1.5. HAVA ARACININ KAPSAMI
1.5.3. Hava Aracı Motorlarına İlişkin Özel Durum
1.5.3.2. Adi Kira Sözleşmelerine Konu Olmaları Halinde
Hava aracı motorları ile bunların aksam ve parçalarının bir adi kira sözleşmesi uyarınca temin edilerek hava aracına monte edilmelerine ilişkin istisnai bir hüküm öngörülmediğinden, genel kural olarak TMK’daki bütünleyici parça ve eklentilere ilişkin hükümler uygulama alanı bulacak ve bu parçaların mülkiyetinin farklı kişilere ait olması nedeniyle eklenti niteliğinde oldukları ifade edilebilecektir. Nitekim tatbikat ve ticaretin ayrı hak mevzuu olmasını gerektirdiği hallerde hava aracı motorlarının eklenti olarak kabul edilmesi gerektiği ifade edilmektedir90. Doktrinde asıl eşyanın bütünleyici parçası haline getirilen eşyalar üzerindeki mülkiyetin kaybedileceği ifade edildiğinden91, bir kira sözleşmesi ile temin edilen hava aracı motorlarının eklenti olarak kabulü bir çözüm yolu olarak değerlendirilebilir.
Kanaatimize göre, nitelik olarak bütünleyici parça olduğundan şüphe olmayan motorların, yalnızca mülkiyetlerinin başka kişilere ait olabilmesi amacıyla eklenti olarak kabul edilmemesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bütünleyici parça ile eklenti ayrımında belirleyici olan hususun; bu parçaların asıl şey ile olan ilişkisi değil, mülkiyet kriteri olduğunun kabulüne varılması gerekecektir. Diğer bir ifadeyle mülkiyet kriterinin, parçanın esas şey ile olan ilişkisinin önüne geçtiği yönünde bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Ne var ki, kanun bütünleyici parça ve eklentilere ilişkin olarak objektif nitelikler koymakta ve bu kapsama uygun olarak mülkiyetlerine ilişkin hükümleri düzenlemektedir. Dolayısıyla hava aracı motorlarının nitelikleri göz önüne alınarak bütünleyici parça oldukları kabul edilmelidir92. Kaldı ki, burada hava aracı motorlarına ilişkin özel durum sebebiyle
90 GÖKNİL, s. 159.
91 SEROZAN, (Eşya Hukuku), s. 224 ve 232; A. L. SİRMEN, s. 272-273; EREN, s. 66; SÖZER, (Geminin Mütemmim Cüzü), s. 119.
92 Tuba AKÇURA KARAMAN, Gemi ve Hava Aracı İpoteği ve Motorlu Taşıt Rehni (Taşınır İpoteği), 2. Baskı, İstanbul 2019, s. 300: “Gemi, hava aracı ve motorlu aracın makinaları onların
bütünleyici parçaları kabul edilirken bu taşıtların içinde tutulan yedek makinaların da eklenti olduğu kabul edilmektedir.” Üçüncü kişilerin sağladığı maddi bağlantının malik tarafından
gerçekleştirilmediğini savunarak bütünleyici parça vasfının oluşmadığını ileri sürmenin isabetli olmadığı ve önemli olanın asıl şey ile var olan maddi bağlantının ve hukuki bütünlüğün sağlanmış olması yönünde görüş için bkz. ERDOĞMUŞ, s. 136-137; Motorun hava aracından ayrı tutularak TBK’ya göre satış sözleşmesi yapılabileceği ve bu durumda hava aracının bütünleyici parçalarının
FKK hükümleri kıyas yoluyla uygulanarak, mülkiyetlerinin başka kişilere ait olabilmesine rağmen bütünleyici parça oldukları kabul edilebilir. Bunun dışında; bütünleyici parça olmaktan çıkan parçaların, asıl şeyden ayrıldığı anda, bu ayrımı yapmaya yetkili başka bir kişinin mülkiyetine tabi olacağına dair hükümler kıyasen uygulanarak, bütünleyici parça niteliklerinin korunacağı kabul edilebilir (TMK m. 801/2, 994/2; TBK m. 80/3, m. 529/2)93. Tıpkı üst hakkı dolayısıyla arazi üzerinde yer alan binanın mülkiyetinin başka bir kişiye ait olması örneğinde olduğu gibi, asıl şey ile bütünleyici parça arasındaki bağımlılık ilkesine istisnalar getirildiğinin ifade edilebilmesi de mümkündür94. Sonuç olarak, hava aracı motorları konu edildikleri kira sözleşmesinin niteliğinden bağımsız olarak, asıl şey olan hava aracı ile aralarındaki ilişki dikkate alınarak, her halükârda bütünleyici parça olarak kabul edilmelidir.
İKİNCİ BÖLÜM
HAVA ARACI KİRA SÖZLEŞMELERİ
Hava aracı kira sözleşmeleri TSHK m. 118’de Kira ve Carter sözleşmeleri başlığı altında, “Uçuş personeli almadan sadece hava aracının kiralanması halinde
Borçlar Kanununun ilgili hükümleri, uçuş personeli ile birlikte bir hava aracının tamamının veya bir kısmının yahut muayyen bir mahallinin kiralanması veya Carter Sözleşmesi halinde Türk Ticaret Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.”
denilerek düzenlenmiştir. Kira sözleşmelerine uygulanacak mevzuat belirlenmiş olsa da hangi hükümlerin uygulanacağı açık bir şekilde ifade edilmemiştir.
ayrı tutularak veya bu parçaların finansal kiralama sözleşmesine konu edilmesinin mümkün olacağı yönünde görüş için bkz. ERDOĞMUŞ, s. 139.
93 OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY-ÖZDEMİR, s. 291; A. L. SİRMEN, s. 274; EREN, s. 64-65. 94 SEROZAN, (Eşya Hukuku), s. 75; AYBAY/HATEMİ, s. 10-11; Faruk ACAR, