3.2. TÜRK HUKUKUNDA YARGILAMANIN HIZLANDIRILMASI VE İŞ
3.2.1. Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve
Adil yargılanma hakkının önemli bir başlığını oluşturan yargılamaların makul sürede bitirilmesi ilkesinin daha etkin olarak gözetilmesi ile uzayan yargılamaların önüne geçmek maksadıyla Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ) 2007 senesinde kısa adı SATURN olan Yargıda Zaman Yönetimi Merkezi’ni kurmuştur. 6 Aralık 2016 tarihindeyse CEPEJ Genel Kurulu, SATURN çalışma grubu tarafından metinleştirilen, yargılamaların belli sürede bitirilmesi için oluşturulan uygulama rehberini kabul etmiştir. Bu rehberde üye ülkeler yönünden davaların 1, 2 ve 3 yıllık sürelerde sonuçlandırılması tavsiye edilmiştir. Fakat üye ülkeler için asıl hedefin davaların bir yıllık sürede bitirilmesi olduğu ifade edilmiştir. Söz konusu rehber; yargıda hedef süre tespit edilmesini, süreye uyumun takip edilmesini ve denetim mekanizmasının oluşturulması ile geciken davalar ile alakalı çözüm önerisi geliştirilmesini öngören bütünleşik bir sistem getirmektedir. Bu uygulama, yargılamaların kalitesinden ödün vermeksizin süresinde sonuçlandırılması ile
111
yararlanıcılara öngörülebilir bir yargısal süreç sunarak yargıda şeffaflık ve kamuoyu denetimini sağlamaktadır495.
01/07/2016 tarihli ve 6723 sayılı yasanın 25. maddesiyle yeniden düzenlenen Hâkimler ve Savcılar Kanunu'nun 28. maddesinin 7. fıkrasında “Soruşturma,
kovuşturma veya yargılamanın tamamlanması için öngörülen hedef sürelerin Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından belirleneceği”496 hüküm altına alınmıştır. Bu yasaya göre hazırlanan, hedef sürelerin belirlenmesi ile uygulanmasına dair usul ve esasları düzenleyen Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ise 23/06/2017 tarihli ve 30105 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 01/09/2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 2. maddesinde, bu yönetmeliğin bölge adliye mahkemeleri ve Cumhuriyet başsavcılıkları, adli yargı ilk derece mahkemeleri ve Cumhuriyet başsavcılıkları, bölge idare mahkemeleri ile idari yargı ilk derece mahkemeleri tarafından yürütülen soruşturma, kovuşturma veya yargılamalara ilişkin hedef sürelerin belirlenmesi ve uygulanmasını kapsadığı ifade edilmiştir.
Yönetmeliğin 5. maddesinde, hedef sürelerin Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından belirleneceği, 9. maddesindeyse hedef sürelerin en geç iki yılda bir Bakanlık tarafından güncelleneceği ifade edilmiştir.
Yönetmelikte hedef sürelerin başlangıç tarihi, daha önce ifade ettiğimiz makul sürenin başlangıç tarihi ile benzer şekilde düzenlenmiştir497.
495 Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi)
http://sgb.adalet.gov.tr/Duyurular/yargida-hedef-sure-uygulamasi-baslamistir.html.
496 Hâkimler ve Savcılar Kanunu (24 Şubat 1983), R.G., 2802/17971, Erişim tarihi: 15/02/2019,
(Çevrimiçi) http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2802.pdf.
497 Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin
Yönetmelik, Md. 6: “Hedef sürelere uyumun ölçümlenmesi; soruşturma işlemlerinde suç şüphesinin yetkili mercilerce öğrenildiği, ceza mahkemelerinde iddianamenin kabul edildiği, hukuk, idare ve vergi mahkemelerinde davanın esas kaydının yapıldığı, bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde dosyanın daireye geldiği tarihte başlar. Soruşturma evresinde soruşturmayı bitiren kararla, kovuşturma veya yargılamalarda gerekçeli kararın yazımı ile son bulur. Tatil günleri sürelerin hesabına dâhil edilir.” Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (23 Haziran 2017), R.G., 30105, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/06/20170623-7.htm.
112
Yönetmeliğin 7. maddesinde, hedef süre ile ilgili olarak ilgililerin ne suretle bilgilendirileceği düzenlenmiştir498.
Yönetmeliğin 8. maddesi uyarınca, hedef sürelere riayet edilip edilmediğinin takibi UYAP sistemi üzerinden yapılacaktır. Yönetmeliğin 8. Maddesinde, “Belirlenen
hedef süreler Bakanlık Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığınca UYAP’a işlenir. Hedeflenen sürede sonuçlanmayan her bir dava ve soruşturma dosyasına ilişkin gecikme nedenleri 30/9/2016 tarihli ve 29843 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kanun Yolu Değerlendirme Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmelikte gösterilen değerlendirmeye esas olmak üzere dosyayı muktezaya bağlayan başkan, üye, hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından UYAP’ta ilgili ekrana işaretlenir.”499 denilmiştir. Yargıda hedef süre uygulaması, adli yargı ilk derece mahkemeleri ile idari yargı ilk derece mahkemelerinde 03/09/2018 tarihi itibariyle, Cumhuriyet başsavcılıklarındaysa 01/10/2018 tarihi itibariyle uygulanmaya başlanılmıştır. Anılan tarihlerden önce açılmış olan dava ve soruşturmalar için hedef süre uygulaması söz konusu olmayıp yukarıda yazılı tarihler ve sonrasında açılan dava ve soruşturmalar için hedef süre tespit edilmiştir500.
