Sosyal Destek Sistemlerini Kullanma

1970'li yılların başında stresin zararlı etkilerinden korunmada sosyal bağların rolü vurgulanmış ve sosyal destek, ruhsal ve bedensel sağlık ilişkisini inceleyen çalışmalar hızla artmıştır. Bazı araştırıcılar sosyal desteğin psikolojik ve bedensel belirtilerin şiddeti ile doğrudan bir ilişkisi olduğunu, diğer bazıları stresli olayların kişinin tepkilerinde hafifletici bir rol oynadığını kanıtlamayı amaçlamıştır. Sosyal desteğin tanımı ve işleyişi konusunda görüş ayrılıkları olmakla birlikte genel olarak bireye çevresindeki insanlar tarafından yapılan yardım olarak tanımlanır. Kriz ve emosyonel gerginlik durumlarında bireyler, doğal yardımcı olarak görülen aile üyeleri ve arkadaşlarına dayanma gereksinimindedir. Bu formal olmayan yardımcıların oluşturduğu destek ağı bireyin uyum süreci ve sağlığı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.433

Aşırı stres sonrasında kişilerarası ilişkiler gerginleşir. Böyle bir birey bazen ailesiyle ya da iş arkadaşlarıyla daha sık gerginlikler ve çatışmalar yaşayabilir. Bazen de kendi içine kapanıp, işlerinden ve günlük etkinliklerinden uzaklaşabilir.434 Aile bireyleri, dostlar ve iş arkadaşlarıyla beraber olmanın stresi azalttığı belirlenmiştir. Başkalarıyla konuşmak bireyin gerginliğini hafifletmekte, sorunlarına daha tarafsız bir gözle bakmasını sağlamakta, çözüm yolları hakkında bilgi vermekte ve kendine güvensizliğini yenmesine yardımcı olmaktadır.435 Aile, arkadaş, sosyal gruplar en önemli sosyal destek sistemleridir. Bazen stresli durumlarda sorunlarla tek başına mücadele etmek de iyi olabilir. Bu yüzden burada önemli olan hangi sosyal destek

432

ŞAHĐN, Nesrin H.; “Öfke: O Sizi Kontrol Edeceğine Siz Onu Kontrol Edin”, Türk Psikoloji Bülteni, C. 3, S. 7, Ekim 1997, s.80.

433_{ÇAKIR, Yelda ve PALABIYIKOĞLU, Refia; “Gençlerde Sosyal Destek-Çok Boyutlu Algılanan}

Sosyal Destek Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması”, Türk Psikiyatri Dizini, Kriz Dergisi,

C. 5, S. 1, 1997, s.16.

434

ŞAHĐN, Nesrin H.; “Yıkıcı Stresi Yönetmek: Yıkıcı Olaylar ve Felaketlerden Sonra Ayakta

Kalabilmek Đçin Đpuçları”, Türk Psikoloji Bülteni, C. 4, S. 9, Haziran 1998, s:113.

435

ARNOLD, H. J. and FELDMAN, D. C.; Organizational Behavior, Mc Graw - Hill, New York, 1986’dan aktaran TORUN, Alev; Stres ve Tükenmişlik, (Ed.: Suna TEVRÜZ), Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, 2. Baskı, Türk Psikologlar Derneği – Kalder Derneği, Şelale Matbaası, Ankara, 1997, s.44-45.

sisteminden ne kadar destek alacağımızdır. Eğer yaşantımıza alacağımız sosyal destek yaşantımıza bir engel oluşturacaksa yararlı olmayabilir.

Eker, Arkar ve Yaldız (2001) sosyal destek sistemleri üzerine bir araştırma yapmışlardır. Araştırmanın amacı çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun psikomterik özelliklerini sınamaktır. Her birinde 50’şer denek bulunan üç gruptan veriler toplanmıştır. Bunlar, yatarak tedavi gören psikiyatri hastalarının oluşturduğu psikiyatri grubu, cerrahi müdahale yapılan hastaların oluşturduğu cerrahi grubu ve rastgele seçilmiş hasta ziyaretçilerinin oluşturduğu normal gruplardır. Araştırma sonuçlarına göre, psikiyatri ve cerrahi hastaları örneklemlerinde genel olarak beklendiği yönde sosyal destek, yalnızlık, umutsuzluk ve olumsuz sosyal ilişki gibi değişkenler arasında anlamlı korelasyon bulunmuştur. Özellikle yakın kişilerden alınan sosyal desteğin sağlığın yordayıcısı olduğu bulunmuştur. Sosyal destek sağlayıcıları olarak özellikle eşler, çocuklar, aile üyeleri ve yakın arkadaşlar belirlenmiştir.436

Bardavit (2007) yüksek lisans tezi için yaptığı araştırmada da benzer sonuçlara ulaşmıştır. Đstanbul’da özel bir hastanede idari yönetici, idari teknik personel, medikal yönetici ve medikal personelin katıldığı bir anket çalışması yapmıştır. Çalışmaya 71’i kadın ve 44’ü erkek olmak üzere toplam 115 kişi katılmıştır. Kişilik yapılarının stresle başa çıkma yaklaşımları üzerindeki etkisi incelenmiştir. Yapılan araştırma sonucuna göre dışadönük bireylerin stresi daha az algıladıkları bulunmuştur. Dışadönüklük puanı yüksek olan çalışanlar daha az stres yaşamaktadırlar. Bunun en önemli sebebi olarak da stresle başa çıkmada da araya giren pozitif mücadele yaklaşımları olduğu gösterilmektedir. Kısacası dışadönük bireylerin sosyal destek sistemlerini daha çok kullandıkları vurgulanmaktadır.437

