DYY stoku açısından da yaklaşıldığında da bir artış eğilimi görül mektedir (Şekil 3.5).
5. Sonuç ve Değerlendirme
Görüldüğü gibi Türkiye ekonomisi, global trend olan yüksek teknolojili ürünlere geçişin gerisinde kalmaktadır. Buna imkân verecek olan kü- resel değer zincirlerine katılımını arttırmakta ve buna dönük doğru- dan yabancı yatırım çekmekte güçlük çekmektedir. Bu tür yatırımlar Türkiye yerine küresel değer zincirlerinin yoğunlaştığı aynı bölgedeki Doğu Avrupa ülkelerine yönelmektedir. Türkiye, iç pazarının
büyüklüğü ve kısmen Avrupa’ya nazaran düşük olan emek mali- yetleriyle doğrudan yatırım çekmektedir ancak bu yatırımlar teknoloji seviyesini yeterince yukarı çıkarmamaktadır. Sermaye ve ölçek sıkın- tısı çeken yerel firmalar ise faaliyetlerini sürdürürken giderek daha çok ithalata ve bununla birlikte dolar cinsinden borçlanmaya (borç dolarizasyonu) yönelmektedir. Bu yüzden milli gelirine göre toplam dış borç oranı çok yükselmiş olmasa bile borcun yapısı değişmiştir ve kamudan özele kaymıştır.
Ancak Türkiye ekonomisinin düşük teknolojili/emek-yoğun ürünler- deki uzmanlaşması Çin, Vietnam gibi Asya ülkeleri tarafından tehdit edilmektedir. Şekil 5.1’de görüldüğü gibi Türkiye emek maliyetleri yö- nünden Avrupa’dan daha ucuz, ancak bazı Asya ülkelerinden (Çin, Tayland, Filipinler, Endonezya), Mısır’dan ve Meksika’dan pahalıdır.
Şekil 5.1: Saat Başına Emek Maliyetleri ($) (2013)
Kaynak: The Economist Intelligence Unit
Bu durum Türkiye’yi ‘orta gelir tuzağı’ adı verilen bir konumda tutma olasılığı taşımaktadır. Düşük emek maliyetlerindeki avantajlarıyla bü- yüyen ülkelerin bu avantajlarını zamanla kaybetmeleri, ancak tekno- lojilerini de yükseltememeleri ile orta gelir tuzağı ortaya çıkmaktadır. Bunun aşılması, özünde verimlilik ve teknoloji artışıyla mümkündür. Ancak bu noktada üzerinde fazla durulmayan firma düzeyindeki mikro bir sorun, Türkiye ihracatını yapan firmaların ölçeğidir. Şekil 5.2, bazı ülkelerde en fazla ihracat yapan firmaların ilk yüzde 5’inin toplam ihracattaki paylarını göstermektedir.
Şekil 5.2: Toplam İhracat Değeri İçinde En Büyük İhracatçı %5'in Payı (2006)
Kaynak: Export Dynamics Database
Dünya Bankası’nın Export Dynamics Database isimli bu veri bankası Türkiye’yi sınırlı sayıda ülkeyle karşılaştırma imkânı sunuyor ve tüm ülkelerin verisi sadece 2006 yılı için bulunuyor. Ancak yine de sunulan veriler Türkiye’nin ihracatçı firmalarının daha küçük ölçekli ihracat yaptığı izlenimini veriyor. Türkiye bu göstergede Mısır ile Pakistan arasında yer alıyor. Bu da küçük ölçekli üretim yapan firmaların tek- noloji uygulama konusunda daha fazla güçlük yaşayacağı gerçeğini akla getiriyor. Tablo 5.1’de ise Türkiye, daha fazla ihracat yapan bazı ülkelerle kıyaslanıyor.
