5.1. Sonuçlar
Bu bölümde, araştırma bulgularına dayalı olarak ulaşılan genel sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir. Araştırmanın sonucu olarak ilk önce, okul yöneticilerinin iletişim becerileri ve liderlik stilleri üzerine öğretmen ve okul müdürlerinin algı düzeyleri incelenmiştir. Daha sonra iletişimin liderlik stilleri üzerine etkisi ve yordamasına ilişkin sonuçlara yer verilmiştir.
Bu araştırmada, ortaöğretim kurumunda görev yapan okul müdürlerinin iletişim becerilerinin liderlik stilleri üzerine etkisi öğretmen ve okul müdürlerinin algılarına göre incelenmiştir. Araştırmada ilk olarak okul müdürlerinin iletişim becerileri öğretmen ve okul müdürlerinin algılarına göre incelenmiş ve şu bulgulara ulaşılmıştır: Okul müdürlerinin algıladıkları iletişim düzeyi öğretmenlerin algıladığı iletişim düzeyinden daha yüksektir. Başka bir ifadeyle okul müdürleri öğretmenlere göre daha yüksek bir ortalamayla sahip oldukları iletişim becerilerinin etkili ve yeterli olduğunu düşünmektedirler.
Okullarda varolan yetersiz iletişim, verim düşüklüğüne yol açan sebeplerden biridir. Araştırmada müdür-öğretmen iletişim ilişkisinin olumlu yönde olmasının, öğretmen-öğrenci iletişim ilişkisini olumlu yönde etkileyeceği söylenebilir.
Araştırmada daha sonra okul müdürlerinin dönüşümcü ve işlemci liderlik stilleri öğretmen ve okul müdürlerinin görüşlerine göre incelenmiş ve okul müdürlerinin dönüşümcü liderlik davranışını işlemci liderlik davranışından daha yüksek bir ortalamayla gösterdikleri sonucu çıkmıştır. Araştırmada okul müdürleri kendilerini daha fazla dönüşümcü lider olarak görürken, öğretmenler okul müdürlerini daha düşük bir ortalamayla dönüşümcü lider olarak nitelemektedir. Araştırmanın işlemci liderlik boyutunda ise öğretmenler okul müdürlerini daha yüksek bir ortalamayla işlemci lider olarak görmektedirler.
Altun‟un (2003) araştırmasında okul müdürleri dönüşümcü liderliğe yüksek düzeyde önem vermektedirler, fakat uygulamada verdikleri önem kadar başarılı olamamaktadırlar. Bu durum okul müdürlerinin kendilerini daha nesnel değerlendirmeleri gerekliliğini ortaya çıkarabilir. Ancak nesnel bir değerlendirme ile öz eleştiri yapılarak daha doğruya giden yol bulunabilir. Okul müdürleri kendilerinin sürekli olumlu yanlarını görüp aksi durumları göz ardı ederlerse kendilerini geliştirme konusunda geride kalabilirler.
Dönüşümcü liderlik boyutunda öğretmen ve yöneticilerin algıları arasındaki farklılığın okul yöneticilerinin kendi davranışlarını daha iyimser bir şekilde algılamalarıyla ortaya çıkmış olduğu düşünülebilir. Aynı zamanda bu farklılığın taraflar arasındaki iletişim eksikliğinden de kaynaklandığı düşünülebilir. Ortalamalar arasında farklılık olsa da sonuç itibari ile iki grubun da okul yöneticilerinin dönüşümcü liderlik davranışlarını gerçekleştirdiklerini ifade etmeleri okul yöneticilerinin öğretmenler arasından atanmalarının sonucu olarak ortaya çıkmaktadır şeklinde de yorumlanabilir.
