlendirmesini ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesini içerir.” Hukuki dinlenilme hakkı, “iddia ve savunma hakkı”
diye tanınmaktaysa da daha geniş bir kavramı ifade etmektedir.391 AİHS m. 6 ile ve Ay. m. 36 ile güvence altına alınmış olan adil yargılanma hakkı ve hak arama hürriyetinin unsurlarından olup bu hakların yargılamada yerine getirilmesinin esaslarını ifade eden usuli bir hak olarak yargılamaya hakim ilkeler arasında yer almıştır. Mahkemece resen uygulanması gereken bir hak olup ihlali mutlak bozma sebebidir.392,393 Yargılamanın süjesi olarak tarafların uyuşmazlık ve yargılama hakkında bilgi edinerek yargı mercilerince değerlendirilmek üzere eşit şekilde delillerini sunma, savunma, kendilerini ifade etme ve verilecek nihai kararı etkileme haklarını içerir. Hukuki dinlenilme hakkı evrensel kabul görmüş bir ilke olup devlete güven ile toplumsal barışın sağlanması bakımından önem
Kanun maddesinde, dosya üzerinden karar verilebilmesinde usul veya esas bakımından bir sınırlama getirilmemiş olmadığını, bu hususta bir açıklık bulunmadığını belirterek haklı olarak eleştirmiştir. Tutumlu, HMK m. 138 ile dava şartları ve ilk itirazlar hakkında açıkça dosya üzerinden karar verebilme yetkisi getirilmiş olduğuna göre m. 320/1 f. düzenlemesinin esas hakkında karar verme yetkisini içerdiği görüşündedir.
390 TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 138; PEKCANITEZ, Yargılama Usulü, s. 459.
391 YILMAZ/YARDIM, s. 1200; ERDÖNMEZ/PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 863.
392 ERDÖNMEZ/PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 885; PEKCANITEZ, Hakan, “Hukuki Dinlenilme Hakkı” Makaleler, Cilt 1, İstanbul 2016, s. 509- 559, (Makaleler Dinlenilme), s. 511;
TAŞPOLAT TUĞSAVUL, Topluluk, s. 117.
393 “…Savunma hakkı Anayasanın 36.maddesinde güvence altına alındığı gibi, karar tarihinde yürürlükte bulunan HMK’ nun 27.maddesi hükmüne göre de, davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukuki dinlenilme hakkına sahip olup, başka bir anlatımla, davalıya savunma hakkını kullanma olanağı verilmeden hüküm kurulamaz..…”. (Yargıtay 13. HD 12.02.2015 T. E.2015/157- K. 2015/3841, www.legalbank.net, E.T. 20.9.2021).
104 taşımaktadır.394 Bu amaçla, kanunda açık şekilde duruşma yapılmadan karar verileceği belirtilen haller dışında uygulanabileceği şeklinde yorumlanmaması gerekir.395 Ancak, açıkça düzenlenmiş hallerde, tarafların mahkeme nezdinde, yazılı beyanları yoluyla savunmalarını, ispat ve taleplerini izah etmeleri mümkündür. Dosya üzerinden karar verilmesi hususu hâkim tarafından işin niteliğine göre değerlendirilecektir. Dosya üzerinden karar verilmesi başlı başına hukuki dinlenilme hakkının ihlali olarak görülmemelidir. Duruşma yapılmaması, tarafların mahkeme nezdinde ispat haklarını kullanarak hâkimin kararına etki etme olanaklarının sınırlandırılması veya ortadan kaldırılması mahiyetinde ise duruşma yapılmalıdır. Zira aleni yargılama hakkının ihlal edilmesi, adil yargılanma hakkına aykırılık oluşturacaktır. 396
Medeni usul yargılamasında duruşma yapılarak karar verilmesi kural olup duruşma yapılmadan dosya üzerinden karar verilmesi istisnadır.397 Bu nedenle THH’lerin kararlarına itiraz incelenmesi, taraflar davet edilerek duruşmalı şekilde yapılmalıdır. Tüketici mahkemesinin itiraz incelemesinde hangi durumlarda evrak üzerinden karar verebileceği TKHK m. 70/4 f. ile düzenlenmiştir. Buna göre THH kararındaki yasaya aykırılığın esasa ilişkin tahkikat gerektirmemesi halinde;398 THH kararında tarafların kimliklerine, ticari unvanlarına ait yanlışlıklarla, yazı, hesap veya diğer açık ifade yanlışlıklarına ilişkin maddi hata yapılmış olması halinde; THH kararının usul ve yasaya uygun olup gerekçesinin doğru
394 PEKCANITEZ, Hakan, “Hukuki Dinlenilme Hakkı”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir 2000, (Hukuki Dinlenilme), s. 754, 760;
ERDÖNMEZ/PEKCANITEZ, Pekcanıtez Usul, s. 863 vd.; PEKCANITEZ, Makaleler Dinlenilme, s. 511; PEKCANITEZ/ATALAY/ÖZEKES, Ders Kitabı, s. 197 vd.; TAŞPOLAT TUĞSAVUL s. 115 vd.; ATALI/ERMENEK/ERDOĞAN, s. 111 vd.; BUDAK/
KARAASLAN, s. 76.
395 TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 138.
396 HANAĞASI, Emel, Medeni Yargılama Hukukunda Silahların Eşitliği, Ankara, 2016, s. 379;
TOPUZ, Tüketici Mahkemeleri, s. 138; BUDAK/KARAASLAN, s. 77; PEKCANITEZ, Makaleler Dinlenilme, s. 519; TOPUZ, Sempozyum, s. 95; YERKAYA, s. 107.
397 YILMAZ/YARDIM, s. 1168; TOPUZ, Sempozyum, s. 95; TUTUMLU, THH, s. 127;
TUTUMLU, Sempozyum, s. 160.
398 “….Dosya üzerinden karar verilmesi mümkün olan ön inceleme işlemleri, dava şartları ve ilk itirazlardır.…mahkemece; ön inceleme işlemlerini yapmak üzere tarafların ön inceleme duruşmasına davet edilmesi, ön inceleme duruşmasında gerekli usul işlemleri yapıldıktan sonra gerekli görülmesi halinde tahkikat duruşmasına geçilerek hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken, tüm bu hususlar göz ardı edilmek suretiyle tarafların hukuki dinlenilme hakkı ihlal edilerek yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı görülmüştür….” (Yargıtay 13. HD 26.10.2018 T. E. 2018/5321 - K. 2018/10669, www.legalbank.net,, E.T. 20.9.2021).
105 bulunmaması halinde; tüketici mahkemesince duruşma açılmadan durumun niteliğine göre THH kararı değiştirilerek veya düzeltilerek, ya da, kısmen veya tümden gerekçe düzeltilerek onanacaktır.399
Yargıtay, mahkemece duruşma yapılmadan evrak üzerinden karar verilebilmesi için, dosyaya sunulan delillerin karar vermeye yeterli olmasını ve mahkemece tahkikat incelemesine ilişkin işlem yapılmamış olmasını gözetmektedir.400,401