Tablo 5.1: Türkiye’ye Kıyasla İhracat Hacimleri ve İhracatçı Firma Sayıları (2006)
Mal ve Hizmet İhracatı (Türkiye=100)
İhracatçı Firma Sayısı (Türkiye=100) Belçika 256 55 Brezilya 130 46 Meksika 222 83 İsveç 167 72 İspanya 270 213 Norveç 128 44
Kaynak: Export Dynamics Database
Görüldüğü gibi Türkiye’den daha fazla ihracat yapan bu ülkeler, bu ihracatlarını daha az sayıda firmayla gerçekleştiriyorlar. Burada Tür- kiye gibi gelişmekte olan bir diğer ülke olan Meksika dikkat çekmek- tedir. Meksika, Türkiye’nin iki katından fazla ihracatı Türkiye’deki ih- racatçı firma sayısının yüzde 83’ü ile gerçekleştiriyor. Şekil 4.3’ten ha- tırlanacağı gibi Meksika’nın yüksek teknolojili ürün ihracatının oranı Türkiye’ye göre çok daha yüksektir (2006’da yüzde 19’a karşılık yakla- şık yüzde 2). Benzer bir durum Brezilya ile de söz konusudur. Brezilya yüzde 30 fazla ihracatı yüzde 54 daha az firma ile gerçekleştirmekte- dir ve yine yüksek teknoloji ürün ihracatı çok daha fazladır (2006’da yüzde 12). Ölçek sorunu Malezya’da da bir önemsenmiş olacak ki Malezya Yatırım Geliştirme Kurumu (Malaysian Investment Development Authority) yüksek teknolojili imalatı artırmanın önünde sanayinin parçalılığını ve firmalar arasında işbirliğinin olmamasını bir zayıflık olarak saptamıştır (UNCTAD, 2013: 147).
Son olarak, teknolojiyi yükseltmek için de geçerli olan, ancak genel olarak kalkınma açısından önemli bulunan bir noktaya işaret etmek yararlı olacaktır. Akyüz, Chang ve Kozul-Wright (1998) Doğu Asya’nın başarısında bürokrasinin ve kurumların yetkinliklerini vurgulamakta- dırlar. Yukarıda bahsedilen tüm ekonomik gelişmelerin evriminde kuşkusuz bu faktörü ihmal etmemek gerekmektedir.
Kaynaklar
Akyüz, Y., Chang, H., Kozul-Wright, R. (1998) New Perspectives on East Asian Development. The Journal of Development Studies, 34(6): 4-36.
Calderon, C.A., Chong, A., Loayza, N.V. (2002) Determinants of current account deficits in developing countries. Contributions to Macroeconomics, 2(1): 1-31. Dunning, J.H., Lundan, S.M. (2008) Multinational Enterprises and the Global Economy (2nd ed). Edward Elgar, Cheltenham.
Export Dynamics Database. World Bank. http://data.worldbank.org/data- catalog/exporter-dynamics-database
OECD (2013) Interconnected Economies: Benefiting from Global Value Chains. OECD Publishing. http://www.oecd.org/sti/ind/global-value-chains.htm Tatoglu, E., Glaister, K.W. (1998) Western MNCs' FDI in Turkey: An analysis of location specific factors. Management International Review, 38(2): 133-159. TCMB EVDS. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi, http://evds.tcmb.gov.tr/cbt.html
UNCTAD (2002) World Investment Report 2002: Transnational Corporations and Export Competitiveness. United Nations, New York and Geneva. www.unctad.org
UNCTAD (2013) World Investment Report: Global Value Chains: Investment and Trade for Development. United Nations, New York and Geneva. www.unctad. org
UNCTADStat. UNCTAD Statistics.
http://unctadstat.unctad.org/ReportFolders/reportFolders.aspx World Development Indicators (WDI). World Bank.
http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators Uygur, E. (2012) Doğrudan Yabancı Yatırımı Beklerken, Tartışma Metni, Türkiye Ekonomi Kurumu, No. 2012/55.
http://www.tek.org.tr/dosyalar/akdeniz_ekonomisi_3.pdf
Yeldan, E., Taşçı, K., Voyvoda, E., Özsan, M.E. (2012) Orta Gelir Tuzağından Çıkış: Hangi Türkiye? Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz. Türkonfed Yayınları, İstanbul.
Zorzi, M.C., Alexander, C., Alistair, D. (2012) Thousand of models, one story: Current account imbalances in the global economy. Journal of International Money and Finance, 31: 1319-1338.