Örgütsel Stres Kaynakları

Örgüt içinde hem düşük iş memnuniyeti, düşük iş organizasyonu, düşük sosyal ilişki ağları ve çalışma ortamındaki şartlar gibi psikososyal stres kaynakları hem de güvenlik yoksunluğu, ergonomik eksiklikler ve stresli çalışma koşulları gibi fiziksel stres kaynakları vardır. Tüm bunlar bireylerde stres düzeyini arttırmakta ve hem fizyolojik hem de psikolojik rahatsızlıkları da beraberinde getirmektedir.344 Bireyin üyesi olduğu örgütün yapısı, çalışma koşulları, ekonomik zorluklar, teknolojik gelişimler, artan iş yükü, düşük iş memnuniyeti gibi daha çok sıralanabilecek birtakım faktörler örgütsel stres kaynağı olarak bireyin yaşamını tehdit eder ve stres üzerinde olumsuz etkiler yapar. Bu bölümde genel olarak örgütsel stres kaynaklarına bakılacak ve genel bir değerlendirilmeye yer verilecektir.

Örgütler aynı zamanda birer grupturlar. Dolayısıyla örgütsel stres kaynakları içinde hem grup olmaktan kaynaklı stres faktörleri hem de örgüt olmaktan kaynaklı stres faktörleri vardır. Bireysel durumlar grup ve örgüt düzeyindeki stres kaynaklarının oluşumunda stres yaratıcı bir uyaran olarak yer almaktadırlar. Bireysel stres kaynakları aynı zamanda grup ve örgüt dinamiğini de etkilemektedir. Örneğin,

342

EREN; s.294-295.

343_{GARĐPOĞLU; s.29.}

344_{COOPER, Cary L. and KOMPIER, Michiel; Preventing Stress, Improving Productivity:}

bir kimsenin düşük maaş alması hem bireyi etkilemekte hem de grup içindeki diğer çalışanları etkilemekte hatta o departmandaki herkesi etkileyebilmektedir.345

Psikolojik karakteristikler arasında, iş stresi ve iş memnuniyetsizliği ya da tatminsizliği çeşitli ve sıkıntılı sağlık sorunlarının iki önemli faktörü olarak görülmektedir. Stresli işlere sahip olan çalışanların zihinsel sağlık problemleri, psikiyatrik problemleri ve psikososyal somatik yakınmaları vardır. Ayrıca fiziksel sağlık problemleri genellikle kardiyovasküler hastalıklar, kas ağrıları, gastrit ve solunum bozuklukları şeklindedir. Bilimsel kanıtlar ileride hem iş stresinin hem de memnuniyetsizliğin fiziksel ve zihinsel problemlerin oluşumunda bilişsel ve psikolojik değişimler olarak sonuçlar doğurabileceği yönündedir.346 Örneğin; iş stresi çiftçiler ve orman işçileri arasında önemli bir risk faktörü olarak tanımlanır. Đş stresi ve vücut kaslarıyla ilgili olan sorunlar daha çok ofis çalışanları, hasta bakıcılar, kaynak işi ile uğraşanlar ve kıyıdan uzak çalışan petrol işçileri arasında görülmektedir. Yine bazı özel meslek gruplarında örneğin profesyonel dansçılar ve jimnastikçiler arasında da iş stresi yoğun bir şekilde yaşanmaktadır.347

Araştırmalar stresin çalışanlar üzerinde çok sayıda zararlı etkileri olduğunu göstermektedir. Bu etkilerden özellikle üç tanesi iş doyumunu fazlaca azaltmaktadır. Bahsedilen etkiler; düşük duygusal durum, depresyon ve fiziksel sağlığın bozulmasıdır. Stres, yapılan işin güç sonuçları ile birebir ilişkili olduğu için asıl olarak en fazla iş doyumu üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir.348 Stres kaynakları çok çeşitli olmakla beraber örgütte en fazla birey gerginliğini artıran faktörler olarak

şunları belirtebiliriz: Aşırı iş yükü, rol çatışması, rol belirsizliği, kötü çalışma

345_{KOSLOWSKY, Meni; Modelling The Stress-Strain Relationship In Work Settings, Routledge}

Publications, London, 1998, s.43-44.

346_{LI, C.Y.; CHEN, K.R.; WU, C.H. and SUNG, F.C.; “Job Stress And Dissatisfaction In}

Association With Non -Fatal Injuries On The Job In A Cross - Sectional Sample Of Petrochemical Workers”, Occupational Medicine, V. 51, N. 1, 2001, s.50.

347_{GOLDENHAR, Linda M.; WILLIAMS, Larry J. and SWANSONS, Naomi G.; “Modelling}

Relationships Between Job Stressors And Injury And Near - Miss Outcomes For Construction Labourers”, Work & Stress, V. 17, N. 3, July - Semptember 2003, s.218-219.

