Sosyal Sorumluluk

Sanayileşme ve ekonomik gelişme, kentleşme alanında, çevre ve ekolojik denge konusunda, bölgesel kalkınma alanında çok sayıda soruna yol açmıştır. Ulaşılan noktada, sağlıklı yaşam alanı daralmış ve bu alan ekonomik başarıya karşın genişletilememiştir. Đnsanın mutluluğu ve yaşam düzeyinin yüksekliği, ekonomik, siyasal, sosyal ve temiz bir çevrede yaşama alanına kavuşması ile olanaklı görülmektedir. Bu ise sosyal sorumluluğa dayalı faaliyetlere karşılık gelmektedir307.

Sosyal sorumluluk; “iş adamlarının, toplumun değer ve amaçları açısından arzu edilen yolları takip ederek, bu yönde kararlar vermesi ve işletmenin yönetilmesi konusunda bağlı olduğu mecburiyetler” şeklinde ifade edilmektedir308. Kısaca; organizasyonun sosyal sorumluluğu, faaliyet alanına giren olayların sonuçlarını üstlenmesidir309.

307

Yaşar Sucu, Yönetim, Bolu: AĐBÜ, 2000, s.79.

308

Sabahat Bayrak, Đş Ahlakı ve Sosyal Sorumluluk, Đstanbul: Beta, 2001, s.83.

167

Günümüzde toplum, giderek artan bir oranda işletmelerin sosyal sorumluluk üstlenmeleri konusunda baskı yapmaya başlamış ve bunun sonucunda topluma hizmet amacı gözetilmeksizin, sadece kar amacına yönelen firmaların başarı şansı azalmıştır. Artık yöneticiler, erk ve yetkilerini kullanırken toplumsal eğilimlerden büyük ölçüde etkilenerek kararlarını insani, sosyal, politik, yasal ve ahlaki boyutlarını düşünmeden alamaz hale gelmiş, işletmelere bir takım olanaklar sağlayan ve bir takım kısıtlamaları da beraberinde getiren çevresel faktörleri de dikkate almak zorunda kalmışlardır310. Bu nedenle, yaşamak ve varlıklarını sürdürmek isteyen işletmelerin, toplumun istek ve ihtiyaçlarına duyarlı olması, çevreyi koruması ve ahlaki davranabilmesi vazgeçilmez bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır.

Đşletmeler için işletmeyi verimli kılmak, organizasyonel etkililik için ne denli önemli ise, işletmeyi topluma yararlı kılmak da o denli önemli hale gelmiştir. Bu nedenle, işletmelerin sosyal konularda sorumluluk almaları, bu sorumlulukları yerine getirmesi ve kurumsallaştırması için günümüz koşullarına uygun stratejiler geliştirmeleri gerekmektedir.

Đşletmelerin sosyal sorumlulukları kapsamına giren alanlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir311:

• Đşletmenin ve yöneticilerinin, hissedarlara veya sermaye sahiplerine karşı olan yükümlülükleri,

• Yakın çevreye istihdam alanları yaratma, işe almada, cinsiyete, ırka ve sosyal sınıflara eşit davranılması,

• Tüketicinin korunması, tüketici haklarına saygılı olma,

310

Ahmet Şen ve Nilay Kaleli, “Bilgi Toplumu Đşletmelerinde Sosyal Sorumluluk”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl gos.php?nt=428 (04.12.2005).

311

Erol Eren, Đşletmelerde Stratejik Yönetim ve Đşletme Politikası, Genişletilmiş 5.b., Đstanbul: Beta, 2000, ss.103-107.

168

• Đş ahlakına sahip olma, haksız ve aşırı karlar elde etme, rakip firma mallarını kötüleyici ve küçük düşürücü reklamlar yapma gibi iş ahlakına ters davranışların sergilenmemesi,

• Doğal çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevrenin yaşanabilecek bir ortam olarak korunması,

• Đnsanlığa karşı duyulması gereken ihtiyari sorumluluklar ki bunlar; gücünü kötüye kullanmamak, çalışma hayatının kalitesini yükseltmek, sosyal yardımlar ve hizmetler ile toplumun kültürel öğelerine saygı göstermek olarak sayılabilir.

