6. SORUMLULUKTA SÜRE
6.1. Sorumluluğun Başlangıcı
Her ne kadar Konvansiyon taşıma sözleşmesi ile ilgili hükümler içermiş olsa da eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı an itibariyle eşyanın fiziksel durumunun veya özünün değişmesi ya da kullanım veya satın alma ile elde edilecek menfaatin azalması sebebiyle ekonomik olarak değerini yitirmesi halinde taşıyıcının sorumlu olacağı süreci de belirlemiştir. Buradan hareketle genel kural olarak taşıyıcının sorumluluğu eşyanın
278 Oğuzman / Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, s.45, yazarlar ilave olarak bu konudaki delilleri
tazminat isteyen gösterecek, uygun nedensellik bağının bulunup bulunmadığını ise hakimin takdir edeceğini belirtmişerdir. Ayrıca kasten verilen zararlarda, failin davranışıyla zararlı sonuç arasında uygun nedensellik bağı bulunmasa bile sorumluluk doğacağını ifade eden görüşler için s.145.
121
taşınmak üzere taşıyıcıya, yardımcısına veya acentasına teslim edilmesiyle başlayacak, yani taşıma işlemi başlamamış olsa dahi taşıyıcının sorumluluk süreci başlamış olacaktır.279 İlave olarak eşyanın kontrolünün taşıyıcıya geçmesinden önceki dönemde
kural olarak Konvansiyon hükümleri uygulanmayacak, buna karşılık eğer bu dönemde herhangi bir hasar meydana gelmişse o halde yerel mevzuat hükümlerine başvurulacaktır. Bazı durumlarda taşıma sözleşmesinde sorumluluğun başlangıcına ilişkin tam net tarih veya an belirlendiğinde sorumluluğun başlangıç anını belirlemek zor olmayacaktır. Fakat bazı durumlarda sorumluluğun başlangıcının tespiti eşyanın taşınmak üzere teslim edilme anını belirlemek suretiyle mümkün olacaktır. O da bazı durumlarda karışıklığa veya tartışmalı sonuçlara yol açabilmektedir. Daha önce de ifade edildiği üzere eşyanın taşınmak üzere teslim edilmesi anı eşyada kontrolün taşıyıcıya geçtiği andır. Eşyada kontrol ise taşınmak üzere taşıyıcının hâkimiyetine geçmesi anıdır. Yani Konvansiyon kapsamında taşıyıcının sorumluluğu taşıma sözleşmesinin yapılması anı ile değil eşyanın kontrolünün taşıyıcıya geçtiği an başlamaktadır. Buradan hareketle taşımaya konu eşyanın taşınması konusunda taşıma sözleşmesinin yapılması anından eşyanın kontrolünün taşıyıcıya geçmesi anına kadar geçen süre içerisinde eşyada meydana gelecek her türlü kötüleşme veya değer kaybından taşıyıcı sorumlu olmayacaktır. Sorumluluğun başlangıcı için eşyanın teslim alınması işlemi iki taraflı bir hukuki işlem olduğu için taşıyıcının eşyayı taşımak üzere teslim almasının yanında gönderenin de eşyanın taşıyıcı tarafından taşınması yönünde bir iradesinin bulunması gerekmektedir. Ancak bu ikili irade uyuşması neticesinde eşyanın teslim alma işlemi gerçekleşecek ve eşya üzerindeki kontrol ve dolayısıyla sorumluluk taşıyıcıya intikal edecektir. Dolayısıyla taşıma amaçlı teslim edilmeyen eşyanın örneğin yediemin olarak teslim edilmesinde ya da taşıyıcının hiçbir bilgisi olmadan eşyanın taşıyıcıya bırakılması hallerinde teslim alma işlemi gerçekleşmeyecek bu esnada meydana hasarlarda ise Konvansiyon hükümleri uygulanmayacaktır. Fakat taşımaya konu eşyanın taşınmak üzere taşıyıcıya değil de onun temsilcisine ya da yardımcısına teslim edilmesi hallerinde de yine teslim alma işlemi yani eşyanın kontrolünün taşıyıcıya geçtiği kabul edilir.
