Sosyo-Kültürel İlişkiler

Türkiye’nin Orta Asya’daki en önemli avantajı tarihi ve sosyo-kültürel bağlarıdır.

Özellikle 1992’den itibaren devlet başkanlarının kardeş ülke söylemleriyle kurdukları samimi ilişkiler, Orta Asya’da Türkiye’yi diğer bölgesel güçlere ve küresel aktörlere göre daha etkili kılmaktadır. 1992’den itibaren bu sosyo-kültürel bağların güçlendirilmesi adına kurumlar oluşturulmuş, projeler hazırlanmış ve hedefler konulmuştur. Ancak 2000’lere gelindiğinde kurumların başarısızlığı, projelerin tamamlanamaması ve hedeflerin inandırıcılığını yitirmesi, Türkiye’nin en önemli gücü olan sosyo-kültürel bağların da yeteri kadar gelişmemesine neden olmuştur. 2003 sonrası Orta Asya’ya yönelik sosyo-kültürel politikalar ve çalışmalar ise 1990’ların sonunda oluşan hayal kırıklığını telafi etme yönünde adımlar atmıştır.

Türkiye’nin Orta Asya’daki sosyo-kültürel ilişkilerini TÜRKSOY, TİKA, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar, TRT, Yunus Emre Vakfı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı ve bazı sivil toplum kuruluşları ile yardımlaşma dernekleri yürütmektedir. Bu çerçevede bu kuruluşların faaliyetleri Türkiye ile Orta Asya Türk cumhuriyetleri arasındaki sosyo-kültürel

132

ilişkileri de yansıtmaktadır. Sosyo-kültürel ilişkilerde üç başlık öne çıkmaktadır. Bunlar;

eğitim, temel ihtiyaçlar alanındaki yardımlar ve konut inşası ile tarihi eserlerin restorasyon çalışmalarıdır.

Eğitim alanında TİKA’nın açmış olduğu kültür merkezleri, Türkoloji projesi, çeşitli meslek dallarında verilen mesleki eğitimler önemli adımlarıdır. Örnek olarak 2003’te Kırgızistan’da açılan Türk Kültür Merkezi⁵¹³ ve 2005’te Semerkant’ta açılan Türk Dili ve Kültür Merkezi⁵¹⁴ Orta Asya’daki kültürel bağları güçlendirmektedir. TİKA’nın 2005’de Özbek yönetici adaylarına verdiği eğitim,⁵¹⁵ yine 2005’te Özbek kardiyologlara verdiği eğitim,⁵¹⁶ Özbek kadınlara yönelik açılan meslek edindirme kursları,⁵¹⁷ Özbek işitme engellilere yönelik meslek edindirme kursları⁵¹⁸ ve Özbek bankacı ve maliyecilere Türkiye’de verilen eğitimler ikili ilişkilerdeki sosyal bağları kuvvetlendirmektedir. TİKA’nın eğitim alanındaki en önemli projesi ise Türkoloji projesidir. 2003’ten itibaren Türkoloji Yaz Kursları olarak başlayan proje, 2011’de YÖK ile TİKA arasında imzalanan anlaşma ile Türkiye dışındaki ülkelerde TİKA tarafından desteklenen Türkoloji bölümleri ile Türkiye’deki 12 üniversitenin Türkoloji bölümüne Türkiye’deki Yüksek Öğretim Kurumu nezdinde eşitlik verilmiştir.⁵¹⁹ Bu sayede Türkoloji çalışmalarının tüm Türk dünyasına eşgüdümlü olarak yayılması sağlanmaktadır.

Eğitim alanında önemli girişimlerden biri de Türk Konseyi tarafından gerçekleştirilen Türk Akademisi’dir. Nazarbayev’in 2009’da Nahçivan’daki Türk Konseyi zirvesindeki önerisi üzerine 2010’da Astana’da kurulan Türk Akademisi, tarih, dil, edebiyat, uluslararası ilişkiler ve ekonomi alanlarında çalışmalar yapacaktır.⁵²⁰

Eğitim alanında faaliyet gösteren bir diğer kurum TÜRKSOY’dur. TÜRKSOY kültür ve sanat alanında sempozyum ve kongreler düzenlemekte, yarışmalar ve festivaller yapmakta, Türk dünyasının sanat ve bilim alanındaki önemli şahsiyetleri adına anma toplantıları düzenlemekte ve resim sergileri açmaktadır.⁵²¹ TÜRKSOY tam anlamıyla Türk dünyasında kültürel birliği sağlama yönünde sürekliliği ve çeşitliliği olan etkinlikler düzenlemektedir.