498 Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin
Yönetmelik, Md. 7: “Cumhuriyet başsavcılıklarında kayıt numarası alan soruşturma dosyalarında, ilgilinin bizzat sözlü veya yazılı müracaatı halinde hedef süreyi içeren belge soruşturma bürosunca verilir. Bu belge ayrıca tebliğ edilmez. Ceza mahkemelerinde, sanık, müdafi veya kanuni temsilcisine iddianame ekinde hedef süreyi içeren belge gönderilir; şikâyetçi, mağdur, suçtan zarar gören, malen sorumlu veya vekiline ise duruşma gününü bildiren çağrı kâğıdıyla gönderilir. Hukuk, idare ve vergi mahkemelerinde, dava açılırken davacı veya vekiline tevzi bürosu tarafından UYAP üzerinden tanzim edilerek verilen tevzi formlarında hedef süre belirtilir. Davalı veya vekiline ise bu formlar dava dilekçesi ekinde gönderilir. Bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde, esas kaydı alan dosyalarda duruşma açılmaması halinde ilgilinin bizzat sözlü veya yazılı müracaatı üzerine hedef süreyi içeren belge yazı işleri müdürlüğünce verilir. Bu belge ayrıca tebliğ edilmez. Duruşma açılmasına karar verilmesi halinde ise hedef süreyi içeren belge çağrı kâğıdıyla ilgililere gönderilir. Yargılamaya ilişkin olarak ilgililere verilecek tevzi formlarında veya yapılacak bildirimlerde “Belirtilen sürede soruşturmanın/yargılamanın sonuçlandırılması hedeflenmekte olup, bu hedefin gerçekleştirilmesinde tarafların ve avukatların katkı ve desteği büyük önem arz etmektedir. Taraflardan kaynaklanan sebeplerle meydana gelen gecikmelerin hedef sürenin hesabında dikkate alınmadığı da göz önünde bulundurularak, bu hususlara hassasiyet göstermenizi rica ediyoruz.” açıklamasına yer verilir.” Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik (23 Haziran 2017), R.G., 30105, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/06/20170623-7.htm.
499 Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin
Yönetmelik (23 Haziran 2017), R.G., 30105, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/06/20170623-7.htm.
500 Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi)
113
Yargıda hedef süre uygulaması, Adalet Bakanlığı tarafından “Her bir dava ve
soruşturma için hedef süre öngörerek hedeflenen sürede tamamlanamayan dava ve soruşturmaların hızlandırılması amacıyla çözümler üretilmesini ve bu sayede yargılama ve soruşturma sürelerinin kısaltılmasını amaçlayan bir dava yönetim sistemidir.”501 şeklinde tanımlanmıştır.
Hemen belirtilmesi gerekir ki yargıda hedef süre uygulaması, makul sürede yargılanma ile aynı manaya gelmemektedir. Hedef süreler, yargılamanın ne kadar sürede bitirilmesi gerektiğini belirleyen ancak bu sürelere uyulmaması durumunda davanın tarafları yönünden bir hak doğurmayan, yargısal öngörülebilirliğin tesisi için tespit edilen sürelerdir. AİHM ve AYM içtihatları uyarınca, makul sürenin ne olması gerektiği her davanın kendi somut şartları göz önüne alınmak suretiyle belirlenmektedir. Örneğin, asliye ceza mahkemesinde belirli bir suç tipinin incelendiği bir davada farklı sanık ve tanık sayısı, bilirkişi raporundan kaynaklanabilecek farklı problemler ve farklı teknik sorunlar olabilecektir. Tespit edilen hedef süre bir davanın sonuçlanması yönünden makul süre olabilecekken, aynı suç tipine yönelik diğer davada ise makul sürenin ihlaline neden olabilecektir502.
Yargıda hedef süre uygulaması, öngörülebilir bir yargısal süreç ve yargıda şeffaflık sağlayabilecek olması bakımından önemli bir uygulamadır. Fakat daha önce bahsettiğimiz gecikmeye yol açan problemler çözülmedikçe tek başına büyük bir etki oluşturması pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca daha önce bahsettiğimiz üzere makul süre, davaların çabuk bitirilmesini, özellikle her ne pahasına olursa olsun süratli sonuçlandırılmasını amaç edinmiş bir ilke değildir. Yargıda hedef süre uygulaması, uygulayıcıların hedef süreyi aşmamak için “her ne pahasına olursa olsun” yargılamayı hızla bitirme çabası içerisine girebilmesine sebep olabilecektir. Ayrıca davanın süratle bitirilmesi, davanın taraflarında, gerekli titizliğin gösterilmediği algısını oluşturabilecektir.
501 Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Erişim tarihi: 15/02/2019, (Çevrimiçi)
http://sgb.adalet.gov.tr/Duyurular/yargida-hedef-sure-uygulamasi-baslamistir.html.
114
3.2.2. Makul Sürede Yargılanma Hakkının Tesisine Hizmet Eden Yasal