2. GENEL KURAL: SORUMLULUĞUN BELİRLİ BİR TUTAR İLE
2.5. Faiz Ve Değişim Oranı
Eşyanın hasara uğraması neticesinde hesap edilecek tazminat miktarının ödenmesini talep eden gönderilen ya da hak sahibi ödenecek tazminat miktarına ilave olarak yıllık %5 oranında faiz işletilmesini de isteyebilecektir. Nitekim Konvansiyon 27/1 maddesi ‘Hak
sahibi, kendisine ödenecek tazminat için faiz talep edebilir. Yıllık yüzde beş olarak hesaplanacak bu faiz, yazılı talebin taşıyıcıya gönderildiği tarihten, böyle bir yazılı talepte bulunulmamışsa, davanın açıldığı tarihten itibaren işler.’ demek suretiyle yıllık
faizin belirli bir oranla sınırlı olarak talep edilebileceği ifade edilmiştir. Tarihin belirlenmesi de doğal olarak yerel hukuk tarafından tespit edilecektir. Faiz talebi Konvansiyon’da da açık olarak belirtildiği üzere yazılı olarak yapılması zorunludur. Yazılı olarak faiz talebini içeren bildiri veya ihtarname ile sadece eşyanın hasarı neticesinde uğranılan zarar ile buna ilişkin faiz konusunu içerecektir. Buna karşılık Konvansiyon 30/1 gereğince ancak haricen belli olmayan hasarlarda yazılı bildirim esastır, gözle görülen veya tespit edilebilen hasar durumlarında sözlü olarak hasar ve faizin talebi mümkündür.340
Konvansiyon ile faiz konusunda belirli bir standart getirilmesinin en önemli amacının önceden tahmin edilebilir yani hasar söz konusu olduğunda taşıyıcının ödeyeceği tazminat miktarını ve bunun faizini öngörebilir olması ile eşya sahibinin, daha yüksek faiz oranı öngören sistemlerde hak arayışına girmesine engel olmaktır.341 Benzer şekilde
Fransa Yüksek Mahkemesi tarafından Konvansiyon’un ruhunu korumak ve objektif bir istikrar sağlamak amacıyla faiz oranının sabit kılındığı ifade edilmiştir 342. Dolayısıyla
340 Loewe, s.368.
341 Messent/ Glass, s.258-9; Clarke, s. 307; Jürgen Basedow, Münchener Kommentar zum
Handelsgesetzbuch, Bd 7, Münih, 1997, Arts 27, s.2-16; Hakan Karan, Yargıtay’ın CMR’nin 27/1. Maddesinde Öngörülen Faiz ile İlgili Yaklaşımının Eleştirisi, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar, C. XVIII, 22 Haziran 2001, Banka ve Ticaret Hukuku Esntitüsü Yayın No:389, s.110 vd.
342 Cour d’Appel Douai, 05.10.1993 (1996), Bulletin des Transports et de la Logistique, 16,17. (Karar için
157
%6 olarak kabul edilen Fransa’da veya yasal faizin %9 ve ticari temerrüt oranının %18’lerde uygulandığı ülkemizde Konvansiyon ile ilgili ihtilaflarda %5 oranına göre faiz talep edilebilecektir.
Konvansiyon’da da ifade edildiği üzere yıllık %5 olarak hesaplanacak olan faiz, yazılı talebin taşıyıcıya gönderildiği, yazılı bir talepte bulunulmamışsa davanın açıldığı tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır. Dolayısıyla faiz hiçbir şekilde hasara konu eşyanın gönderildiği veya hasara uğradığı tarihte işlemeye başlamayacaktır. Farklı bir ifade ile eşyanın hasara uğraması veya sözleşmenin ihlal edilmesi ile faiz otomatikman işlemeye başlamayacak ancak yazılı bir bildirimden veya davanın açılmasından itibaren işlemeye başlayacaktır.
İngiltere mahkemeleri tam veya kısmi hasarın meydana geldiği tarih ile yargılama arasındaki süreç için de belirli oranlarda faiz işletme yetkisini kendilerinde bulmaktadırlar.343 Bizim de katıldığımız ve haklı bulduğumuz bu karar uyarınca haksız
eylemin değil de zararın meydana geldiği andan yargılamaya kadar geçen süreç içerisinde zarara uğrayan eşya sahibi veya gönderilene kanuni faiz uygulaması gerekmektedir. Çünkü taşımaya konu eşyanın sahibi eşyanın hasarı neticesinde zarara uğradığında hemen tatmin edilmesinin mümkün olmadığı düşünüldüğünde ödenmesi gereken anaparadan mahrum kalacağı için bu süreçte faiz işletilmesi yerindedir. Yani taşıma sebebiyle zarar gören eşya sahibinin zararı derhal giderilmiş olsaydı, hangi ekonomik durum içinde bulunacak idiyse, yargılama başlangıcına kadar o durum sağlanmış olmalıdır.344 Bu süreç
için temerrüt faizi değil akdi faiz uygulanacağı için Konvansiyon 27/1 gereğince ayrıca yazılı bir bildirme de gerek duyulmamalıdır. Bu süreç içerisinde zarara uğrayan eşya sahibi yazılı bir bildirimle faiz de talep ederse zaten bu bildirimden itibaren %5 oranında faize hak kazanacaktır. Yani kanuni faiz ancak zarara uğrayan hak sahibinin yazılı bildirimine veya her halükarda dava açıldığı tarihe kadar işletilecektir. Fakat bu kanuni faiz de yüksek olması sebebiyle eleştirilebilecektir, çünkü Türkiye’de bu oran %9 iken İngiltere’de %8 ve Fransa’da %6’lardadır. Fakat gönderilen veya eşyada hak sahibi olan kişinin herhangi bir müdahalesi olmadan tamamen taşıma sürecinde eşyada meydana gelen hasar sebebiyle uğranılan maddi kayıp da bir şekilde giderilmelidir. Aksi durumda
343 Messent/ Glass, s.258.
344 Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.753; Oğuzman/Öz, s.84 vd.; Hatemi/ Gökyayla, Borçlar
Hukuku Genel Bölüm, s. 160; Karan, Yargıtay’ın CMR’nin 27/1. Maddesinde Öngörülen Faiz ile İlgili Yaklaşımının Eleştirisi, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, s. 11 vd.
