Konvansiyon kapsamında yapılacak taşıma sözleşmesinde hizmet alan tarafın bunun karşılığında bir ücret ödemesi de gerekli şartlardan biridir. Yani taşımanın ücret karşılığında üstlenildiğini öngörmeyen taşıma sözleşmeleri Konvansiyon kapsamında değerlendirilmeyecektir. Konvansiyon’da özellikle 1. Maddede ‘….eşyanın ücret
karşılığı taşıtlarla karayolundan taşınmasına…’ şeklinde düzenleme getirerek ücret
karşılığı olmayan taşıma işlemlerini Konvansiyon’a tabi kılmamıştır.
Ücret kavramı geniş yorumlanmalı, para ile ölçülebilen sair menfaatler de bu kapsamda değerlendirilmelidir.99 Yani taşımanın karşılığında nakit veya kıymetli evrak ile
ödemenin Konvansiyon kapsamında kabul edilmesinin yanında diğer başka menfaatlerin veya kazandırmaların da taşıma sözleşmesinin ücret karşılığı yapıldığı yönünde anlam ifade edecektir. Bu sebeple yapılan hatır taşımaları veya ücret karşılığı olmayan herhangi bir taşıma Konvansiyon kapsamında değerlendirilmeyecektir. Burada önem arz eden bir diğer husus da taşıma sözleşmesi kapsamında ücret yerine öngörülen menfaatin taşıma ücretine eş değerde bir menfaat veya karşılığın olması gerektiğidir.100 Yani hatır taşıması
nitelendirilmeyecek ölçüde bir taşıma ücretinin kararlaştırılmış olması gereklidir. Alman mevzuatında taşıma işlemine ilişkin ücretin açık bir şekilde kararlaştırılmış olması aranmamaktadır.101 Yani yapılacak taşıma için bir ücretin ödeneceği taraflarca
kararlaştırılmış iken bu ücretin ne kadar olacağının da belirlenmiş olması aranmamıştır. İngiliz hukukunda da Thomas v. Thomas102 davasında taşıma sözleşmesinde bir karşılığın
bulunmasının yeterli olduğuna fakat bu karşılığın yeterli veya ekonomik açıdan kabul
99 Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, s.15; Hüseyin Ülgen, Uluslararası
Taşımacılık ve Hukuki Sorunları, İstanbul, 1988, s.29;.Kaya, Sorumluluğun Esasları (II), s. 447; Aydın, s. 9;
100 Loewe, s.319. Benzer şekilde TTK 850/2 maddesinde ‘… eşya taşımada gönderen …, taşıyıcıya, taşıma
ücretini ödemeyi borçlanır.’ Ve gerekçesinde de ‘Bu hüküm ile taşıma sözleşmesinin tanımında ücretin unsur niteliği vurgulanmıştır.’ Demek suretiyle sırf hatır taşıması nitelendirilmesinden kaçınmak için sembolik bir ücretin belirlenmesi de Konvansiyon kapsamında eşya taşıma sözleşmesi olarak kabul görmeyecektir. Ücret konusunda Türk mevzuatındaki Ulaştırma Bakanlığı tarafından getirilen tavan ve taban ücret saptaması için bkz. Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, s.16. Ücret karşılığı yapılmayan taşımalara ilişkin açıklamalar için bkz. Nisim Franko, Hatır Nakliyatı ve Hukuki Mahiyeti, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Yayın No:259, 1992, s.53 vd.
101 Yetiş Şamlı, Taşıyıcının/ Taşıyanın Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı, s.7.
102 Thomas v. Thomas (1842) 2 QB 851; 114 ER 330. (Karar için bkz. Messent & Glass, s.26), Kararla ilgili
detaylı açıklamalar için bkz. James Peter Hymers (Lord Clashfern), Halsbury's Laws of England, Cilt 2, Sayı 5, LexisNexis Butterworths, 2012, parag 308 v.d.
37
edilebilir olup olmadığının önemli olmadığına karar verilmiştir.103 Bu sebeple İngiliz
hukukunda da taşıma sözleşmesinde bir karşılık varsa ücret açısından Konvansiyon’a uygunluk vardır denilebilecektir. Türk hukukuna göre ise Alman hukukuna benzer bir düzenleme ile sözleşmede ücretin kararlaştırılıp kararlaştırılmadığı sözleşmenin kurulması için önem arz etmeyecektir. Çünkü 6102 sayılı Kanun 20. Madde genel kurala göre ‘Tacir olan veya olmayan bir kişiye, ticari işletmesiyle ilgili bir iş veya hizmet
görmüş olan tacir, uygun bir ücret isteyebilir…’ demek suretiyle taşıma sözleşmesinde
ücret kararlaştırılmamış olsa dahi taşıyıcının ‘makul’ bir ücrete hak kazanacağını belirtmektedir. Buna ilave olarak TTK 850/2 daha özel bir düzenleme olarak ‘Taşıyıcı,
taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada götürülene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır.’ Şeklindeki ifadesiyle
taşıma işleminin karşılığında ücret ödenmesi gerektiğini hüküm altına almıştır. Dolayısıyla eğer taşıma sözleşmesinde ücrete dair herhangi bir kayıt olmasa dahi ilgili maddeler gereğince taşıyıcının bu taşıma işini ücret karşılığı yaptığı kabul edilecektir. Taşıma sözleşmesinde tacir olan taşıyıcının taşıma işlemi için ücret almayacağı kararlaştırılmışsa, bunun açık bir şekilde yer alması gerekir ve bu durumda da zaten Konvansiyon’un uygulanmayacaktır. Yani ancak tarafların taşımanın hatır taşıması olduğunu açık bir şekilde sözleşmede kayıt altına alması halinde Konvansiyon hükümleri uygulanmayacaktır.
Karayolunda eşya taşımacılığı netice itibariyle kazanç sağlama amacında olduğundan karşılıksız taşımaya Konvansiyon hükümleri uygulanmayacaktır. Zaten ücretsiz yapılan taşıma işlemleri Konvansiyon’a tabi olmadığı gibi taşıma işlemi istisna sözleşmesi olarak kabul edilmeyecek, doğrudan vekâlet hükümleri uygulanacaktır.104 Çünkü vekâlet sözleşmeleri ilke olarak ivazsız bir sözleşme olup vekâlet veren asli edim niteliğinde bir ücret üstlenmemektedir.105
103 Messent & Glass, s.27; Hymers, parag.308.
104 Arkan, Karada Yapılan Eşya Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, s.15; Fransko, s.53 vd.;
Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku Özel Bölüm, İstanbul: Filiz Yayınevi, 1992, s.507; Fikret Eren,
Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Yetkin Yayınları, 2017, s.718, yazar ayrıca vekalet sözleşmesinin ivazsız bir sözleşme olduğunu ve istisnaen ivazlı sözleşme olacağını belirtmiştir. Dolayısıyla buradan hareketle ücretin söz konusu olmadığı hatır taşımaları da vekalet sözleşmesi niteliğindedir.
105 Eren, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, s.707; Hatemi/Serozan/Arpacı, s.507; M. Kemal Oğuzman
38
5.4.Sözleşmeye Konu Taşımanın Taşıt Aracılığı İle Karayolunda