4.1. SORUMLULUKLAR
4.1.5. Sigorta Sorumluluğu
SHT-KİRALAMA m. 5/2 uyarınca hava aracı kira sözleşmelerinde tarafların sigorta sorumluluklarından bahsedilmemiştir. Ancak Talimat’ın eklerinde sigorta sorumluluğu müteaddit defalar hükme bağlanmış olup diğer yasal mevzuat ile de bu konuda düzenlemelerde bulunulmuştur. Nitekim TSHK uyarınca öngörülmüş sigorta yükümlülüklerinin de bu kapsamda dikkate alınması gerekmektedir. Dolayısıyla kira sözleşmesi taraflarının hava aracı bakımından söz konusu olan sigorta sorumlulukları işbu başlık altında incelenecektir.
Talimat sigorta sorumluluğunu yalnızca wet lease bakımından düzenleyip dry lease bakımından herhangi bir düzenleme getirmediğinden, söz konusu sorumluluğun bu sözleşmeler için ayrı ayrı incelenmesi gerekecektir. Ayrıca tarafların sigorta sorumlulukları birden fazla sigorta türünü kapsadığı için, bu sigortaların da ayrı başlıklar altında incelenmesi uygun düşecektir.
4.1.5.1. Sözleşmenin Niteliği Uyarınca 4.1.5.1.1. Wet Lease Bakımından
Talimat uyarınca, sigorta sorumluluğu yalnızca kısa süreli wet lease ve wet lease sözleşmeleri bakımından düzenlenmiştir. Nitekim EK-1, 2, 3, 4, 5 m. 1 (d) ve (e) bentleri uyarınca; işletmeler arasındaki kira sözleşmesinin, sigorta sorumluluklarının iki işletme arasında hangi şekilde dağıldığını kapsaması ve taraflara ait sigorta sertifikalarında, sigortanın anılan kiralama operasyonunda da geçerli olacağına dair açıklamaların yer alması gereklidir. Ancak EK-6 uyarınca yabancı işletmelerden yapılan wet lease operasyonları bakımından, sigorta sorumluluğuna ilişkin herhangi bir düzenlemede bulunulmamıştır. Kanaatimizce bu durum bilinçli bir tercih yerine, unutmadan kaynaklanmaktadır. Nitekim Talimat’tan sonraki tarihte yürürlüğe girmiş olan Uçuş İzni İşlemlerinde Gönderilen Sigorta Belgeleri Genelgesi (HUD 2017/1) uyarınca, wet lease bakımından tarafların sigorta yükümlülüklerine ilişkin düzenlemeler getirilmiş olmakla, taraflara dair herhangi bir istisna tanınmamıştır. Keza, hava aracı kira sözleşmelerinde sigorta sorumluluğuna ilişkin hükümler ihtiva eden AIP GEN 1.2 uyarınca da sözleşmenin tarafları bakımından bir ayrıma gidilmemiştir. Hal
böyleyken, yabancı işletmelerden yapılan wet lease operasyonlarının sigorta yükümlülüklerinden muaf olduğu kabul edilemeyecektir.
Genelge incelendiğinde ise, wet lease halinde sigorta sorumluluğunun taraflar arasında nasıl paylaşılacağının düzenlendiği de görülmektedir. Nitekim üçüncü taraflara verilecek hasar ve kayıpları koruma altına alan üçüncü şahıs mali sorumluluk sigortasının, kiraya veren tarafından teknik sorumluluğunda bulunan hava araçlarına ilişkin olarak, AIP GEN 1.2 Ek-2’deki formata göre yaptırılması; yolcu, bagaj, yük üzerinde meydana gelecek zararları ve gecikmeye bağlı ortaya çıkacak maddi kayıpları teminat altına alan havayolu mali sorumluluk sigortasının da, kiracı tarafından ticari sorumluluğunda bulunan hava araçlarına ilişkin olarak, AIP GEN 1.2 Ek-1’deki formata göre yaptırılması ve her iki tarafın da bu sigortaları SHGM’ye imzalı/kaşeli olarak göndermesi gerekmektedir. Burada dikkat çeken husus ise; tarafların sigorta sorumluluklarının, teknik ve ticari sorumluluklarına uygun olarak paylaşılmış olmasıdır.