Dönüşümcü liderlik, işlemci liderliğin farklı bir uygulaması değildir. Her ikisi de birbirinden farklı liderlik davranışlarını içerir (Waldman ve diğ., 1990). Bass (1990a) dönüşümcü ve işlemci liderlik modelleriyle ilgili olarak, bu iki modelin diğer liderlik modellerinin yerine geçmek ya da onları açıklamak gibi bir amacının olmadığını, dönüşümcü ve işlemci liderliğin yeni bir paradigma özelliği taşıdığını ileri sürmektedir. Dönüşümcü ve işlemci liderlik arasındaki ilişkiyle ilgili olarak, Burns (1978) bu iki liderlik tipinin devamlı olarak bir bütünün iki zıt ucunu temsil ettiğini ileri sürmüştür. Bass (1985) bu iki liderlik tipini ele alırken, liderin bazen dönüşümcü, bazen de işlemci lider davranışları sergileyebileceğini belirtmektedir (Bryman, 1992).
Bu araştırmada okul müdürlerinin iletişim becerileri ile liderlik stilleri arasındaki ilişkinin öğretmen ve okul müdürlerinin görüşlerine göre sorgulaması yapılmıştır. Öğretmenlerin ve okul müdürlerinin görüşlerine göre, iletişim becerilerinin dönüşümcü liderliğin geneli ile kuvvetli ilişkili olduğu görülmektedir. Diğer yandan iletişim becerilerine ilişkin genel düzeyin işlemci liderliğin genel düzeyi ile ilişkili olmadığı görülmektedir
Başka bir ifadeyle iletişim becerilerinin etkili olması müdürlerin daha fazla dönüşümcü liderlik ve daha az işlemci liderlik davranışı sergilediği sonucuna bizi ulaştırmaktadır. Yani okul müdürlerinin çalışanlarıyla iyi iletişim kurması onların daha fazla dönüşümcü lider davranışı sergilediğini ortaya koymaktadır.
Araştırmada son olarak okul müdürlerinin liderlik stillerinin iletişim becerilerini yordayıcı etkisi ölçülmüş ve öğretmen görüşlerine göre okul müdürlerinin liderlik stillerinin iletişim becerileri üzerindeki yordayıcı etkisi için elde edilen regresyon katsayılarından görüldüğü gibi hem dönüşümcü liderliğin hem de işlemci liderliğin iletişim becerisi üzerindeki yordayıcı etkisi önemli bulunmuştur. Okul müdürlerinin dönüşümcü liderlik davranışları arttıkça iletişim becerisi artmakta, işlemci liderlik davranışları artıkça iletişim becerisi azalmaktadır.
5.2. Öneriler
Bu araştırmadan elde edilen bulgular ışığında oluşturulan öneriler aşağıda sunulmuştur:
Farklı branşlardan değişik karakter ve özelliklerdeki öğretmenleri, istendik yönde harekete geçirebilmeleri ve örgüt amaçlarının gerçekleştirilmesinde verimli ve etkili kullanabilmeleri için; orta öğretim kurumu müdürlerinin alanında uzman olmaları gerekmektedir. Bunun için de; gerek hizmet öncesinde, gerekse hizmet içinde akademik bir eğitimden geçirilip yetiştirilmelidirler. Okul yöneticilerinin eğitim yönetimi ve denetimi alanında lisansüstü eğitim görmeleri sağlanmalıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı kendi bünyesinde okul yöneticilerinin yetiştirilmesi için bir birim kurmalı, bu birimde yönetici adaylarına olumlu kişilik özellikleri kazandıracak ve geliştirecek dersler ve etkinlikler bulunmalıdır. Okul yöneticilerinin, öğretmenler üzerinde etkili olabilmeleri ve liderlik vasıflarını taşıyabilmeleri için; MEB okul yöneticiliğini bir ihtisas olarak görmeli ve okul yöneticilerinin seçimi de, objektif ölçütlerle belirli yeterliklere bağlanmalıdır.
Eğitim yöneticiliği özendirilmeli ve eğitim yöneticilerine sağlanan olanaklar artırılmalıdır. Öğretmenlikten farklı değerlendirilerek bir meslek hâline getirilmeli; dolayısıyla okul yöneticiliğine genç öğretmenlerin atanmaları teşvik edilmeli ve başarılı olan yöneticilerin de uzun yıllar görev yapmaları sağlanmalıdır.