Koç (2006) yaptığı yüksek lisans araştırmasın da hangi bireylerin stresle başa çıkmada sosyal destek sistemlerini kullandığını ortaya koymuştur. Araştırmasını örneklemini 2004–2005 öğretim yılında Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi’ne bağlı Eğitim, Fen-Edebiyat, Mühendislik, Ziraat, Đlahiyat, Tıp ve Diş Hekimliği Fakülteleri’nde öğrenim görmekte olan 6078 kız, 6861 erkek olmak üzere toplam

436

DOĞAN, Eker; ARKAR, Haluk ve YALDIZ, Hülya; “Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek

Ölçeği’nin Gözden Geçirilmiş Formunun Faktör Yapısı, Geçerlik ve Güvenirliği”, Türk

Psikiyatri Dizini, Türk Psikiyatri Dergisi, C. 12, S. 1, 2001, s.17-24.

12939 öğrenci oluşturmaktadır. Yapılan araştırma sonucuna göre utangaçlık düzeyi düşük olan üniversite öğrencilerinin sosyal destek arama stratejisine daha çok başvurdukları görülmüştür.438 Yine Siu ve Watkins 1997 yılında 292 ergen üzerinde yaptıkları araştırmada benlik saygısı ve stresle başa çıkma stratejileri arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ve benlik saygısı yüksek kişilerin sosyal destek arama stratejisine daha sık başvurduklarını saptamışlardır.439

Sosyal destek, bağışıklık sistemi işlevlerini güçlendirebilir, olumsuz stresi azaltır, yaşama verilen anlamı güçlendirir, yalnızlık gibi diğer önemli risk faktörlerine maruz kalma riskini düşürür, stres yaratan durum ya ada uyaran üzerindeki kontrol duygumuzu artırır.440 Benzer stres olaylarını yaşamış bireylerle bir destek grubu oluşturmak ya da bu gruplara katılmak faydalı olabilir. Bu tür grupları yönetmek üzere eğitilmiş profesyonellerce yönetilen grupları seçmek önemlidir. Bu grup tartışmalarında, benzer olaylar yaşayan bireylerin benzer tepkilere sahip olduğu görülür.441 Böylelikle birey yalnız olmadığını hisseder ve bu gruplardan sosyal bir güç alır. Bu yüzden benzer olayları yaşayan bireylerle bir araya gelmek önemlidir.

2.4.3.3.4.Yoga

Yoga bedensel ve duygusal açıdan yararlı olan bir kendini denetleme tekniğidir. Sanskrit dilinde birleşme ve tek olma anlamına gelen yoga; kendi kendine bir sağlık bakımı ve manevi bir gelişme tekniğidir. Kurallara uygun biçimde yapılırsa uygulayanın sağılığına olumlu etkiler yapmaktadır. Yoganın Hindistan’da 2000 yıldan beri uygulandığı belirtilmektedir. Hintli bir bilge olan seçkin yogacı Patangalin bu konuda ana kitaplarından birini yazmış, yogayı “zihin dalgalarının kontrol edilmesi” olarak tanımlamıştır.442

438_{EPLĐ KOÇ, Hatice; Üniversite Öğrencilerinin Utangaçlık Düzeylerine Göre Stresle Başa}

Çıkma Stratejilerinin Đncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Ondokuz Mayıs

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2006, s.83-120.

439_{SIU, Aaron C. and WATKINS, David; “Coping With Stress In Hong Kong: An Investigation Of}

The Influence Of Gender, Age And The Self-Concept”, Psychologia, V. 40, N. 2, 1997, s.59-66.

440_{YENĐÇERĐ, Zuhal; “ Stres ve Sağlık “, (Erişim: http://www.baskent.edu.tr/~zuyen/courses/SHMY}

slides/07-StresveSaglik.pdf 03.03.2009).

441

ŞAHĐN, Nesrin H.; “Yıkıcı Stresi Yönetmek: Yıkıcı Olaylar ve Felaketlerden Sonra Ayakta

Kalabilmek Đçin Đpuçları”, s.114.

Yoga gevşeme egzersizine benzer bir tekniktir. Dolayısıyla bir rahatlama yöntemi olduğu da söylenebilir. Stres düzeyini azaltır, hem ruha hem de bedene bir canlılık kazandırır. Ayrıca bireylere bedensel bir farkındalık sağlaması bakımından da önemlidir. Bu yüzden bir rahatlama tekniği olarak stres düzeyi üzerinde etkilidir.

2.4.3.3.5.Masaj

Bedenimizin gevşemesine yardım eden en iyi yollardan biri de masaj yaptırmaktır. Masaj yaptırmanın en büyük yararlarından biri vücudun dinlenmiş ve dinç bir hale gelmesidir. Düzenli masaj yaptıran bir birey stres anında kasları gerginleşince bunun farkına varır ve kaslarını kendi kendine gevşeterek rahatlatır. Düzenli masaj yaptırmanın yararları şunlardır: Kan dolaşımını düzenler, gerilmiş kasların gevşemesini sağlar ve kas spazmlarının oluşmasını engeller, stres anında bedenimizin en duyarlı bölgelerinde ortaya çıkan ağrıların giderilmesini sağlar, rahatlamayı ve kendini zinde hissetmeyi sağlar, kendine olan güvenin artmasına ve içinde sevgi hislerinin uyanmasına sebep olur. Bunların dışında bazı masaj okulları masajın sindirim sistemini düzelttiğini, kabızlığı önlediğini ve olumsuz duyguların uyanmasını engellediğini söylemektedirler.443