Denetim Türleri

Dry lease ve wet lease uyarınca tarafların haiz oldukları teknik sorumluluk çalışmamız kapsamında incelenmişti414_{. Buna göre, sorumluluğu haiz tarafın yerine} getirmesi gereken yükümlülüklerin denetlenmesi gerekmekte olup bu husus TSHK m. 27 uyarınca açıkça düzenlenmiştir. Türk sivil hava araçları ile gerçekleştirilecek faaliyetlerin, hava seyrüsefer güvenliğinin sağlanması amacıyla, SHGM veya SHGM’nin yetkilendireceği kuruluşlar tarafından yapılacak teknik denetime tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Yabancı uyruklu işletmelere uygulanacak hükümlerin ise, Türkiye’nin taraf olduğu ikili ve çok taraflı anlaşmalar uyarınca ve

karşılıklılık ilkesi göz önünde tutularak, Bakanlık tarafından saptanacağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda SHGM tarafından yürürlüğe konulan SHY-RAMP uyarınca, ülkemiz hava alanlarına iniş ve kalkış yapan tüm yabancı hava araçları bakımından denetimler gerçekleştirilmektedir.

SHGM tarafından yetkilendirilen teknik denetçilerin gerçekleştirecekleri denetimlerde; hava aracının uçuşa elverişli olmaması, personellerinin o hava aracı için gerekli nitelikleri taşımaması veya uçuşu yürütecek fiziksel ya da zihinsel kapasiteye sahip olmaması, operasyonun can ve mal emniyeti için tehlike oluşturması, tespit edilen eksik veya bulguların can ve mal emniyeti ile uçuş emniyetini doğrudan ilgilendirmesi durumlarında gereken yaptırımlar uygulanacaktır. Bunlar, işletmenin ya da yeterlik belgesi gerektiren personelin uçuş operasyonunu ve/veya işletmenin faaliyetlerini durdurmaktır. Nitekim m. 30 uyarınca işletmenin ruhsatının iptal edilmesi dahi söz konusu olabilmektedir. 4.2.2.2. Mali Denetim

SHY-6A m. 45 uyarınca, işletmeler bakımından mali denetimlerin gerçekleştirileceği ve bu konudaki esasların SHGM tarafından ayrıca düzenleneceği belirlenmiştir. Buna uygun olarak, SHT-6AF yürürlüğe konulmuş ve bu kapsamda detaylı düzenlemeler öngörülmüştür. SHT-6AF uyarınca denetim, m. 8’e göre yapılacak finansal bildirim doğrultusunda, SHGM’nin m. 9’a uygun olarak değerlendirmelerde bulunması ile gerçekleştirilecektir. Denetim kapsamında çalışmamız bakımından özellik arz eden husus ise, işletmenin uçak kiralama şirketlerine ilişkin mali yükümlülüklerinde hizmet almaya ya da operasyonlarını sürdürmeye engel teşkil edecek herhangi bir gecikme olmaması gerektiğinin düzenlenmiş olmasıdır.

Yapılan denetimlerde uygunsuzlukların tespit edilmesi halinde ise, m. 11 bakımından uygun olan yaptırımlar tesis edilecektir. Yine öngörülen yaptırımlardan çalışmamız bakımından en önemlisi, şüphesiz ki; mali durumun düzeltilmesine yönelik gerekli işlemler tesis edilene kadar, işletmenin mali durumunu olumsuz etkileyebilecek kiralama taleplerinin tamamen veya kısmen reddedilebilmesidir. Ancak bu durumun, SHGM’nin onayına tabi olan kira sözleşmeleri bakımından

geçerli olabileceği kabul edilmeli, SHT-KİRALAMA bakımından onay şartı aranmayan kira sözleşmelerine ilişkin olarak böyle bir yaptırımın uygulanamayacağı kabul edilmelidir.

Son olarak belirtmek gerekir ki, SHT-6AF m. 9/3 uyarınca işletmelerin ticari sorumluluklarına ilişkin belirtilen hususlar, operasyonel sorumlulukların yerine getirilmesi kapsamında da değerlendirilebilir. Keza buna uygun olarak, SHT-6AF m. 11/3 ile de atıfta bulunulduğu üzere; SHY m. 47 uyarınca operasyonel ve mali konularda yapılacak denetimler sonucunda uygunsuzlukların tespit edilmesi halinde, işletmenin uçuşlarının kısmen veya tamamen durdurulabileceği ve işletmeye uygunsuzluk nispetinde 3 veya 6 aylık süreler verilebileceği, ortak bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, verilen süre içerisinde tespit edilen hususların giderilememesi halinde, işletme ruhsatı askıya alınabilir veya iptal edilebilir. 4.2.2.3. Operasyonel Denetim

İşletmelerin tabi olacakları operasyonel denetim bakımından genel bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak farklı sivil havacılık mevzuatları uyarınca operasyonel denetime ilişkin hükümler öngörülmüştür.