Sonuç olarak; taraflara ait sigorta sertifikalarında sigortanın anılan kiralama operasyonunda da geçerli olacağına dair açıklamaların yer alması ve kiracı ile kiraya verenin üçüncü şahıs mali sorumluluk sigortası ile yolcu, bagaj, yük ve posta mali sorumluluk sigortasını Genelge’ye uygun olarak yaptırmaları gerekmektedir. 4.1.5.1.2. Dry Lease Bakımından
Talimat uyarınca, dry lease sözleşmelerinde tarafların sigorta sorumluluklarına dair herhangi bir düzenlemede bulunulmamıştır. Ancak bu durum dry lease sözleşmeleri bakımından sigorta yükümlülüğü bulunmadığı şeklinde değerlendirilemeyecektir. Nitekim AIP GEN 1.2 uyarınca kira sözleşmelerinde tarafların sigorta yükümlülükleri de düzenlenmiş olmakla, bu düzenleme uyarınca, dry lease sözleşmeleri bakımından bir istisna hali öngörülmemiştir.
Dry lease sözleşmelerinde sigorta yükümlülüğüne ilişkin özel bir düzenleme yer almadığından, sorumluluk genel hükümler uyarınca belirlenmelidir. Nitekim TSHK hava araçlarına ilişkin sigorta sorumluluğunu düzenleyen hükümler öngörmekle, bu hükümler dry lease bakımından da tatbik edilecektir. Zira, m. 132
uyarınca öngörülen yolcu, bagaj, yük ve posta mali sorumluluk sigortası bakımından, taşıma yapmaya yetkili kılınan taşıyanın sorumlu olduğu belirlenirken; m. 138 uyarınca düzenlenmiş olan üçüncü şahıs mali sorumluluk sigortası bakımından ise, işletenin sigorta yaptırma zorunluluğu düzenlenmiştir. Buna göre, kiracı taşıma sözleşmelerini kendi adına yaptığı ve kira konusu hava aracını zilyetliği altında işletmesi sebebiyle işleten sıfatını haiz olduğu için, belirtilen iki sigortanın sorumluluğu da kiracıya ait olacaktır.
4.1.5.2. Sigortanın Kapsamı Uyarınca
Ticari hava taşıma işletmelerinin sigorta yükümlülükleri TSHK uyarınca kanundan kaynaklanmaktadır. SHGM tarafından yürürlüğe alınan yönetmelikler ile de bu konuda detaylı düzenlemeler öngörülmüştür. Kira konusu hava araçlarını da kapsamına alan bu sigortalar, aşağıda iki ayrı başlık altında incelenecek olup her iki sigorta da nitelik olarak malî mesuliyet sigortası niteliğindedir.
Söz konusu sigortalar nitelik olarak aynı kapsamda değerlendirilebilse de teminat altına aldığı riskler ve öngörülen teminatlar farklılık göstermektedir. Ancak her iki sigortanın da yaptırılması zorunlu olup bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde uygulanacak yaptırımlar ortak bir şekilde belirlenmiştir. Nitekim TSHK hava araçlarının uçuştan men edileceğini düzenlemektedir. Hava araçlarına ilişkin malî mesuliyet sigortalarını düzenleyen yönetmelikler ise; hava araçlarının Türk hava sahasını kullanmasına, havaalanlarına inişine ve uçuş halinde bulunmayan hava araçlarının kalkışına izin verilmeyeceğini ve mevzuatın öngördüğü diğer yaptırımların uygulanacağını düzenlemektedir. Son olarak, AIP GEN 1.2 de hava araçlarının Türk hava sahası ve havalimanlarını kullanımının yasaklanacağını düzenlemektedir.
