NEO-FONKSøYONALøZM:

Ernst Haas, Philippe Schmitter, Robert Keohane, Leon Lindberg ve Joseph Nye gibi yazarlarca geliútirilen neofonksiyonalizm, Mitrany’in çalıúmaları üzerine inúa edilmiú ve onu geliútirmiútir.166 Neo-fonksiyonalist yaklaúıma göre iktisadi, mali ve teknik alanlar gibi daha az önemli politika alanlarında baúlatılan bütünleúme, zamanla yayıla (spill-over) etkisiyle bir tür tetiklemeyle di÷er alanlara da yayılıp siyasal bütünleúmeye dönüúmektedir.167Daha çok Avrupa entegrasyonu üzerinde duran neo- fonksiyonalizm, realistler tarafından pek önemli olmayan (low) politik konular içinde oldu÷u varsayılan ekonomik sektörlerdeki entegrasyonu vurgulamaktadır. Ekonomik, mali, parasal ve teknik alanda baúlatılan iúbirliklerinin kademe kademe siyasal iúbirli÷ine dönüúebilece÷i düúüncesi, Avrupa Birli÷i’nin iúlevsel boyutunu geliútirmiútir. Ulusal ekonomilerin zamanla entegre olaca÷ı ve entegrasyonun derinleúmesi ile Avrupa’da kurumsallaúmanın artmasına gereksinim duyulaca÷ı söylenmiútir. Dolayısıyla, politik entegrasyon ve devletler üstü kurumlar ekonomik entegrasyonun bir yan etkisi olarak oluúur. Bu kavrama göre, bir alandaki iúbirli÷inin baúka bir alana daha taúınması (spill-over) entegrasyon sürecinin en önemli noktasıdır; böylece neden daha fazla entegrasyonun yaygınlaútı÷ı açıklanmaktadır.168Öte yandan

165

Yapıcı, a.g.e., s.137-138. 166

Nilüfer Karacasulu , ‘‘Avrupa Entegrasyon Kuramları ve Sosyal ønúaacı Yaklaúım’’, Uluslararası

Hukuk ve Politika Dergisi, Cilt. 3, No. 9, (2007), s. 87.

167

Hüseyin Kutay Aytu÷, ‘‘Bütünleúme Kavramlarının Avrupa Birli÷i Geniúlemesine bakıúı’’, Celal

Bayar Üniversitesi ø.ø.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt. 5, Sayı.1, (2008), s. 152.

168

neo-fonksiyonalist kuram siyasal elitlerin, iú dünyası elitlerinin ve çıkar gruplarının, entegrasyonu yayma (spill-over) iúlevinin bulundu÷unu varsaymaktadır.169

Neo-fonksiyonalist kurama katkıda bulunan en önemli bilim adamlarından birisi Ernest Haas’tır. Mitrany’in dallanma (ramification) olarak ifade etti÷i görüúler Haas’ın çalıúmasında spill-over kavramıyla ifade edilerek temel bir kavram niteli÷ine dönüúmektedir. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu÷u (1952) örne÷inden hareket eden Haas, kömür ve çelikle ilgilenen seçkinlerin AKÇT’nin kurulmasını ilk teúvik eden ve destekleyen kesim oldu÷unu ileri sürmektedir. AKÇT’nin kurulmasından yıllar sonra sendika liderleri ve siyasal partiler, Toplulu÷un bir parçası haline gelebildiler. Bu gruplar AKÇT’nin sa÷ladı÷ı avantajları ve kazanımları görünce Ortak Pazar’la (1957) baúlayan Avrupa Entegrasyonu çabalarına öncülük etmeye baúladılar. Buradan hareketle bir alanda oluúturulan supnasyonel kurumların avantajlarından yararlananların di÷er alanlarda da benzer oluúumları destekleyecekleri ile sürülmektedir. Spill-over etkisi denen ve geniúleme mantı÷ı çerçevesinde ele alınan bu yaklaúıma göre, bir sektörde gerçekleúen entegrasyonun di÷er sektörlerde de entegrasyonu teúvik edece÷i ve devletlerin ulusal çıkarlarını daha üst, bütünleúmiú bir yapı içerisinde de÷erlendirmelerine yol açaca÷ı kabul edilmektedir.170

Haas Mitrany’i teknik görevleri politik görevlerden ve refahı da güçten ayırdı÷ı için eleútirmiútir. Gücün refahtan ayrılmayaca÷ını savunan Haas’a göre, refah gerçekleútirme amacında güç bir araç olarak kullanılabilmektedir. Ayrıca fonksiyonalizm, hükümetin görevlerini refah e÷ilimli görevler (ekonomiye iliúkin) ve güç e÷ilimli (askeri savunma görevleri) olarak ikiye ayırmasını eleútiren Haas, ö÷renme yoluyla güç e÷ilimli devlet politikasının, refah e÷ilimli devlet politikalarına evirilebilece÷ini savunmuútur. Haas’ a göre, refah e÷ilimli devlet politikalarına geçiú, uzmanlar ve gönüllü grupların uluslararası entegrasyon çabasına dahil olması ile gerçekleúecektir.171

Avrupa Toplulu÷u’nun kurulması ile beraber Avrupa’da yaúanan entegrasyon deneyimi ile Haas ve di÷er entegrasyon teorisyenleri, spill-over kavramı üzerinde yeni

169 _{Ahmet Arabacı, ‘‘Avrupa Birli÷i Entegrasyon Süreci ve Tarım Lobileri’’, Akademik Araútırmalar}

Dergisi, Sayı. 33, (2007), s. 40.