Okul yöneticilerinin, eğitim yönetimi ve tüm yönetsel süreçlerde etkin rol oynayan örgüt içi iletişim ile ilgili kurs, seminer ve konferans v.b. gibi faaliyetlere daha fazla katılmaları sağlanmalıdır. Aynı zamanda bu kurs ve seminerler, MEB-üniversite iş birliği ile daha etkin ve yararlı hale getirilmeli ve bu kurslarda iletişim, etkileme, güdüleme ve insan ilişkileri konularına ağırlık verilmelidir.
Okul yöneticileri, öğretmenlerin işlerine daha iyi motive olabilmeleri ve doyuma ulaşabilmeleri amacıyla, kurum içinde sağlıklı bir iletişim ağı kurarak sorunlarıyla yakından ilgilenmeli ve onlara kurumun amaçları doğrultusunda çalışabilme ruhunu aşılamalı; ayrıca öğretmenlerin mesleki gelişmelerden haberdar olmalarına, yeni bilgiler öğrenmelerine ve becerilerini geliştirmelerine yardımcı olarak onları cesaretlendirmeli, bu tür çabalarına destek olmalı ve ilgi göstermelidir. Yönetim, öğretmen ve diğer personelin kurumla ilgili dilek, temennilerine önem vermeli, şikayetlerine, eleştirilerine açık olmalıdır. Okul yöneticisi çift yönlü iletişim kullanarak emir ve isteklerinin yapılmasını istemeli, geribildirimlerle aksaklıkları gidermelidir.
Çalışanların okul dışında sosyal toplantılarda buluşmaları sağlanmalıdır. İnformal iletişimin faydası göz ardı edilmemelidir. Okul yöneticilerinin, öğretmenlerle kurdukları iletişim becerilerini istenilen düzeye çıkarmak amacıyla okulda, çeşitli sosyal etkinliklere (informal toplantılar, bir proje üzerinde ortaklaşa çalışma vb.) yer verilmelidir.
Okul yöneticileri, motivasyon açısından önemli bir unsur olan olumlu davranışların pekiştirilmesi ve takdir edilmesi konusuna dikkat etmelidirler. Müdürler, öğretmenlerin yaptıkları hatalardan dolayı onlara başkalarının yanında küçük düşürücü eleştirilerde bulunmamalı, bağırma ve ceza gibi yöntemlere başvurmamalı, çalışanlar arasında eşitlik ilkesine özen göstermelidir. Okul yöneticileri öğretmenlerin çalışma isteğini ortaya çıkararak, kendi kendilerini motive edebilecekleri ortamı ve koşulları hazırlamalı; okulun hedeflerine ancak çalışanlarla birlikte ulaşılabileceğinin önemini
kavramalıdır. Okul yöneticileri, motivasyon araçlarını kullanırken öğretmenler arasındaki bireysel farklılıklara dikkat ederek öğretmenlerden en üst düzeyde yararlanmaya çalışmalıdır. Okul yöneticileri, okul içi olumlu rekabet ortamı yaratma, öğretmenleri karara katma ve ödül-cezanın adil uygulanması konusunda kabul edilebilir bir yönetim anlayışı sergilemelidirler. Adil verilen ödül ya da cezanın diğer öğretmenler üzerinde motive edici etkisi olduğu unutulmamalıdır.
