MAASTRøCHT ANTLAùMASI VE AGSP:

Avrupa Birli÷i, bir Ortak Dıú Politika geliútirip uygulama iradesini 1987’de Avrupa Tek Senedi ile göstermiú, sonra 1992’de Maastricht Antlaúması bunu Ortak Dıú Politika ve Güvenlik Politikası olarak kurumsallaútırmaya çalıúmıútır. Amsterdam Antlaúması ise söz konusu politikanın, dıú politika ile güvenlik politikasına iliúkin bütün

270 _{Efe, AB’nin Geliúen ‘ Avrupa Güvenlik ve Savuma Politikası’ ve Türkiye, a.g.e., s. 129-130.} 271

Efe, AB’nin Geliúen ‘ Avrupa Güvenlik ve Savuma Politikası’ ve Türkiye, a.g.e., s. 130.

272_{De÷iúim ve Geliúim Sürecinde Avrupa Birli÷i ve Türkiye, 4. Basım, østanbul: Toplumsal Katılım ve} Geliúim Vakfı Yayınları, 2003, s. 60.

alanları kapsayacak úekilde yaúama geçirilmesi amacıyla ayrıntılı hükümler ortaya koymuútur.273

Maastricht Antlaúması’nın dikkat çeken önemli en önemli özelliklerinden birisi de Avrupa bütünleúme sürecinde güvenlik politikasına iliúkin hükümlerin ilk kez antlaúma metininde yer almıú olmasıdır. AT ülkeleri bakımından güvenlik, So÷uk Savaú’ın baúından beri NATO úemsiyesi altında ele alınmıútı. Maastricht Antlaúması, bu anlamda radikal bir de÷iúimi simgelemektedir. Maastricht Antlaúması’nda güvenlik ve savunma kavramlarına yer verilmesinde, Avrupa bütünleúmesinin siyasi boyutunu takviye etme düúüncesi yanında, dünya siyasal sistemindeki de÷iúim de rol oynamıútır. Gerçekten de 1990’lı yıllarda Avrupa’da güvenlik ve savunma konularının yeni parametrelere göre tanımlanması gere÷i ortaya çıkmıú; Do÷u Avrupa devrimleri ve SSCB’nin yıkılması gibi siyasal olaylar bu geliúmede baúat rol oynamıútır.274

7 ùubat 1992 Maastricht Antlaúması’nda ODGP’nin sınırları oldukça geniú tutulmuútur. Söz konusu antlaúmaya göre, Avrupa güvenli÷i ve savunması ile ilintili tüm konular ODGP kapsamı içerisindedir.2751993 Kasımında yürürlü÷e giren Maastricht Antlaúması ile güvenlik ilk kez kurucu antlaúmalara girmiútir. Maastricht Antlaúması’nın J. 4 maddesine göre, Ortak Dıú Politika ve Güvenlik Politikası’nın kapsamı ‘‘Birli÷in güvenli÷ini ilgilendiren ve uzun dönemde ortak savunmaya yol açabilecek her konu dahildir’’.276

1992 tarihli Maastricht Antlaúması üç sütundan oluúmaktadır. 1. sütun adı verilen ve AET, AKÇT ve EURATOM içerisine dahil olan tüm baúlıkları kapsayan bu alan, üye devletlerin genellikle nitelikli ço÷unlukla karar aldıkları alanı ifade etmektedir. Maastricht Antlaúması’nın düzenledi÷i ikinci alan ise, 2. sütun adı verilen Ortak Dıú ve Güvenlik Politikasıdır. Avrupa’nın kendi savunmasını sa÷lamda BAB’ın güçlendirilmesi ve canlandırılması ile AB’nin kendisine özgü bir dıú politika sürdürürken bunu NATO ile birlikte yürütülmesi ilke edinilmiútir. NATO’dan

273 _{Canbolat, a.g.e.., s.238.}

274_{ørfan Kaya Ülger, ‘‘Avrupa Dıú Politikası ve AB Geniúlemesi’’, Avrupa Birli÷i Üzerine Notlar,1.} Basım, O÷uz Kaymakçı (drl.), Ankara: Nobel Yayın Da÷ıtım, 2005, s.37.