348_{SOYLU, Ali; Causes And Consequences Of Work Stress: A Comparison Of Foreign And}

American Workers In The United States, Doctor Of Philosophy, Temple University, Parkway,

koşulları, iletişim bozuklukları ve çatışmaların varlığı ve vardiyalı çalışma düzenidir.349

Gökdeniz (2005) yaptığı araştırmada, üretim sektöründeki işletmelerin örgüt içi stres kaynaklarına ve stres kaynaklarının dağılım şekilleri üzerine odaklanmıştır. Araştırmanın en önemli amacı üretim sektöründeki işletmelerin örgüt içi stres kaynaklarını gruplandırmak ve en etkinlerinin ne olduğunu tespit etmektir. Bu çalışmada üretim sektöründeki mobilyacılık işletmeleri seçilmiş ve 89’u erkek 11’i kadın olmak üzere toplam 100 personele ulaşılmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre en etkin stres kaynakları; yetki yapısına ilişkin stres kaynakları, üretim yapısına ilişkin stres kaynakları, örgütsel yapı ve iklime ilişkin stres kaynakları, görev yapısına ilişkin stres kaynakları, rol yapısına ilişkin stres kaynakları ve kültürel yapıya ilişkin stres kaynakları olarak bulunmuştur.350

Örgütsel stres faktörleri; işin kendisinden kaynaklanan faktörler, iş yükü, işle ilgili rol belirsizliği, işle ilgili rol çatışması, çalışma koşulları, iş ilişkileri, liderlik, örgütsel kültür, örgütsel yapı, örgütsel değişim, kariyer sorunları ve iş güvenliği ile ilgili faktörlerdir.351 Bunların dışında işyeri organizasyonunun bozukluğu, işyeri uzaklığı, ücret yetersizliği, örgütsel çevre ve rekabet, hızlı teknik değişme, işyerlerinde vardiyalı çalışmanın insanlar üzerinde yarattığı olumsuz etkiler de örgütsel stres faktörleri arasında sayılabilir.

Örgütsel stres kaynaklarının araştırılmasına yönelik yapılmış çok sayıda çalışma vardır. Luthans örgütsel stres kaynaklarını dört grupta toplamıştır. Bunlar;

-Örgütsel Politikalar: Adaletsiz başarı değerlendirmesi, ücret eşitsizlikleri,

örgütsel kuralların katılığı, iş gruplarını değerlendirme, çelişkili yöntemler, sık sık yer değiştirmeler, gerçekçi olmayan iş tanımları.

-Örgütün Yapısal Özellikleri: Merkeziyetçilik ve kararlardan dışlanma,

yükselme olanaklarının azlığı, aşırı formaliteler, yüksek derecede

349_{BAYRAK, Sabahat; “Stres ve Örgütsel Sonuçları”, 6. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi,}

Eskişehir, 1998, s.384.

350_{GÖKDENĐZ; s.178-187.}

351_{ÖZMUTAF, Nezih M.; “Örgütlerde Đnsan Kaynakları ve Stres: Ampirik Bir Yaklaşım”, Ege}

uzmanlaşma, örgütsel bölümlerin karşılıklı bağımlılığı, yürütme ve danışma birimleri arasındaki çatışma.

-Fiziksel Koşullar: Kalabalık çalışma koşulları ve özel yaşamı

önemsememe, aşırı gürültü, sıcak ya da soğuk çalışma ortamı, zehirli maddeler ve radyasyon, hava kirliliği, iş kazaları, yetersiz aydınlatma.

-Örgütsel Süreçler: Yetersiz iletişim, başarı düzeyi ile yetersiz geri bildirim,

belirsiz ve çelişkili amaçlar, başarı değerlendirmesinin yanlış ve çelişkili olması, adaletsiz denetim düzeni, yetersiz bilgi.352

Şahin ve Durak (2006) yaptıkları bir araştırmada iş doyumu ve stres arasındaki ilişkiyi ortaya koymaya çalışmışlardır. Araştırmalarında iki ayrı örneklem kullanmışlardır. Birinci örneklemleri çeşitli özel ve kamu bankalarında çalışan 226’sı kadın 198’i erkek olmak üzere toplam 426 kişidir. Đkinci örneklemleri ise özel bir

şirkette pazarlama şefi konumunda çalışan 21’i kadın 69’u erkek olmak üzere toplam 94 kişidir. Araştırma sonucunda iş doyumu arttıkça strese yatkınlığın azaldığı görülmüştür. Ayrıca etkili başa çıkma yolları arttıkça iş doyumunda artış, etkisiz başa çıkma yolları arttıkça da iş doyumunda azalma olduğu gözlenmiştir. Stres belirtileri açısından da düşük ya da yüksek ücretle çalışıyor olmaktan çok çalışılan yerdeki işletme politikaları ve kişilerarası ilişkiler daha ön plana çıktığı belirlenmiştir.353

Bireyler yaşamlarını sürdürebilmek için bir işte çalışmak zorundadırlar. Ne yazık ki çalışılan işle ilgili ortaya çıkan birtakım olumsuz durumlar bireylerdeki stres düzeyini arttırmaktadır. Zaten gergin bir toplum içinde yaşamaktayız. Günümüzde birçok sorunla boğuşmak durumundayız. Bu stres kaynaklarının üzerine bir de çalışılan iş ile ilgili sıkıntılar eklendiğinde kendimizi son derece güçsüz, mutsuz ve çaresiz hissetmekteyiz.

352_{LUTHANS, Fred; Organizational Behaviour, 6. Edition, McGraw Hill Inc., New York, 1992,}

s.404’den aktaran AYDIN Şule; “Örgütsel Stres Yönetimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 3, 2004, s.56.

353

ŞAHĐN v.d., “Đş Stresi ve Sağlık Psikolojisi Araştırmaları Đçin Đki Ölçek: A-Tipi Kişilik ve Đş