TÜRKSOY sadece Türk dünyasındaki kültürel değerlerin tüm Türk topluluklarına taşınmasını

513 Avrasya Bülteni, S:16,TİKA, Kasım 2003, s.2.

514 Avrasya Bülteni, S:35, TİKA, Haziran 2005, s.7.

515 Avrasya Bülteni, S:35, TİKA, Haziran 2005, s.25.

516 Avrasya Bülteni, S:34, TİKA, Mayıs 2005, s.7.

517 Avrasya Bülteni, S:42, TİKA, Ocak-Şubat 2006, s.5.

518 Avrasya Bülteni, S:91, TİKA, Haziran Temmuz 2010, s.26.

519 2011 Faaliyet Raporu, TİKA, 2011, s.252.

520 Uluslararası Türk Akademisi Hakkında Genel Bilgiler, http://www.turkacadem.kz/tr/ab.php?set=2, (21.06.2013).

521 2008-2011 Faaliyet Raporu, TÜRKSOY, 2012.

133

sağlamamakta, aynı zamanda kaybolan kültürel değerleri canlandırmakta ve yeni kültürel ve sanatsal ürünler ortaya koymaktadır.

Eğitim alanında Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı (TDAV) ve Yunus Emre Vakfı da etkili çalışmalar yapmaktadır. Eğitim alanında Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını ilan etmelerinin hemen ardından çalışmalarına başlayan TDAV’ın Kırgızistan’da, Kazakistan’da ve Azerbaycan’da birer üniversitesi bulunmaktadır.⁵²² TDAV ayrıca Türk cumhuriyetlerinde Türkoloji bölümlerinin açılmasını sağlamakta ve çeşitli kongre ve sempozyumlar ile akademik bilgi üretimine katkı sağlamaktadır. Yunus Emre Vakfı ise Türk dilinin ve kültürünün yayılması üzerine faaliyetler yürütmektedir. Yunus Emre Vakfı özellikle Türkçe kursları ile farklı ülkelerde Türkçe öğrenmek isteyenlere bu imkanı sağlamaktadır. Genellikle Balkanlar ve Orta Doğu ülkelerinde faaliyet gösteren Yunus Emre Vakfı’nın Orta Asya’da sadece Kazakistan’da şubesi vardır.⁵²³

Eğitim alanında yurt dışındaki Türk okulları da eğitim kaliteleri ve faaliyetleri ile Türkiye’nin sosyo-kültürel politikalarını desteklemektedir. Gülen cemaati ile anılan okulların özellikle çağdaş ve kaliteli bir eğitim vermelerinin yanında öğrencilerine Anadolu Türkçesini öğretmeleri ve Türkçe Olimpiyatları adı ile her yıl yüzlerce öğrenciyi Türkiye’ye getirmeleri Türkiye’nin uluslararası alanda hem kısa vade de hem de uzun vade de kazanımlar elde etmesini sağlamaktadır.

Türkiye’nin Orta Asya ile sosyo-kültürel ilişkilerinde konut inşası ve onarım projeleri ile ortak Türk tarihine ait eserlerin onarılması konuları da etkili olmaktadır. İlk olarak 2003’te Türkmenistan’daki Sultan Sencer Türbesi’nin onarılması ile başlayan bu faaliyetler, Moğolistan’daki Göktürk Yazıtlarının bulunduğu yerin müze haline getirilmesi ve ulaşımını kolaylaştırmak için yolunun yapılması ile devam etmiştir.⁵²⁴ Son olarak ise Mayıs 2005’te Abdullah Gül’ün Türkmenistan ziyareti sırasında, Sultan Alparslan’ın mezarının bulunduğu yere TİKA’nın da desteği ile türbe yapılmasına ilişkin protokol imzalanmıştır.⁵²⁵ Orta Asya’daki Türk tarihine ait eserlere Türkiye’nin gösterdiği hassasiyet diğer ülkeler tarafından da ortak köklere yönelik mensubiyeti güçlendirecek adımlardır. Bundan dolayı ortak tarihi şahsiyetler ile ilgili atılan her adım, Türk cumhuriyetleri arasındaki bağları kuvvetlendirmektedir.

522 Kurumlarımızın Genel Özellikleri, http://turan.org.tr/kurumlarimizin-genel-ozellikleri/, (23.06.2013).

523 Yunus Emre Enstitüsü, http://www.yunusemreenstitusu.org/turkiye/index.php?lang=tr&page=53, (23.06.2013).

524 Avrasya Bülteni, S:15, TİKA, Ekim 2003, s.1.

525 http://www.tika.gov.tr/haber/cumhurbaskani-abdullah-gulun-turkmenistan-ziyareti-kapsaminda-tikanin-gerceklestirecegi-restorasyon-projeleri-icin-isbirligi-protokolu-imzalandi/653, (21.06.2013).

134