Yönetimde çalışanların karara katılması ilkesinin okullarda uygulanmasına özen gösterilmelidir. Öğretmenleri ilgilendiren tüm alanlarda öğretmenlerin kararlara katılımı sağlanmalıdır. Okul yöneticisi sürekli, yetkilerine ve yasal güçlerine başvurmak yerine, belli ölçülerde esnek davranıp çalışanları da karara katarak, onları okulun amaçları doğrultusunda motive etmeye dikkat etmelidir. Gerektiğinde astlarına yetki devrederek işlerin daha iyi yürütülmesini sağlamalıdır. Demokratik bir örgüt ortamı yaratılmalıdır Öğretmenlerin katılımı ile alınan kararlar istikrarlı bir şekilde uygulanmalı, alınan bu kararlar tüm çalışanlara kısa toplantılarla duyurulmalıdır.
Bu araştırma genel liselerle sınırlandırılmıştır. Benzer araştırmaların mesleki ve teknik liseler ya da özel genel liseler gibi farklı evrenlerde yapılması, orta öğretim kurumlarındaki yöneticilerin okul içindeki iletişim ve liderlik stillerine yönelik bütünsel bir değerlendirmeyi olanaklı kılabilir. Ayrıca, farklı yapı ve amaçtaki liseler arasında karşılaştırmalar yapılması da mümkün olabilir. Farklı öğretim kademelerinde yaşanılan örgüt içi iletişim ve yönetim sorunlarının ve bu sorunlara önerilen çözüm yollarının, benzerlik ve farklılıklarına ilişkin karşılaştırmalar yapılmasına olanak sağlayabilir.
KAYNAKÇA
Ackoff, L. R. (1999). Re-Creating the corporation. New York: Oxford University.
Açıkalın, A. (2000). İlköğretim okulu yöneticilerinin dönüşümcü liderlik özellikleri ve empati becerileri arasındaki ilişki (Ankara ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Açıl, M. (2005). Başarılı ve etkin öğretmenin beden dili. İstanbul: Armoni Yayıncılık.
Akalın, K. (2003). Örgütlerde dönüştürücü (transformational) önderlik yaklaşımı ve İzmir'de bir hazır yemek işletmesindeki uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Akçay, A. (2000). Ortaöğretim kurumu müdürlerinin gösterdikleri etkileme davranışlarına ilişkin müdür ve öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
Altıntaş, E. ve Çamur, D. (2001). Sözsüz iletişim ve beden dili. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Arslantaş, İ. (2002). Ortaöğretim okullarında iletişim. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
Aşıkoğlu, M. (1986). İşgören yönetiminde iletişim ve Şişe-Cam endüstrisinde bir uygulama örneği, Yayımlanmış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Avolio, B. J., Waldman, D. A. and Yammarino, F. J. (1991). Leading in the 1990s: The Four I‟s of Transformational Leadership. Journal of European Industrial Training. 15(4), 9-16.
Avolio, B. J. and Bass, B. M. (2002). Developing potential across a full range of leadership, leadership of renewal. New Jersey: Lawrence Erbaum Associates.
Aydın, M. (2000). Çağdaş eğitim denetimi. (4. Baskı). Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
Aydın, M. (2005). Eğitim yönetimi. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
Aziz, A. (1992). Yönetimde iletişim kanalları. Ankara: AÜ. BYYO Yayınları.
Bahar, M. (1999). Özel okul müdürleri ile devlet okulları müdürlerinin liderlik davranışlarının yeterlik düzeyi arasındaki farklar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Bakan, İ. ve Büyükbeşe, T. (2004). Örgütsel iletişim ile iş tatmini unsurları arasındaki ilişkiler: Akademik Örgütler İçin Bir Alan Araştırması. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi,
7,1-30. 15 Şubat 2011 tarihinde
http://www.akdeniz.edu.tr/iibf/yeni/genel/dergi/sayi07/05Bakan_pdf adresinden alınmıştır.
Baltaş, Z. A. (1999). Bedenin dili. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Bass, B. M. (1985). Leadership: Good, better, best. Organizational Dynamics. 13(3). 20-40.
Bass, B.M. (1990a). From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational Dynamics.18(3). 19-32
Bass, B. M. (1990b). Bass & Stogdill’s handbook of leadership, theory, research, and applications. Third Edition. New York: The Free Press.