275_{ørfan Kaya Ülger, Avrupa Birli÷i’nin ABC’si, 3. Basım, Ankara: Sinemis Yayınları, 2005, s. 92.} 276_{ørfan Kaya Ülger, ‘‘Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikasının Arka Planı, Oluúumu ve Temel} Anlaúmazlık Konuları’’, Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, 1. Basım, Refet Yinanç, Hakan Taúdemir (drl.), Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2002, s. 101.

ayrılabilir, ancak ayrılamaz bir düzenleme öngörülmüú, ama antlaúma bu konuyu ayrıntılandırmamıútır. Antlaúmanın 3. sütunu ise Adalet ve øçiúlerinde øúbirli÷i’dir. Kiúilerin serbest dolaúımından, Avrupa vatandaúlı÷ına, terörle mücadeleden Avrupa Polis Gücü (Europol) oluúturulmasına kadar izlenen süreçler, bu baúlık altında ele alınmaktadır.277

Maastricht Antlaúması’nda ODGP’nin amaçları J. 1 madde 2. fıkrada úu úekilde sıralanmaktadır.

-Birli÷in ortak de÷erlerini temel çıkarlarını ve ba÷ımsızlıklarını korumak.

-Birli÷in ve üye devletlerin güvenli÷ini tüm yöntemlerle pekiútirmek.

-Birleúmiú Milletler Ana Sözleúmesi ve Helsinki Nihai Senedi hükümleri ve Paris ùartı ile uyumlu olarak uluslararası barıú ve güvenli÷i korumak.

-Demokrasiyi ve hukuk düzenini geliútirmek ve pekiútirmek, insan hakları ve temel özgürlüklere saygıyı geliútirmek.278

Maastricht Antlaúması’nda Ortak Dıú ve Güvelik Politikası’nda nasıl izlenece÷i hususunda úu araçlar öngörülmüútür.

ODGP için temel esas ve genel ilkeler (AB tarafında belirlenir).

Ortak stratejilerle ilgili kararlar.

Ortak tutum ve pozisyonların tutumu.

Politika yürütülürken üye devletlerin iúbirli÷i içinde olmalarını sa÷lamak.279

Maastricht Antlaúması’na göre, karar alma sürecinin ilk halkasını oluúturan gündem belirleme, hükümetler seviyesinde yapılan danıúma ve görüúmelerle úekillenmektedir. Bu süreçte temel aktör, devlet ve hükümet baúkanlarından oluúan Avrupa Birli÷i Konseyi’dir. Zirve toplantılarında ayrıca üye ülkelerin Dıúiúleri ve

277 _{Beril Dedeo÷lu, ‘‘Avrupa Birli÷i Bütünleúme Süreci II: Avrupa Birli÷i’nin Yakın Geçmiúi’’, Dünden}

Bugüne Avrupa Birli÷i, 1. Basım, Beril Dedeo÷lu (drl.), østanbul: Boyut Yayınları, 2002, s.59.

278

Ülger, Avrupa Dıú Politikası ve AB Geniúlemesi, a.g.e., s.35. 279

Komisyon Baúkanları da katılmaktadır. Yılda iki kez zirve toplantılarında ODGP’ye yön verecek genel prensipler ve ilkeler belirlenmektedir.280

Maastricht Antlaúması’na iliúkin en önemli hususlardan bir tanesi de BAB ile AB’nin bütünleúmesinin öngörülmüú olmasıdır. AB üyesi ülkelerle, BAB ülkelerinin birbirleri ile kesiúmedi÷i dikkate alındı÷ında bu geliúme bir yandan yeni sorunlara kapı aralamıú, öte yandan AB’nin askeri gücünü takviye amacını hedefledi÷i için yeni bir atılımı simgelemiútir.281

