Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler

Bilim; gerçeğin bir kısmıyla kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen dirik bilgiler olarak tanımlanabilir. Buradan hareketle, bilim gerçeğin tümüyle uğraşmaz ( Sönmez, 2005a: 454).

Sosyal Bilimler, insan tarafından üretilen gerçekle kanıtlanmaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen dirik bilgiler olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi Sosyal Bilimler, insan tarafından oluşturulan gerçekle uğraşmaktadır ( Sönmez, 2005a: 454).

“Sosyal Bilimler” denildiğinde, fen, matematik, güzel sanatlar, felsefe disiplinlerinin dışında yer alan, insan ve insanın oluşturduğu olguları konu alan disiplinler akla gelmelidir. İnsanî veya beşerî bilimler veya davranış bilimleri olarak da sınıflandırılan bu disiplinleri, hukuk, tarih, coğrafya, psikoloji, sosyoloji, eğitim, antropoloji, ekonomi, siyasi bilimler, dil bilim, yönetim bilimleri, sağlık, nüfus (demografi) vb. olarak sayabiliriz (Dönmez, 2003: 32).

İnsanlar ve toplumlar sürekli bir değişim içerisinde yer almakta ve karmaşık sorular ve sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu sebeple, toplumlar ve insanlar için Sosyal Bilimlerin önemi çok büyüktür. Toplum içinde yaşayan bireylerin ihtiyaçlarıyla, toplumun beklentileri arasındaki dengeyi sağlamada, bireylere gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırma açısından Sosyal Bilimlere önemli görevler düşmektedir. Sosyal Bilimlerin değişimi ve sürekliliği inceliyor olması, bireyi toplumsallaştırma amacı güden eğitimde, Sosyal Bilimlerin etkin bir yer kazanmasına yol açmış ve eğitimin, hem bir Sosyal Bilim dalı, hem de Sosyal Bilimlerin uygulama alanı durumuna gelmesi “Sosyal Bilgiler” kavramını meydana getirmiştir (Dönmez, 2003: 32).

Sosyal Bilgiler, bütün çeşitlikleriyle yeryüzüne bağlı olayları tanıtan, bunların oluş sebeplerini açıklayan, vatandaşlık hak ve ödevlerinin, sorumluluklarının neler olduğunu belirten, kısaca insan ve onun sosyal ve fiziki çevresiyle geçmişte, günümüzde ve gelecekteki etkileşimini ortaya koyan bilgilerdir (Dönmez, 2003: 32).

Sosyal Bilgiler kavramı ilk kez Amerika Birleşik Devletleri’nde, 1892 yılında toplanan Millî Egitim Konseyi tarafından ele alınmıştır. Bu konsey millî toplum anlayışını oluşturmak üzere Sosyal Bilgiler dersini düzenlemiştir. Sosyal Bilgiler dersinin programı; tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi derslerinden oluşturulmuş ve toplumun gereksinimlerine göre içerik yeniden yapılandırılmıştır (Dönmez, 2003: 34).

Sosyal Bilgiler kavramının kabulu ise ilk kez yine A.B.D.’de 1916 yılında Millî Egitim Derneği’nin “Orta Dereceli Okulu Teşkilatlandırma Komisyonu Sosyal Bilgiler Komitesi” tarafından gerçekleştirilmiştir. Komite bu kavramı; “konusu doğrudan insan toplumunun teşkilatına ve gelişmesine toplumsal birliklerin bir parçası olması dolayısıyla insana dair bilgiler, Sosyal Bilgiler’dir.”şeklinde tanımlamıştır ( Dönmez, 2003: 34).

Ülkemizde Sosyal Bilgiler dersinin gelişiminde, bugün okutulan Sosyal Bilgiler dersinden önce ilkokulun (ilk mektebin) temel amacı genç nesli muhitine intibak ettirmek ve bu yolla iyi vatandaş yetiştirmek olarak belirtilmiştir. 1930 - 1932- 1936-1946 yıllarında bu amaca eklemeler yapılsa da, temelde bir değişiklik olmamıştır. Sosyal Bilgiler dersi ilk kez 1967 yılında ortaokul programında yer almıştır. Fakat MEB (1962) de belirtildiği gibi yurt bilgisi, tarih ve coğrafya dersleri yerine “toplum ve ülke incelemeleri dersi” konulmuş 1968 programında ise, dersin adı Sosyal Bilgiler olarak değiştirilmiştir (Sönmez, 1999; Çelenk, 2000).(Aktaran; Doğrukök, 2004: 15).