Bass, B. M. and Avolio, B. J. (1995). MLQ-Multifactor leadership questionnaire, CA: Mind Garden, Palo.
Başar, H. (1991), Yöneticilerimiz nasıl davranıyor? Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(6), 47-59.
Bayrak, N. (2001). İlköğretim okul yöneticilerinin liderlik özellikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Bennis, W. G.(1994). On becoming a leader. Addison Wesley.
Bennis, W. (1984). Liderlik sanatı. Karizma Dergisi.5(16).
Berber, A. (2000). Dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik kavramı, gelişimi ve dönüşümsel liderliğin yönetim ve organizasyon içerisindeki rolü. İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İşletme İktisadı Enstitüsü Dergisi, Yıl:11, Sayı:36.
Bilir, E. .M. (2007). Öğretmen algılarına göre ilköğretim okul yöneticilerinin dönüşümcü liderlik özellikleriyle öğretmenlerin iş doyumu ilişkisinin incelenmesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Binbir, E. (2003). Yöneticilerin iletişim kurma ve eğitim ortamı, çevresi oluşturma yeterliliklerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
Black, J. S. and Porter W. L. (2000). Management. New Jersey: Prentice Hall.
Bolat, S. (1996). Eğitim örgütlerinde iletişim - Hacettepe Eğitim Fakültesi Uygulaması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ,12, 75-80.
Bolat, T. ve Seymen, O. A. (2007). Örgütlerde iş etiğinin yerleştirilmesinde “dönüşümcü liderlik tarzı”nın etkileri üzerine bir değerlendirme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(9), 59-85.
Bono, J. E. and Judge, T. A., (2004). Personality and transformational and transactional leadership: A Meta-Analysis”, Journal of Applied Psychology, Vol. 89, No.5, 901- 910.
Bresctick, E. (1999). Yönetim düşüncesinin evriminde liderliğin gelişimi ve dönüşümcü liderlik ve bir uygulama örneği, Yayınlanmış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Bryman, A. (1992). Charisma and leadership in organization. Sage Publication.
Burns, J. M. (1978). Leadership. Harper Row, New York, p. 21-28.
Bursalıoğlu, Z. (2002). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış (12. Basım). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Callan, V. J. (1993). Subordinate-Manager communication in different sex dyads: Consequences for Job Satisfaction. Journal of Occupational & Organizational Psychology. 66(1). 13-28.
Can, N. (2006). Öğretmen liderliğinin geliştirilmesinde müdürün rol ve stratejileri. Elektronik Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 349-363.
Can, H. (2006). Örgütsel davranış. Denizli: Arıkan Basım Yayım Dağıtım.
Can, H. (1992). Organizasyon ve yönetim. İstanbul: Adım Yayıncılık.
Capra, F. (2002). The hidden connections. 1st Edition. New York: Doubleday.
Carpenter, C.R. (1963). Societies of monkeys and apes. C.H. (Derl.) içinde, Primate Social Behaviou. Free Press. , Southwich, p. 76-91.
Celep, C. (1992). İlkokullarda yönetici-öğretmen iletişimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 301-316.
Cemaloğlu, N. (2002). Öğretmen performansının artırılmasında okul yöneticisinin rolü.
Milli Eğitim Dergisi,153-154. 10 Eylül 2010 tarihinde
http://www.yayim.meb.gov.tr/dergiler/153-154/cemaloglu.htm adresinden
alınmıştır.
Cemaloğlu, N. (2007). Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 73-112.
Ceylan, A., Keskin, H. ve Eren, Ş. (2005). Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkilere yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Dergisi, 51(16), 32-42.
Chemers, M. M. and Ayman R. (1992). Leadership theory and research. London: Perspectives and Directions, Academic Press.
Conger, J. A. (1999). Charismatic and transformational leadership in organizations: An insider's perspective on these developing streams of research. Leadership Quarterly , 10 (2).
