NATO, 40 yılı aúkın bir süre devam eden So÷uk Savaú döneminde ittifak üyelerinin hürriyet ve ba÷ımsızlıklarını korumayı ve Avrupa’da yeni bir dünya savaúını önlemeyi baúarmıútır. So÷uk Savaú döneminin ardından yaúanan belirsizlikler yeni bir küresel güvenlik ortamının oluúmasına yol açmıú, NATO bu yeni dönemde belli aralılarla dönüúüme tabi tutularak yeni dönemin güvenlik ihtiyaçlarına uygun olma
428 Demir, a.g.e., s.20-21. 429
Demir, a.g.e., s.21. 430
Sevinç Alkan Özcan, ‘‘So÷uk Savaú Sonrasında NATO ve AGSP Arasında Türkiye’’,
durumuna getirilmiútir.431So÷uk Savaú döneminin tehditlerini karúılayan NATO, So÷uk Savaú döneminin sona ermesiyle yeni roller geliútirmeye çabalamıútır.432
So÷uk Savaú’ın sona ermesiyle Avrupa’daki politik ve askeri durumun de÷iúmesi NATO’yu stratejik açıdan bir de÷iúime itmiútir. 1990 Londra NATO Zirvesi’nde bu yeni ihtiyaçlar belirlenmiú ve bu ihtiyaçlar Londra Deklarasyonu ile ilan edilmiútir. Bu durum Avrupa’da daimi bir barıú düzenine do÷ru ilerleme vaadi sunan, yeni ve ortak bir sayfanın açılması do÷rultusunda atılan güçlü bir adım olmuútur.433 7 Kasım 1991 tarihindeki NATO Roma Zirvesi’nde bu ihtiyaçlar ortaya konmuú ve ‘‘stratejik kavram’’ ile resmileúmiútir. Roma NATO Zirvesi’nde belirlenen bu yeni strateji, eski düúmanlarla çatıúma yerine iúbirli÷ini vurgulamıútır.434Zirve sonucu NATO’nun yeni misyonu çatıúma riski yüksek bölgelerdeki geliúmelerin yol açabilece÷i olumsuzlukları engelleyecek ve Batılı güçlerin çıkarlarının tehdit edilmesini önleyecek örgütsel mekanizmaların geliútirilmesi ve meúrulaútırılması ihtiyacını ortaya çıkarmıútır. Zirve sonucunda, So÷uk Savaú sonrası NATO’nun en temel görevleri úu úekilde belirlenmiútir: Avrupa’da sabit bir güvenlik sa÷lamak, Avrupa halklarını tehdit ve güç kullanıma karúı demokratik çerçevede korumak. NATO adayları için oluúabilecek riskli geliúmeleri engellemek ve güvenliklerini sa÷lamak ve onların kendi alanlarındaki çabalarını desteklemek. NATO üyesi devletler için terör saldırılarına karúı koymak ve Avrupa’da stratejik güç dengesini korumak.435 Bu çerçevede 1991 sonlarında bütün Avrupa ülkelerinin katılımına açık olan Kuzey Atlantik øúbirli÷i Konseyi (KAøK) ve Barıú øçin Ortaklık (BøO) oluúturulmuútur.436
NATO’nun 1990’lardaki stratejilerinin ana hatları Kasım 1991’deki Roma zirvesinde çizilmiútir. Roma zirvesi, øttifak’ın de÷iúen tehdit algılamalarının somut olarak örgütün stratejisine yansıdı÷ı bir zirve olmuú, ‘‘Yeni Stratejik Konsept’’ kabul
431 Dıú Politika ve Savunma Araútırmaları Grubu, ‘‘NATO’nun Yeni Stratejik Konsepti ve Türkiye’’,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=ortak&id=930:natonun-yeni-stratejik- konsepti-ve-tuerkiye&catid=12:analizler-guvenlik&Itemid:147 (28 Mart 2011).
432 Todd Sandler, Keith Hartley, The Political Economy of NATO, 1. Basım, New York: Cambridge University Press, 1999, s.201.
433
Hikmet Erdo÷du, Avrupa’nın Gelece÷inde Türkiye’nin Önemi ve NATO øttifakı, 1. Basım, østanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2004, s.97.
434 Akgül, a.g.e., s.94 435
Sean Kay, NATO and The Future Of European Security, America: Roman&Littlefield Publishers, 1998, s.62.