Sosyal sorumluluk kapsamını, yukarıda yapılan açıklamaları da dikkate alarak işletme içi ve işletme dışı sosyal sorumluluk olarak da farklı bir şekilde sınıflandırabiliriz312:

• Đşletme Đçi Sosyal Sorumluluklar

• Đşletmelerin personeline önem vermesi, • Personelin işe adaptasyonunu sağlama,

• Çalışma ortamının veya koşullarının, çalışana göre ayarlanması, iyileştirilmesi,

• Bireyin kişisel eğitimine ve kariyerine odaklanma,

• Đşletmelerde iletişimi arttırma ve yönetime katılma olanağının sağlanması,

• Đşletme Dışı Sosyal Sorumluluklar • Đşletmelerin iş ahlakına uymaları,

• Ürünün güvenliği bakımından, ürünü tüketiciye tanıtma, • Tüketicileri bilgilendirme sorumlulukları,

• Fiyat belirleme bakımından sorumlulukları,

• Çevre kirliliğinin önlenmesi açısından sorumlulukları.

312

Mustafa Şener, Đşletmelerde Sosyal Sorumluluk, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul: ĐTÜ, 1996, ss.16-45.

169

Sosyal sorumluluk, işletmelerin daha iyi bir toplum ve daha iyi bir çevre için gönüllü olarak katkıda bulunmasıdır. Đşletmeler topluma yardım etmekle, aslında kendi uzun vadeli çıkarlarına hizmet etmiş olacaklardır. Her ne kadar sosyal amaçlı yapılsalar bile, işletmelerin bu konularda yapacakları girişimler toplum tarafından olumlu karşılanacak, yeni müşteri edinme, mevcut müşterilerin bağlığını artırma, kurum imajını geliştirme yönünde işletmelere katma değer yaratacaktır. Böylece313;

• Bu işletmelerin marka değerleri ve dolayısıyla piyasa değerleri artacak, • Daha nitelikli personeli cezbetme, motive etme ve tutma imkânına sahip olacak,

• Organizasyonel öğrenme ve yaratıcılık potansiyeli artacak,

• Özellikle bu konularda hassas yatırımcılara ulaşma imkânı oluştuğundan, hem hisse değerleri artacak, hem de borçlanma maliyetleri düşecek,

• Yeni pazarlara girmekte ve müşteri sadakati sağlamada önemli avantajlar elde edilecek,

• Üretkenlik, verimlilik ve kalite artışları yaşanacak, • Risk yönetimi daha etkin hale gelecek,

• Toplumun ve kanun yapıcıların işletmelerin görüşüne önem vermesi sağlanmış olacaktır.

Çevre ve sosyal sorumluluk alanlarında işletmeler kendi performansını izlemeli ve bu konuyla ilgili performanslarını da sürekli değerlendirmelidir. Bir işletme, toplum tarafından çevre performansı konusunda olumsuz olarak değerlendirildiği takdirde, işletme imajı olumsuz olarak etkilenebilir. Toplum ile kurulan olumlu ilişkiler işletmelerin başarılı olmasında büyük rol oynayacaktır. Bu nedenle işletmeler satış sonrası hizmetlerine çevrenin korunması, üretim esnasında çıkan çöp ve atıklarla ilgili tedbirlerin alınması gibi konuları da eklemelidir.

170

Đşletmelerin müşterilerine “daha kaliteli ve güvenilir ürünler sunma” sorumluluğunu vurgulayan ISO 9000 ve “doğal çevreye karşı sorumluluklarını” düzenleyen ISO 14000 serileri gibi standartların yanında “işgörenlere” karşı olan sosyal sorumlulukların yerine getirilmesinde SA 8000 standardı (Sosyal Sorumluluk 8000 Standardı) bu alanda işletmenin toplumdaki saygınlığının arttırılmasına yardımcı olacaktır314.

Bugün birçok işletme doğrudan ya da kurmuş oldukları vakıfları vasıtasıyla sosyal anlamda sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmaktadır. Bu çabaların performansını izlemede kullanılabilecek göstergeler işletme stratejisine bağlı olarak farklılık göstermekle birlikte kullanılabilecek ölçütler; kadın yöneticilerin toplam yöneticilere oranı (bu oranı Shell Petrol Şirketi sosyal sorumluluk kapsamında yönetimde fırsat eşitliği ölçütü olarak kullanmaktadır315), sosyal, kültürel ve sportif amaçlı faaliyetler ile sponsorluğa yatırım, toplum eğitimine yönelik yatırımlar, doğal çevrenin korunması için yapılan yatırımlar, zehirli atıkların arıtılması konusunda yapılan harcamalar, iş ahlakına aykırı davranmadan dolayı medyada çıkan haberler ve adli kovuşturmalar olabilir.