“Şu anda ilköğretim okulu Sosyal Bilgiler öğretim programı 6. ve 7. sınıflarda haftada üçer ders saati olmak üzere 108 saatlik bir ders süresi öngörülerek hazırlanmıştır”(MEB TTKB, 2005: 7).

Sosyal Bilgiler onu kullananın amacına göre değişik şekillerde tanımlanmaktadır.

Ülkemizde Sosyal Bilgiler eğitimiyle ilgili çalışmalar yapan Erden’e göre “Sosyal Bilgiler, ilköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaş yetiştirmek amacıyla, Sosyal Bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalışma alanıdır” (Erden, tarihsiz: 8).

Sönmez’e (2005a: 455) göre; “Sosyal Bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen dirik bilgilerdir”.

“Sosyal Bilgiler yaşamın sosyal boyutuyla ilgili bilgileri disiplinler arası bir yaklaşımla birleştirerek etkin, demokratik vatandaşlar yetiştirme amacıyla oluşturulmuş bir derstir” (Doğanay, 2004: 43).

Sosyal Bilgiler eğitiminin önemli uzmanlarından olan Barr, Barth ve Shermis ise Sosyal Bilgileri şöyle tanımlamaktadırlar: “Sosyal Bilgiler vatandaşlık eğitimi amacıyla insan ilişkileriyle ilgili bilgi ve deneyimlerin birleştirilmesidir” (Barr, Barth ve Shermis, 1977: 69 ).

Sosyal Bilgiler eğitimiyle ilgili bilgi üreten ve bu alanda uluslararası en büyük kuruluşlardan biri olan ABD Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi [NCSS] ise, Sosyal Bilgileri şu şekilde tanımlamıştır:

Sosyal Bilgiler, sosyal ve beşerî bilimleri vatandaşlık yeterliklerini geliş- tirmek amacıyla kaynaştıran bir çalışma alanıdır. (NCSS, 1993: 3). (Aktaran; Öztürk, 2006: 24 ).

2005 Sosyal Bilgiler programının temel yaklaşımı, bilgiyi üretmek ve kullanmak için gerekli beceri, kavram ve değerlerle öğrenciyi donatarak etkin bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yetiştirmektir.

Sosyal Bilgiler, bireyin toplumsal var oluşunu gerçekleştirebilmesine yardımcı olmak amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaşlık bilgisi konularını yansıtan; öğrenme alanlarının bir ünite ya da tema altında birleştirilmesini içeren; insanın sosyal ve fizikî çevresiyle etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği bir ilköğretim dersidir (MEB TTKB, 2005: 46).

Programın temel yaklaşımı gereği “Sosyal Bilgiler” tanımında bir değişiklik görülmektedir. Eski yaklaşıma göre Sosyal Bilgiler; tarih, coğrafya ve vatandaşlık gibi derslerle sınırlı gibi görülmektedir. Yeni Sosyal Bilgiler programında ise yukarıdaki disiplinlere antropoloji, hukuk, felsefe, psikoloji, sosyoloji, ekonomi eklenmiş ve bunları yansıtan öğrenme alanlarına göre üniteler belirlenmiştir. Sosyal Bilgiler dersinin toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersi olduğunun da altı çizilmiştir (Ata, 2006: 73).

Şekil-1.1. Sosyal Bilgilerin Yararlandığı Bilgi Kaynakları (Martorella, 1998’den uyarlanmıştır). (Aktaran; Doğanay, 2004: 19).

Sosyal Bilgiler dersi, demokratik değerleri benimsemiş vatandaşlar olarak öğrencilerin içinde yaşadığı topluma uyum sağlamalarını ve öğrencilere bu bilgi birikimini yaşama geçirebilecek donanımlar kazandırmayı amaçlamaktadır (MEB TTKB, 2005: 46).