279 Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, s.62-63; Clarke, s.183-184;
Messent/Glass, s.134 vd.; Şükrü Yıldız, TTK Hükümleri Işığında Taşıyıcının (Kara Yoluyla) Eşya
Taşımadan Doğan Sorumluluğu, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (28. Sayı, Güz 2015/2), s.100; Adıgüzel, s.80 vd.
122
Eşyanın birden fazla parçadan oluşması veya tek seferde taşınmasının mümkün olmamasından dolayı taşımanın birden fazla kere yapılacak olması halinde taşıyıcının sorumluluğunun başlangıcı her bir kısım veya parçanın teslim alındığı an başladığı kabul edilmektedir.280
Taşımaya konu eşyanın kontrolünün veya hâkimiyetinin taşıyıcıya geçme anı da farklılık arz edebilmektedir. Şöyle ki eşyanın yükleme ve istifleme işleminin gönderene ait olduğu durumlarda eşya üzerinde kontrol istifleme işleminin sona ermesi ile taşıyıcıya geçecektir. Buna karşılık yükleme ve istifleme işleminin taşıyıcıya ait olması halinde eşya üzerinde hâkimiyet eşyanın taşıyıcıya teslim edildiği anda geçeceği için bu andan itibaren taşıyıcının sorumluluğu söz konusu olacaktır. Bununla birlikte, daha önce de izah edildiği üzere yükleme ve istiflemenin gönderen tarafından yapılması esnasında taşıyıcının veya adamlarının gönderene yardım etmeleri esnasında hasara sebebiyet vermeleri durumunda taşıyıcının Konvansiyon kapsamında sorumluluğu olmayacaktır. Çünkü teslim alma henüz gerçekleşmediği için taşıyıcının sorumluluğu henüz başlamamış kabul edilmektedir.281 İlave olarak eşyanın yükleme veya istifleme işleminde taşıyıcının
herhangi bir müdahalesi bulunmakta, olay tamamen taşıma işleminin öncesinde gerçekleşmekte ve bu sebeple de taşıyıcı sorumlu olmamaktadır. Fakat yükleme ve istifleme işleminin gönderene ait olduğu bir taşıma ilişkisinde taşıyıcı adamlarının yükleme ve istifleme esnasında yardımcı olduğu esnada hasarın meydana gelmesinde Konvansiyon hükümlerine başvurulmayacağı izah edilmişti. Buna karşılık yine yükleme ve istifleme işlemlerinin gönderene ait olduğu taşıma ilişkisinde, taşıyıcı veya adamlarının nezaret ettiği yükleme veya istifleme işleminin hatalı olduğu veya farklı şekilde yapılması gerektiği yönünde gönderene karşı çıkmamaları nedeniyle eşyanın taşıma esnasında hasara uğramasında taşıyıcının sorumluluğu söz konusu olacak, yükleme ve istiflemenin gönderene ait olduğunu iddia ederek sorumluluktan kurtulamayacaktır. Benzer bir olayda Yargıtay, ‘CMR 17/4-c maddesi uyarınca yükün
gönderici tarafından yüklenmesi halinde, taşıyıcı sorumlu tutulamaz ise de, bu durum taşıyıcının yüke nezaret sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.' demek suretiyle eşyanın
280 Çağa, C.II, s.127; Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, s.53; Seven,
Taşıyanın Yüke Özen Borcunun İhlalinden Doğan Sorumluluğu, s.69.
281 Messent/ Glass, s. 84, yazarlar istihdam edilen kişi veya yardımcı kişinin tespitinin yine iç hukuk
kurallarına tabi olacağını ayrıca belirtmektedir; Jones, Michael A./ Anthony M Dugdale/ Mark Simpson, Clerk & Lindsell On Torts, 21. edt.,Londra: Sweet & Maxwell Ltd, 2014, parag. 6-29; Akıncı, s. 200;
123
kontrolünün taşıyıcıya geçmeden önce sorumluluğunun başladığını açık bir şekilde izah etmektedir.282 Diğerinde taşıyıcının müdehalesi bulunmamakta ve Konvansiyon gereği sorumlu olmamakta, burada ise taşıyıcının ihmali davranışı sonucu yani yükleme ve istiflemenin hatalı olması sebebiyle karşı çıkmaması neticesinde hasarın meydana gelmesinde taşıyıcının Konvasniyon gereği sorumluluğu söz konusu olacaktır.