170

Arı, Uluslararası øliúkiler Teorileri, a.g.e, s.462. 171

yaklaúımlar geliútirmiúlerdir. Philippe Schmitter, spill-overi olası aktör bütünleúme stratejilerinden birisi olarak görmektedir. Schmitter’e göre, dinamik bir entegrasyon teorisi bu aktör stratejilerine dayanır. Spill-over yeni bir siyasal toplumun oluúmasında en etkili stratejik yön olabilir ama aktör stratejileri spill-over ile beraber di÷er alternatif seçeneklerin bir karıúımı úeklindedir. Alternatif aktör stratejileri Schmitter tarafından úu úekilde sıralandırılmıútır.

Spill-arund: bütünleútirici bir organizasyon tarafından gerçekleútirilen fonksiyonların alanı geniúlerken, otoritede benzer bir geniúleme söz konusu de÷ildir.

Build-up: bütünleútirici bir organizasyonun otoritesi ve karar alma yetkisinde artıú gerçekleúirken, yeni sorunsal alanların giriúi gerçekleúmemektedir.

Retrenchment: bütünleútirici bir organizasyonun otoritesinde azalma meydana gelirken, ortak dayanıúmanın düzeyinin artmasıdır.

Spill-back: bütünleútirici bir organizasyonun fonksiyonlarının alanının hem de otoritesinin azalarak bir önceki duruma düúmesidir.172

Neo-fonksiyonalizmin önemli teorisyenlerinden Leon Lindberg, siyasi baskı grubu olan aktörlerin bütünleúmede derinleúme açısından rolleri üzerinde çalıúmıútır. Lindberg siyasi entegrasyonu bir süreç olarak ele alarak, sonuçta mutlak siyasi topluluk hedefi ortak kaynaúmadan, söz konusu süreci: devletlerin iç ve dıúiúlerini birbirinden ba÷ımsız yürütme tercihlerini bırakarak ortak karar almaları, karar verme süreçlerini merkezi organlara devretmeleri ve siyasi aktörlerin de beklenti ve aktivitelerini yeni bir merkeze kaydırma konusunda ikna olmaları úeklinde tanımlamıútır. Tanımın ikinci bölümünü; yöneticiler, parlamenterler, çıkar grubu liderleri vb elitlerle ilgili olup, aktörlerin algı ve davranıúları üzerinde durulması gerekti÷ini belirtir. Ortak kararlar alabilmek için bir araya gelen hükümet yetkilileri, sivil görevliler bütünleúme sürecini etkileyebilmek için de÷iúik taktikler kullanarak, yeni karar mekanizmasına uyum sa÷larlar. Dolayısıyla bütünleúmeyi bir durum de÷il, bir süreç kabul eden Leon Lindberg, sürecin aktörlerin çıkarlarını nasıl algıladıklarına ba÷lı oldu÷unu belirtmiútir.

172

Çıkarların ortak algılandı÷ı noktalarda bütünleúme mümkün olabilecek ve ortak çıkarlar bölgesel tanımlanmaya baúlanacaktır.173

Neo-fonksiyonalizm alanına katkı sa÷layan bir baúka çalıúma Joseph Nye tarafından gerçekleútirilmiútir. Nye’in katkısı ‘‘süreç mekanizması’’ ve ‘‘bütünleúme potansiyeli’’ kavramlarına dayanarak iúlevselcilik modeli geliútirilmesi ile görülmüútür. Nye’in kavramı yedi tane ‘‘süreç mekanizmasına’’ dayandırılmıútır. Görevlerin fonksiyonel ba÷lantısı veya taúınma (spill-over): Sermaye hareketi, ticari, haberleúme gibi iúlemlerin artması; seçkinler grubunun ba÷lantılı konular ile ilgili koalisyon oluúturması; seçkinlerin sosyalleúmesi; bölgesel grup oluúumu; ideolojik ve kimlik olgusunun cazibesi ve son olarak da sürece yabancı aktörlerin karıúmasıdır. Bu nedenle Nye’e göre, entegrasyon süreci ‘‘süreç mekanizması’’ ile desteklenmektedir. Entegrasyon e÷ilimin destekleyen dört úart vardır: Aktörlerin ekonomik simetrisi veya eúitli÷i, seçkinlerin de÷eri, ço÷ulculu÷un bulunması ve üye devletlerin adapte olan veya yanıt verme kapasiteleri. Böylece Nye entegrasyon sürecinin nasıl geliúti÷ini gösteren bir çerçeve koymuútur.174