Conger, J.A., & Kanungo, R. (1987). Charismatic leadership. San Francisco: Jossey- Bass,
Cronin, T.E. (1993). Reflections on leadership. In W.E. Rosenback and R. L. Taylor (Eds.), Contemporary issues in leadership ( 7-25). Boulder, Colorado: Westview Press.
Cüceloğlu, D. (1994). Yeniden insan insana. (8. basım) .İstanbul :Remzi kitabevi.
Cüceloğlu,, D. (1996). İnsan ve davranışı. (6. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Çakar, U. ve Arbak, Y. (2003). Dönüşümcü liderlik duygusal zeka gerektirir mi? Yöneticiler üzerinde örnek bir çalışma. Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2).
Çalık, T. (2003). Performans yönetimi tanımlar, kavramlar, ilkeler. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Çavdar, R. D. (1998). İşletmelerde örgütsel iletişimin, yönetim kararlarında kullanılması ve uygulanmasından bir örnek. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çelik, V. (1998). Eğitimde dönüşümcü liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 4(16).423-442.
Çelik, V. (2003). Eğitimsel liderlik, Ankara: Pegema Yayıncılık
Çelik, V.(2004). Okul kültürü ve yönetimi. Ankara :Pegem A Yayıncılık.
Çelikkaya H. (1998). Fonksiyonel eğitim sosyolojisi. 2. Basım. İstanbul: Alfa Basın Yayın Dağıtım.
Çilenti, K. (1988). Eğitim teknolojisi ve öğretim. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
Çoroğlu, C. (2003). İş dünyasında geleceğin yönetimi. 1. Baskı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Çulha, S. (2008). Genel orta öğretim kurumlarında görev yapan yöneticilerin bakış açısından örgüt içi iletişim sürecinde yaşadıkları sorunların ve bu sorunlarla başa çıkma yollarının değerlendirilmesi( Mersin İli Merkezi Örneği). Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin.
Davis, K. (1988). İşletmede insan davranışı. (Çev. K. Tosun ve Diğerleri). İstanbul: İşletme İktisadı Ens. Yayını.
Demir, K. 2000. Örgütlerde iletişim yönetimi. Yönetimde Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Anı Yayıncılık.
Demirci, K. M. (1999). Önderlik kuramları ve dönüştürücü önderlik ilişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Kasım.Sayı:3.
Dereli, T.( 1982). Organizasyonda davranış. İstanbul: Ar Yayıncılık.
Dicle, Ü.(1974). Bir yönetim aracı olarak örgütsel haberleşme. Ankara: Milli Produktive Merkezi yayınları. No:169.
Dinçer, Ö. ve Fidan Y.(1996). İşletme yönetimi. İstanbul: Beta Yayınevi.
Dinçer, Ö.(1998). Stratejik yönetim ve işletme politikası. 5. Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Doğan, M. (1993). İletişim veya dehşet çağı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Doğan, E. (2002). Çalışanın işine cezbolması, dönüştürücü liderlik tarzının lidere olan güvenin, güçlenmenin ve duygunun etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İstanbul.
Doğan, S. (2005). İlköğretim okulu yöneticilerinin liderlik stilleri ile kullandıkları
çatışma çözüm stratejileri arasındaki ilişki, Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Dökmen, Ü.(2002). İletişim çatışmaları ve empati. 20. Baskı. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Döndar, İ. (2001). Eğitim örgütlerinde iletişim kalitesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
Dubrin, A. J. (2001). Leadership, research, findings, Practice and Skills. USA.
EAGM (1991).Eğitimde arayışlar I. sempozyumu ; Bildirili Metinleri- İstanbul: Kültür Koleji Yayınları No: 1.
Elma, C. ve Demir, K. (2000). Yönetimde çağdaş yaklaşımlar uygulamalar ve sorunlar. Ankara: Anı Yayıncılık.
Eraslan, L.(2003), İlköğretim okul müdürlerinin dönüşümcü liderlik özellikleri (Kırıkkale il Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Erçetin, Ş. (2000). Liderlik sarmalında vizyon. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Erdoğan, İ. (1994). İşletmelerde davranış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınları.