4.1.5.2.1. Üçüncü Şahıs Malî Sorumluluk Sigortası
TSHK m. 138 uyarınca Türk hava sahasında uçuş yapacak Türk ve yabancı sivil hava araçları bakımından, üçüncü şahıslara verilecek zararın teminatı olarak, işleten tarafından malî mesuliyet sigortası yaptırılması zorunlu tutulmuştur. Bu hükme uygun olarak, Sivil Hava Araçları Üçüncü Şahıs Mali Sorumluluk Sigortası Hakkında Yönetmelik yürürlüğe alınmıştır. Nitekim SHY-6A m. 19/1-c bendi
uyarınca, yerli işletmelerin bu Yönetmelik uyarınca öngörülen şartları karşılaması gerektiği düzenlenmiştir. AIP GEN 1.2 uyarınca da EK-2’de sertifika örneği gösterildiği üzere, hava araçları bakımından üçüncü şahıs malî mesuliyet sigortasının yaptırılması ve hava aracında bulundurulması zorunlu tutulmuştur.
Yönetmelik yapılması gereken sigortanın kapsamına ilişkin olarak detaylı düzenlemelerde bulunmuştur. Buna göre, sigorta sorumluluğunu haiz dry lease kiracısı ve wet lease kiraya vereni, faaliyetleri dolayısıyla üçüncü şahıslara verebileceği zararlardan kaynaklanan sorumluluklarına karşı; savaş, terör, uçak kaçırma, sabotaj, kanun dışı müsadere ve halk hareketleri risklerini de teminat altına alacak şekilde sigorta yaptırmak zorundadır. Hava aracı bakımından sigorta teminatının olay başına asgari değerleri, Yönetmelik m. 8 uyarınca bir tablo ile belirlenmiştir395. Buna göre, asgari teminat miktarı hava aracının azami kalkış ağırlığına göre belirlenmiştir. Gerçekleştirilen her bir uçuşta sigorta sürekliliğinin sağlanması gerekmekte olup sigorta poliçesinin uçuş yapılırken hava aracında bulundurulması esastır396.
Yönetmelik, üçüncü şahısların maruz kalacağı kâr kaybı ve kira kaybı dâhil olmak üzere, tüm dolaylı zararların sigorta kapsamı dışında kalacağını düzenlemektedir. Dolayısıyla sigortalı hava aracı ile diğer bir hava aracı arasında bir kaza meydana gelmesi ve diğer hava aracının da bir kira sözleşmesine konu edilerek işletiliyor olması halinde; bu hava aracının işletilememesi dolayısıyla meydana gelecek kira kaybı, sigorta kapsamında olmayacaktır397.
4.1.5.2.2. Yolcu, Bagaj, Yük ve Posta Malî Sorumluluk Sigortası
TSHK m. 132 uyarınca; yurtiçi veya yurtdışı yolcu, yük ve posta taşımaları yapmaya yetkili kılınan işletmelerin, taşıma sözleşmelerinden doğabilecek
395 Tablo uyarınca asgari teminat miktarı, özel çekme hakkı (SDR) olarak belirlenmiştir. SDR, Uluslararası Para Fonu tarafından kullanılan kaydi para birimini ifade etmektedir. SDR’nin diğer para birimlerine dönüştürülmesinde, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından RG’de ilan edilen kurlar esas alınır.