İlk olarak, SHT-DENETİM uyarınca yapılacak denetim kapsamında, yol boyu uçuş denetimine de yer verilmiş olup bu denetim m. 4/1-h bendi uyarınca; hava aracının park yerinden ayrıldığı andan, tekrar park yerine ulaşıp tümüyle durana kadarki süreçte gerçekleştirilen operasyonel denetim olarak tanımlanmıştır. Ayrıca m. 5/2 uyarınca denetimin operasyonlar üzerinden de yürütüleceğinin belirtilmiş olması, bu Talimat uyarınca operasyonel denetim gerçekleştirileceğini açıkça ifade etmektedir. Buna ilaveten, SHY-YDTGMK m. 19 uyarınca denetim kuruluşlarının SHGM tarafından yetkilendirilebileceği gruplar arasında, uçuş operasyon grubu da sayılmıştır. Nitekim bu grup kapsamında yetki türleri, ticari hava taşıma işletmeleri bakımından; üs, istasyon, özel yetki, yol boyu uçuş, SANA (Yerli Hava Araçlarına Yapılan Emniyet Değerlendirme Denetimi), kabin ekibi temel emniyet eğitimi denetimi olarak sayılmıştır. Sayılan denetimler de yine işletmelerin operasyonel sorumluluklarının icrasına ilişkindir.

Son olarak, mali denetim başlığı altında da incelendiği üzere, SHY-6A m. 47 uyarınca operasyonel konularda yapılacak denetimlerde uygunsuzlukların tespit edilmesi halinde, öngörülen yaptırımların uygulanacağı belirlenmiştir. Dolayısıyla bu denetime ilişkin olarak özel bir düzenleme öngörülmemiş olsa dahi, belirtilen mevzuatlar kapsamında gerçekleştirilecek denetimler sonucunda, ilgili yaptırımların tatbik edilmesi mümkündür.

4.2.2.4. Uyumluluk Denetimi

İşletmeler bakımından öngörülen bir diğer denetim ise, uyumluluk denetimidir. Uyumluluk İzleme Fonksiyonunun Uygulanmasına İlişkin Talimat (SHT-UYUMLULUK İZLEME) uyarınca düzenlenmiştir. Ancak diğer denetimlerden farklı olarak, uyumluluk denetimi bir iç denetim olarak öngörülmüş olmakla, işletmelerin kendi bünyeleri içerisinde gerçekleştirilecektir. Keza bu denetimin gerçekleştirilmesi bakımından, işletme içerisinden sorumlu müdür yetkilendirilecek olup denetçiler işletme bünyesinde istihdam edilen personeller de olabileceği gibi, dışarıdan da görevlendirilebilecektir. Bu denetim ile amaçlanan husus ise; ticari hava taşıma işletmelerinde gerçekleştirilen faaliyetlerin, ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat ile iç prosedürlere uygunluğunun sistematik olarak izlenmesi amacıyla, yönetim sistemi kapsamında uyumluluk izleme fonksiyonunun oluşturulması ve etkin bir şekilde işletilmesidir.

Talimat m. 9 uyarınca denetimlerin usul ve esaslarına ilişkin düzenlemeler öngörülmüş olmakla, çalışmamızın konusu bakımından önem arz edenler ise, 11 ve 12. fıkralarda yer bulmuştur. Nitekim burada öngörülen denetim ve kontroller; işletmenin operasyon, teknik ve ticari sorumluluklarını konu edinmektedir. Zira, m. 9/12-p bendi uyarınca hava aracı kiralama operasyonları da denetim kapsamına alınmıştır.

Ancak diğer denetimlerden farklı olan bir diğer nokta ise, denetimlerde tespit edilen uygunsuzluklar bakımından, SHGM’nin herhangi bir yaptırım uygulamayacak olmasıdır. Nitekim iç denetim niteliğine uygun olarak, tespit edilen uygunsuzluklara ilişkin olarak, işletme bünyesinde Talimat’ta belirtilen doğrultuda tedbirler alınacaktır.

4.2.2.5. Kira Sözleşmelerine İlişkin Denetim

SHT-KİRALAMA uyarınca dry lease ve wet lease sözleşmeleri bakımından, SHGM’den onay alınması veya SHGM’ye bildirimde bulunulması gerekmektedir415_{. Dolayısıyla SHGM’nin bu kira sözleşmelerine ilişkin olarak,} onay verme aşamasında veya operasyon sonrasında kendisine yapılan bildirimler ile birlikte, gerekli denetimleri gerçekleştirebilmesi mümkündür416_{. Ancak} SHGM’nin kira sözleşmeleri üzerindeki denetim yetkisi, SHT-KİRALAMA ile sınırlı olmayıp genel kapsamdaki denetim mevzuatı uyarınca denetim yetkisinin düzenlendiği haller mevcuttur.

SHY-YDTGMK m. 6/8, SHT-DENETİM m. 8/2 ve SHT-6AF m. 9/3 uyarınca, kira sözleşmelerinin de denetim kapsamında olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla kira sözleşmeleri, operasyonel ve mali denetim kapsamında dahi yer almaktadır. Belirtilen denetimler kapsamında; hava aracı kira sözleşmelerinin, başta SHT-KİRALAMA olmak üzere yasal mevzuata uygun olmadığının tespit edilmesi halinde, SHGM tarafından ilgili yaptırımlar uygulanacaktır. Nitekim denetim sonucu uygun bulunmayan kira sözleşmeleri nedeniyle uçuşların durdurulması, işletme ruhsatının askıya alınması veya iptal edilmesi işlemlerinin tesis edilebilmesi mümkün olmakla; bu işlemlerden birinin tesis edilmesi halinde de yürürlükte olan kira sözleşmelerinin sona ermesi söz konusu olabilecektir417_. Keza, bu haller SHT-KİRALAMA m. 7/1-ç bendi uyarınca dry lease ve wet lease sözleşmelerini sona erdiren sebepler arasında sayılmıştır.