Erdoğan, İ. (2005) İletişimi anlamak. (2.Baskı). Ankara: Erk Yayınevi.
Eren, E. (1998). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. (5. Baskı). İstanbul: Beta Yayınevi.
Eren, E. (2003). Yönetim ve organizasyon: Çağdaş ve küresel yaklaşımlar. (6.Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım.
Ergin, A. ve Birol, C. (2000). Eğitimde iletişim. Ankara: Anı Yayıncılık.
Ergun, T. ve Polat, A. (1978). Kamu yönetimine giriş. Ankara: TODAİE Yayını.
Erinçin, Ö. (2005). Kadın yöneticilerin liderlik özelliklerinin astlarının iş tatmini üzerindeki etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Erturgut, R.(2000). Örgütsel değişmede dönüştürücü liderlik davranışları üzerine bir uygulama. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Eskişehir.
Fiedler, F. E. (1967). A theory of leadership effectiveness. New York: McGraw – Hill,
Fiedler, F. E. and Chemers, M. M. (1984). Improving leadership effectiveness. New York: John Wiley & Sons.
Floyd, J. E. (1999). An investigation of the leadership style of principals and its relation to teachers‟ perceptions of school mission and student achievement. http://basepath.wiley.com/cda/media/0,,12001,00.pdf.
Foltz, R. (1973). Management by communication. Canada: Chilton Boat Company.
Geddes, D. (1993). Empowerment through communication: Kay people- to- people and organizational success. People and Education. 1(1). 76-105.
Gibson, J. L., Ivancehich J. M. and Donnelly J. H. (1997). Organizations: Behavior
structure processes, 9th Edition, Boston: Mcgraw-Hill Companies.
Gordon, T. (1997). Etkili liderlik eğitimi. (Çev: Birsen Özkan). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Gore, J., R. (2000). Images of leadership in films created by African-Americans and their possible influence on the self-perceptions of African-Americans Adults. Unpublished Doctoral Dissertation, Seattle University, United States of America.
Goris, J. S., Pettit, J. D. and Vaught, B.C. (2002). Organizational communication: Is it a moderator of the relationship between job congruence and job performance/satisfaction ?”. International Journal of Management, 19, 664-672.
Gökçe, O. (1998). İletişim bilimine giriş. Ankara: Turhan Kitabevi.
Griffin, C. (1993). Representations of youth:The study of youth and adolescence in Britain and America. Oxford: Polity Press.
Guthrie, W. J. and Reed J. R. (1991). Educational administration and policy. Allyn and Bacon.
Gül, H. (2003). Karizmatik liderlik ve örgütsel bağlılık üzerine bir çalışma. Yayınlanmış doktora tezi, Gebze Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze.
Gürgen, H. (1997). Örgütlerde iletişim kalitesi. İstanbul: Der Yayınları.
Gürgen, Y. (1972). İletişim yönetiminde haberleşmenin önemi. Adana: İTİA Yayınları.
Haslam, S. A. (2002). Psychology in organizations. London: Sage Publication.
Hall, C.A. (1999). The relationships between leader behaviors and characteristics and school culture. Unpublished Doctoral Dissertation University of Florida, http://www.lib.umi.com./education.9945975
Hallinger, B. and Heck, R. (1996). Reassessing the principals role in school effectiveness: A Review of Empirial Research (1980-1995). Educational Administration Quarterly.
Hargie, C., Tourish, D. and Hargie, O. D.W. (1994). Managers communicating: An investigation of core situations and difficulties within educational organizations. The International Journal of Educational Management, 8, 23-28.
Hellriegel, D., Jackson, S. E. and Slocum, W. J. (2002). Management. USA: South- Western Thompson Learning.
Hersey, P. and Blanchard K.H.. (1997). Management of organizational behavior. Englewood Cliffs, N. J.: Prentice – Hall,