Maastricht Antlaúması’yla ikinci sütunu oluúturan sadece dıú politika konusunda karara varılmamıú, ilk defa üye ülkeler güvenlik ve savunma konularını antlaúma altına alma konusunda anlaúmıúlardır. ODGP; AB’nin güvenli÷ini etkileyen bütün konuları kapsaması ve uzun dönemde ortak savunmaya yol açacak bir ortak savunma birli÷i olmayıp herhangi askeri bir yapıya sahip bulunmamaktadır. Savunma politikalarıyla ilgili karaları AB’nin iste÷i üzerine BAB tarafından hazırlanıp yerine getirilmesi kabul edilmiútir.282

Maastricht Antlaúması kapsamında üye ülkeler; ortak savunma politikasının oluúturulmasında ve BAB’ın AB’nin gelecekte dıú politika ve güvenlik sürecine dahil edilmesinde anlaúmıúlardır. Böylece Batı Avrupa devletleri 40 yıllık serüven sonucunda antlaúma ile ODGP konusundaki tereddütlerini gidermiúlerdir.283

Avrupa Birli÷i hükümetler arası bir nitelik gösteren Ortak Dıú Politika ve Güvenlik Politikası uygulamaları ile, ekonomik bütünleúmede sa÷ladı÷ı geliúmeyi, dünya politikasında da kullanmak iradesini göstermiútir. 1993 yılında yürürlü÷e giren Maastricht Antlaúması’ndan önce Avrupa Siyasi øúbirli÷i çerçevesi içinde yürütülen dıú politika, ODGP sütununun Avrupa bütünleúmesi içine dahil edilmesiyle, AB ekonomik gücünü, dünya politikalarında söz sahibi olma yolunda kullanma olana÷ına kavuúmuútur.284

280 _{Ülger , Avrupa Birli÷i’nin ABC’si, a.g.e., s.93.} 281

Ülger, Avrupa Dıú Politikası ve AB Geniúlemesi, a.g.e., s.35. 282

Caúın, Özgöker, Çolak, a.g.e., s.350. 283 _{Caúın, Özgöker, Çolak, a.g.e., s.349-350.} 284

Burak Tangör, ‘‘Ortado÷u Barıú Süreci Çerçevesinde Avrupa Birli÷i’nin øsrail’e Yaklaúımı (1991- 2001)’’, Gazi Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt. 6, Sayı. 1, (Bahar 2004), s.239.

Maastricht Antlaúması di÷er bir deyiúle Avrupa Birli÷i Antlaúması ile ODGP, ilk defa bir antlaúma altına alınmıútır. ABA’dan sonra 1996 tarihli Torino hükümetler arası konferansta ODGP için önemli bir viraj olmuútur.

29 Mart 1996’da øtalya dönem baúkanlı÷ı sırasında Torino’da hükümetler arası konferans yapılmıútır.285Konferans ABA’da ikinci ve üçüncü sütunlara iliúkin hükümler de dahil olmak üzere bazı hükümlerinin de÷iútirilmesi için düzenlenmiútir. Bu konferansta ço÷unluk oyuyla karar alma kapsamının geniúletilmesi, Komisyon üyelerinin ve Konsey Baúkanlı÷ının 6 ayda bir de÷iútirilmesi konusuyla birlikte dıú politika, savunma, suçlarla mücadelede alınacak önlemler konusunda pek çok kanunun yer alaca÷ı belirtilmiútir. Bu konferansta BAB’ın Petersberg Görevlerine atıfta bulunulmuú ve bu Sözleúmenin ilkelerine uygun olarak Birli÷in faaliyet kapasitesinin geliútirilece÷ine karar verilmiútir. Silahlarla ilgili alanda daha yakın iúbirli÷i antlaúmasının desteklenip desteklenmeyece÷i hangi ölçüde olaca÷ı da ele alınmıútır.286

AB’nin Torino Hükümetler arası Konferansı, üye devletler arasında ODGSP konularında önemli kararların tesis edilmesi açısından bir fırsat olmuútur.287Bu konferansla ileride atılacak adımlar daha net belirlenmesi açısından önemli bir nokta olmuútur.