158
hak sahibinin hiçbir kusur veya müdahalesi olmadan sahip olduğu eşyada hak kaybına uğramış olmasının yanında bu süreçte elde edeceği faiz gelirinden de mahrum bırakılması taraflar arası menfaat dengesinin sarsılmasına sebep olacaktır. İngiltere’de görülen bir davada bu süreç için talep edilen faiz için sahip olduğundan bir şey kaybetmeyecek derecede olması için verilmesi gerektiği düşünülerek günlük borçlanma faizini dikkate alarak %1 oranında faize hükmedilmiştir.345 Dolayısıyla eşyanın hasarı anından itibaren
yargılama anına kadar en adil çözüm yolu olarak Konvansiyon tarafından getirilen %5 faiz oranını aşmamak üzere mahkemelerce belirli bir oran uygulanarak eşya üzerinde hak sahibi olan kişilerin bu dönem içerisindeki kaybı da önlenmiş olabilecektir. Aksi durumda hak sahipleri nasıl olsa kanuni faiz uygulanacak diye yazılı bildirimi daha geç gönderecek ve bu süreçte daha yüksek gelir elde etmiş olacak, bu da Konvansiyon’un ruhuna aykırı olacaktır.
Türk hukuk sisteminde ise Yargıtay’ın Türk Lirası ile talep edilen tazminat bedelleri ile faizlerine ilişkin konularda Konvansiyon’a aykırı kararlar verdiği görülmektedir. Yani tazminat bedelinin yabancı para cinsinden talep edilmesi halinde Konvansiyon’daki oranın uygulanacağını; buna karşılık Türk Lirası olarak talep edilmesi halinde faizin Konvansiyon’daki gibi %5 değil, 3095 sayılı Kanun 4 maddesi gereğince ilgili kanunlardaki oranlarının uygulanacağına hükmetmiştir.346 Bu kararda yer alan ayrım
eleştiriye açıktır. Yukarıda da ifade edildiği üzere Konvansiyon’un belirlediği %5 faiz oranının getiriliş amacı taşıyıcının taşıma işlemine başlamadan önce ödemek zorunda kalacağı tazminat bedeli ve faizini öngörebilmesi ve daha yüksek tazminat bedeli ve faizinin hesaplandığı ülkelerde hak arayışının yani getiriliş amacı olan ülke mevzuatları arasında birliktelik veya harmanizasyon sağlama olan Konvansiyon’un ruhuna açıkça aykırılık teşkil edecektir. Bunun için İngiltere örneğinde olduğu gibi mahkemelerin %5 oranına kadar bir faiz uygulaması daha yerinde olacaktır.
Konvansiyon 27/2 maddesi ile tazminat hesabında esas alınan değerlerin ödemenin talep edildiği ülkedeki milli parayla ifade edilmemişse, milli paraya karşılığı tazminatın ödeneceği yer ve günde uygulanan kura göre gerçekleştirilecektir.
345 Miliangos v George Frank (Textiles) Ltd [1976] AC 443, House of Lords, Weekly Law Report 477,
481. (Karar için bkz. Messent/Glass, s. 259).
346 Yargıtay 11.Hukuk Dairesi 2016/ 774 E. 2016 / 7776 K. 06.10.2016 tarihli kararı.(Karar için bkz.
159
Yukarıda yer alan bilgiler ışığında, genel kural olarak taşıyıcı, eşyanın teslim alınmasından teslim edilmesi anına kadar eşyada meydana gelen kısmi veya tam hasar neticesinde eşyadaki değer kaybından sorumlu olacaktır. Eşyanın değer kaybı teslim alındığı yer ve zamandaki değerine göre, bu da borsa fiyatı yoksa piyasa fiyatı o da yoksa eşyanın objektif değerine göre tespit edilecektir. Fakat her halükarda eşyadaki değer kaybı Konvansiyon tarafından belirlenen kilogram başına 8,33 SDR’ı aşmayacaktır. Eşyanın değer kaybının taşıyıcıdan tazmin edilmesinin yanında eşyanın değerinin azalması oranında taşıma ücreti, gümrük vergileri ve taşıma nedeniyle yapılan diğer giderler de taşıyıcıdan ödenmesi talep edilebilecektir. Bunların yanında hak sahibi taşıyıcıya yazılı bildirimde bulunması şartıyla %5 oranında faize bildirimden itibaren, bildirimde bulunmamışsa dava açtığı tarihten itibaren hak kazanacaktır. Bu genel kuralların yanında hasar hak sahibinin verdiği talimatlardan, eşyanın kendi kusurundan veya taşıyıcının kaçınamayacağı bir takım olaylardan meydana gelmişse bu durumlar da taşıyıcı tarafından ispat edilmişse veya hasar bazı durumların doğal sonucu olarak ortaya çıktığı ortaya taşıyıcı tarafından iddia edildiği takdirde taşıyıcı sorumluluktan kurtulabilecektir. Yani Konvansiyon tarafından öngörülen genel kurala istisna olarak bazı durumlarda taşıyıcı sorumluluktan kurtulacaktır.