436
edilmiútir. NATO’nun Yeni Stratejik Konsepti, geniú kapsamlı ve iúbirli÷i esasına dayanan güvenlik anlayıúı çerçevesinde oluúturulmuútur. Sovyetler Birli÷i’nin düúman olmadı÷ı kabul edilmiú, NATO’nun yeni tehdit unsurları uluslararası terör, Ortado÷u’dan gelebilecek askeri tehditler, kitle imha silahlarının yaygınlaúması ve uyuúturucu kaçakçılı÷ı olarak tespit edilmiútir. Yeni tehdit unsurlarıyla askeri gücün yanında siyasal ve ekonomik araçlarla mücadele edilmesi kararı alınmıútır. NATO kuvvetlerinin daha hareketli, daha hızlı ve ileri teknoloji teçhizatı kullanan bir yapıya kavuúturulması kararlaútırılmıú, NATO’nun alan dıúı operasyonlara da giriúebilece÷i karara ba÷lanmıútır.437 1997 Madrid NATO Zirvesi’nde belirlenen bu yeni stratejinin gözden geçirilmesine karar verilmiú ve Avrupa’da yaúanan de÷iúimleri yansıtacak úekilde güncelleútirilmesine karar verilmiútir.438Madrid Zirvesi’nde devlet ve hükümet baúkanları güncelleútirilen bir yeni kavramı Washington NATO Zirvesi için onaylamıúlardır.439
Nisan 1999’da Washington’da yapılan NATO’nun 50. kuruluú yıldönümü Zirvesi’nde, Avrupa-Atlantik bölgesinin ortak savunması, barıú ve istikrarı için ‘‘yeni bir stratejik konsept’’ kabul edilmiútir. Yeni konseptte güvenli÷e yönelik tehditler çok boyutlu ve genelde önceden tahmin edilmesi güç olarak nitelendirilmiú, caydırma ve savunma, önleyici diplomasi ve kriz yönetimi gibi kavramlar vurgulanmıútır.440 Kabul edilen bu yeni konseptle: øttifak’ın asli görevleri; güvenlik ve danıúma ve savunma olup, Atlantik-Avrupa bölgesinde güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesi için kriz yönetimi ve ortaklıklar da önemli unsurlar oluúturmuútur. NATO’nun, So÷uk Savaú sonrası ortamda önemli bir unsur rol üstlenmeyi ve üzerine düúeni yapmayı baúarmıú oldu÷u vurgulanarak ittifak kuvvetleri için yönergeler oluúturulmuútur. NATO kuvvet ve harekat planlayıcılarına amaçlar ve görevler konusunda uygulama talimatları bulunmaktadır. Bu strateji: Kollektif savunmadan barıúı desteklemeye ve di÷er krizlerle
437 Gökhan Özkan, ‘‘So÷uk Savaú Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Ekseninde Türkiye-NATO-Rusya øliúkileri ve Türk Dıú Politikası’na Yansımaları’’, Gazi Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Cilt. 12, Sayı. 1, (2010), s.113-114.
438
NATO Elkitabı, a.g.e., s.42.
439 Alfred Cahen, The Atlantic Alliance for the 21th Century, 1. Basım, Brussels: P.I.E. Peter Lang S.A. Presses Interuniversitaires Europeennes, 2001, s.47.
440
Fırat Purtaú, ‘‘So÷uk Savaú Sonrası NATO’nun Dönüúümü ve Geniúlemesi Çerçevesinde Türk- Amerikan Askeri øliúkileri’’, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Sayı. 2, Yıl. 1, (Aralık 2005), s.10.
müdahale harekatına kadar ittifak görevlerinin tamamı için askeri yeteneklerin sürekli geliútirilmesinin gereklili÷i belirtilmiútir.441
NATO Washington Zirve’yle birlikte ‘‘kapsamlı Güvenlik kavramı Stratejisi’’ konusunda uzlaúmaya varılmıú ve bu strateji, NATO’nun askeri gücünde önemli bir indirime gidilmesini, fakat bunun yerine esnek, hızlı hareket edebilen acil müdahale birliklerinin kurulmasına dayanmıútır. Nükleer silahlarda indirim yapılmasını ve Çevik Tepki Gücü’nün çok uluslu biçimde oluúturulması kararı da, bu stratejiye dayandırılmıútır. NATO’nun bu yeni stratejisi, esas olarak üye devletlerin dıúında geliúen ve NATO üyesi devletler açısından bir istikrarsızlık ifade edebilecek her türlü uluslararası çatıúma ve çatıúma ihmaline müdahale edilebilmesi anlamı taúımaktadır. Di÷er bir ifadeyle NATO, 1991 sonrasında kendi bölgesini iç halka olarak kabul eden bir güvenlik anlayıúından yola çıkmıú, ikinci güvenlik halkası olarak üyelerin sınırlarına yakın co÷rafyaları saptamıútır.442
1991 ile 1999’da ilan edilen kararlar do÷rultusunda, NATO’nun 21. yüzyıl güvenlik ve savunma konseptinin özellikleri úu biçimde özetlenebilmektedir:
-Transatlantik ba÷ların korunması: Avrupa ile Kuzey Amerika’nın güvenlikleri birbirleriden ayrılabilir de÷ildir.
-Etkin askeri kapasiteyi korumak: Her koúulda caydırıcı güç olmak.
-Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası’nı ittifak çerçevesinde geliútirmek: øttifakın 1996 Berlin Dıúiúleri Bakanları toplantısı kararları do÷rultusunda Avrupa güvenli÷inin NATO ile paralel geliútirilmesi.
-Kriz yönetimi ve çatıúma çözümü: Bölge dıúı alanlarda ortaya çıkan krizlere müdahale ve çatıúmalara barıúçı çözüm.
441
Dıú Politika ve Savunma Araútırmaları Grubu, ‘‘Baúlangıçtan Bugüne NATO’nun Stratejik Konsept’nin Geçirdi÷i Evreler’’,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=915:balangcndan- buguene-dsa-stratejik-konseptinin-gecirdii-evreler-dsa&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147 (17 Mart 2011).
442
-øúbirli÷i, ortaklık ve diyalog: Özellikle Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Akdeniz ülkeleriyle iliúkilerin geliútirilmesi.
-Geniúleme.
-Silahlanma, silahsızlanma ve silahların yaygınlaúmasında sorumluluk alma.443