396 GÖLCÜKLÜ, s. 304.
397 İki sivil hava aracı arasında meydana gelen kazalar bakımından, ülkemizde meydana gelen örnekler için bkz. http://www.kokpit.aero/asiana-thy-kuyrugunu-bicti http://www.kokpit.aero/kuyruk-kanat-kaza (Erişim tarihleri: 24.11.2019)
zararlardan dolayı tazminat taleplerinin teminatı olmak üzere, asgari olarak m. 124 esaslarına göre saptanan sorumluluk sınırları içerisinde, malî mesuliyet sigortaları yaptırmakla yükümlü oldukları hüküm altına alınmıştır. Söz konusu sigortalar bakımından, Türkiye’de Faaliyet Gösteren Hava Araçları İçin Yolcu, Bagaj, Yük ve Posta Malî Sorumluluk Sigortası Hakkında Yönetmelik yürürlüğe alınarak daha detaylı düzenlemeler öngörülmüştür. Nitekim SHY-6A m. 19/1-c bendi uyarınca da yerli işletmelerin bu Yönetmelik’te öngörülen şartları karşılaması gerektiği düzenlenmiştir. Ayrıca AIP GEN 1.2 gereği, EK-1’de örneği gösterilen sigorta sertifikasına uygun olacak bir malî mesuliyet sigortasının yaptırılması ve hava aracında bulundurulması gerekmektedir.
Ticari sorumluluğu haiz olan dry lease ve wet lease kiracısı; yolcunun ölümü veya herhangi bir bedensel zarara uğramasına neden olan ve hava aracında veya biniş yahut iniş esnasında meydana gelen kaza ile bagaj, yük veya postanın taşıma esnasında, hava aracında, havaalanında veya havaalanı dışına inilmesi halinde, muhafaza ve nezareti altında bulunduğu süre içinde kaybı veya zarara uğramasından ve yolcu, bagaj, yük ve posta taşımasında yaşanan gecikme dolayısıyla uğranılan zarardan sorumludur. Bu sorumluluklarına karşılık olarak ise; savaş, terör, uçak kaçırma, sabotaj, kanun dışı müsadere ve halk hareketleri risklerini de teminat altına alacak şekilde sigorta yaptırmak zorundadır. Keza, sigorta sorumluluğunu haiz taraf, gerçekleştirilen her bir uçuşta geçerli bir sigorta poliçesi bulundurmak ve bunun sürekliliğini sağlamakla yükümlüdür. Sigorta yükümlülüğü yerine getirilmeden, ilgili hava aracı ile uçuş yapılması yasaklanmış olup sigorta poliçesi hava aracında bulundurulmadan da uçuş icra edilemeyecektir398.
Sigortanın asgari teminat miktarları, Yönetmelik m. 8 uyarınca belirlenmiştir. Buna göre yolcu taşımacılığı bakımından öngörülen yolcu başına asgari sigorta yükümlülüğü; yolcunun ölümü ya da bedensel yaralanması halinde 250.000 Özel Çekme Hakkı (“SDR”)399, gecikme halinde 5.346 SDR ve bagajla ilgili olarak
kayıp, zarar ve gecikme riskleri için 1.288 SDR’dir. Yük ve postayla ilgili olarak asgari sigorta yükümlülüğü ise, kilogram başına 22 SDR’dir400. Maruz kalınacak kâr kaybı ve işgücü kaybı dahil tüm dolaylı zararlar ise, bu sigortanın kapsamı dışındadır.
SDR ile belirlenmiş olan bu bedeller, TSHK m. 132 hükmü uyarınca, m. 124’teki sorumluluk sınırlarına uygun olarak belirlenmiştir. Nitekim m. 124 uyarınca sorumluluk sınırının, Hava Yoluyla Uluslararası Taşımacılığa İlişkin Belirli Kuralların Birleştirilmesine Dair Sözleşme’ye401 göre belirlenmesi gerekmektedir402. Keza, Sözleşme m. 50 uyarınca taraf devletlerin taşıyıcılarından Sözleşme dahilindeki sorumluluklarını kapsayan yeterli bir sigorta yaptırmalarını ve bu sigortaya dair kanıt sunmalarını talep edebilecekleri düzenlenmektedir. Dolayısıyla TSHK uyarınca öngörülen sigorta yükümlülüğü Sözleşme ile uyumlu olmakla birlikte, Yönetmelik uyarınca belirlenmiş olan sigortanın asgari teminat tutarları da Sözleşme ile belirlenen ve 2019 yılında güncellenen miktarlara uygunluk arz etmektedir403.