Eşyanın taşınmak üzere taşıyıcıya teslim edilmesiyle birlikte taşıma işleminin daha sonra yapılacağının da belirtilmesi halinde bekleme sürecinin Konvansiyon kapsamında olup olmaması meselesi de önem arz etmektedir. Çünkü her ne kadar eşya taşınmak üzere teslim edilmiş olsa de taşıma işlemi başlamamışsa o halde taşıyıcının deposunda eşyayı tutması aslında taşıma işlemi başlamadığı için aslında bir antrepoculuk görevi ifa edilmektedir. Fakat yukarıda da izah edildiği üzere taşıyıcının sorumluluğu eşyanın taşınmak üzere teslim edildiği an itibariyle başlayacaktır, yani eşyanın antrepoda taşıma sözleşmesi gereği veya taşıyıcının kendi kararı neticesi bekletilmesinin taşıyıcının sorumluluğunun başlangıcının tespitinde önem arz etmeyecektir. Taşıma işleminin öncesinde depoda bekletilen eşya, taşıyıcıya taşınması amacıyla teslim edildiği takdirde taşıyıcının sorumluluğu başlamış olacaktır. Yani taşıma işlemi için gerekli bir takım yardımcı işlemlerin yapılması esnasında taşıma işleminin olmadığı veya taşıyıcının sorumluluğunun durduğu/başlamadığı söz konusu değildir.283 Gerçekten de taşıyıcıya
eşyanın taşınmak üzere teslim edilmesiyle eşyanın depoda bekletilmesi veya hemen taşıma işlemine başlanılmaması neticesinde hasar meydana geldiğinde taşıyıcı sanki taşıma işlemine başlamış gibi sorumlu olacaktır. Fransa Yüksek Mahkemesi’nde görülen bir olayda sözleşmede aksine bir anlaşmanın bulunmaması halinde taşıma öncesinde eşyanın depoda bekletilmesi işlemini, hatta bu beklemenin 1 ay kadar sürmesi halinde de, taşıma işinin temel amacına yardımcı bir proses olarak kabul etmekte bu sebeple depoda kaldığı esnada uğradığı zarardan taşıyıcının sorumlu olacağı ifade edilmiştir.284
282 Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2014/9687 E. ve 2014/17795 K., 18.11.2014 tarihli kararı. (Karar için bkz.
Kazancı İçtihat)
283 Messent/ Glass, s.134; Yetiş Şamlı, Taşıyıcının/ Taşıyanın Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının
Kaybı, s.14, yazar ayrıca taşıma sözleşmesinden farklı olarak eşyanın bir ardiye sözleşmesiyle taşıyıcının kontrolündeki bir depoya konulması halinde, yani zilyedliğin taşıma dışında başka bir amaçla devredilmesi durumunda bu süre zarfında meydana gelecek zarardan kaynaklanan sorumluluğun Konvansiyon kapsamında olmadığı belirtilmiştir.
284 App. Versailles, 06.07.1994 (1994) Bulletin des Trasnports et de la Logistique, 759. (Karar için bkz.
124
Türk hukuk sisteminde de yukarıda izah edilenlere benzer hükümler bulunmaktadır. TTK 875/1 maddesinde ‘Taşıyıcı, eşyanın taşınmak üzere teslim alınmasından teslim
edilmesine kadar geçecek süre içerisinde, …, doğan zararlardan sorumludur.’ Şeklinde
hüküm getirerek Konvansiyon düzenlemesini aynen kabul etmiştir. Yargıtay’da Fransa Yüksek Mahkemesi kararına benzer bir şekilde ‘…, yukarıda yapılan açıklamalar
doğrultusunda geçici depolamanın dahi hava taşıması sürecine dahil olduğunun kabulü ile…’ hükmünü getirmiştir. Dolayısıyla eşyayı teslim etmede asıl amacın taşınması
olduğu fakat bunun için öncesinde depoda bekletme faaliyetinin gerçekleştirilmesinin taşıma sözleşmesinin kapsamında ona yardımcı bir işlem olduğu için taşıma işlemi öncesi depoda bekleme aşamasında da taşıyıcı sorumlu olacaktır.