Kanunla Kurulmuş, Bağımsız ve Tarafsız Mahkemede Yargılanma

AİHS’nin 6. maddesinin 1. fıkrasında açık bir şekilde belirtilmiş olan kanunla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız mahkemede yargılanma hakkı, adil yargılanma ve savunma hakkının temelidir. Bu hak, kanunla kurulmuş, her türlü organ, kurum ve

152 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 277; Gölcüklü, “Avrupa}

İnsan Hakları Sözleşmesinde Âdil Yargılama”, s. 208; AİHM, Golder/Birleşik Krallık, 21.02.1975, 4451/70, p. 34, Erişim tarihi: 08/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57496.

153 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 278; Gölcüklü, “Avrupa}

İnsan Hakları Sözleşmesinde Âdil Yargılama”, s. 209; İnceoğlu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 107; AİHM, Golder/Birleşik Krallık, 21.02.1975, 4451/70, p. 38, Erişim tarihi: 09/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57496.

154 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 278; AİHM,}

Golder/Birleşik Krallık, 21.02.1975, 4451/70, p. 37, 38, Erişim tarihi: 09/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57496.

155 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 278; İnceoğlu, İnsan}

Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 115; AİHM, Sporrong ve Lönnroth/İsveç, 23.09.1982, 7151/75-7152-75, p. 86, 87, Erişim tarihi: 09/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57580.

156 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 277; İnceoğlu, İnsan}

Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 115; AİHM, Deweer/Belçika,

27.02.1980, 6903/75, p. 48, 49, Erişim tarihi: 09/12/2018, (Çevrimiçi)

29

kişiden bağımsız, davanın taraflarına karşı nesnel, yargılama usulü güvencesine sahip bir yargı yerini belirtmektedir157_.

Anayasamızda da bu hak ile ilgili güvencelere yer verilmiştir. Anayasamızın 9. maddesinde “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce

kullanılır”158 _{hükmüne yer verilmiştir. Anayasamızın 138. maddesinde mahkemelerin} bağımsızlığı159 _{düzenlenmiştir.}

Anayasamızın 139.160 _{ve 140.}161 _{maddelerindeyse hâkimlerin bağımsızlığını ve} tarafsızlığını güvence altına alacak hükümler bulunmaktadır. Anayasanın 142/1. maddesindeyse “Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama

usulleri kanunla düzenlenir”162 _{hükmüne yer verilerek, kanunla kurulmuş mahkeme}

157 _{İnceoğlu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 158.}

158_{Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 09/12/2018, (Çevrimiçi)}

http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.

159 _{1982 Anayasası, Md. 138: “Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka}

uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz. Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.” Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.

160 _{1982 Anayasası, Md. 139: “Hâkimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada}

gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz. Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar, görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar veya meslekte kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler hakkında kanundaki istisnalar saklıdır.” Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.

161 _{1982 Anayasası, Md. 140: “Hâkimler ve savcılar adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları olarak görev}

yaparlar. Bu görevler meslekten hâkim ve savcılar eliyle yürütülür. Hâkimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre görev ifa ederler. Hâkim ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. Hâkimler ve savcılar altmış beş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler; askerî hâkimlerin yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir. Hâkimler ve savcılar, kanunda belirtilenlerden başka, resmî ve özel hiçbir görev alamazlar. Hâkimler ve savcılar idarî görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar. Hâkim ve savcı olup da adalet hizmetindeki idarî görevlerde çalışanlar, hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümlere tâbidirler. Bunlar, hâkimler ve savcılara ait esaslar dairesinde sınıflandırılır ve derecelendirilirler, hâkimlere ve savcılara tanınan her türlü haklardan yararlanırlar.” Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.

162_{Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi)}

30

kuralına vurgu yapılmıştır. Anayasanın 37. maddesinde de kanuni hâkim güvencesinden163 _{yararlanmak kişilerin haklarından biri olarak ifade edilmiştir.}

AİHS’de belirtilen mahkeme kavramı otonom bir kavramdır. Söz konusu karar organının bazı özellikleri taşıması, ulusal hukukta mahkeme olarak değerlendirilmese dahi, AİHM tarafından mahkeme olarak değerlendirilmesine sebep olabilmektedir. Dolayısıyla mahkeme kavramı yalnızca olağan mahkemeleri değil, bazı disiplin kurullarını ya da uzmanlık kurul veya mahkemelerini de kapsamaktadır164_.

Bağımsızlık ve tarafsızlık koşulları sağlandığı takdirde, bir mahkemenin üyelerinin tamamının ya da bir kısmının profesyonel olarak yargıç olmaları da şart değildir165_{. Hukuk kurallarına dayanarak ve belirlenmiş bir usulü takip ederek} gerektiği takdirde devletin zor kullanma yetkisi çerçevesinde yerine getirilen bağlayıcı kararlar verme yetkisini elinde tutması mahkeme kavramının nitelikleridir166_{. Sadece} görüş ve tavsiye vermekle görevli kılınmış olan makamlar mahkeme değildir167_.

Kanunla kurulmuş mahkeme koşulu uyarınca, gerek mahkemelerin kuruluş ve yetkileri, gerekse takip edecekleri yargılama usulü, yasama yolundan kanun ile ve dava konusu olay ortaya çıkmadan evvel saptanacaktır168_.

Mahkemelerin bağımsızlığı başka herhangi bir kişi, kurum ya da organdan emir almamak, yasamanın, yürütme erkinin ve diğer dış etkilerin baskısı altında kalmamak169_{, diğer bir ifadeyle özgür olmak demektir}170_{; tarafsızlık ise, hâkimin}

163 _{1982 Anayasası, Md. 37: “Hiç kimse kanunen tabî olduğu mahkemeden başka bir merci önüne}

çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabî olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.” Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi) http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.

164 _{İnceoğlu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 158-159;}

AİHM, Sramek/Avusturya, 22.10.1984, 8790/79, p. 36, Erişim tarihi: 10/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57581.

165 _{İnceoğlu, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, s. 159.}

166 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 280; Gölcüklü, “Avrupa}

İnsan Hakları Sözleşmesinde Âdil Yargılama”, s. 210.

167 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 280; Gölcüklü, “Avrupa}

İnsan Hakları Sözleşmesinde Âdil Yargılama”, s. 210; AİHM, Benthem/Hollanda, 23.10.1985, 8848/80, p. 40, Erişim tarihi: 11/12/2018, (Çevrimiçi) http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57436.

168 _{Gözübüyük / Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, s. 280.} 169 _{Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2000, s. 353.}

31

yargılama görevini icra ederken yan tutmaması, taraflara karşı nesnel olması ve kişiliğinden sıyrılması demektir171_.

Mahkemenin bağımsızlığı kuralı yalnızca bireylere yönelik olarak adil yargılanma hakkı bakımından değil genel manada, iktidarın hukukla sınırlanması, hukukun üstünlüğü ve hukuk devletinin gerçekleşmesi, toplumun hukuka saygısını ve güvenini sağlama bakımından da çok mühimdir172_{. Yargı bağımsızlığı kuvvetler} ayrımının doğal bir neticesi olmakla birlikte173_{, eğer demokratik ve hukukun} üstünlüğünün benimsendiği bir sistemden bahsedilecekse, yasama ve yürütme ilişkileri açısından ister kuvvetler ayrılığı ister kuvvetler birliği benimsensin yargı bağımsızlığı değişmez bir veri olmak mecburiyetindedir174_.

1.3.3.4. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı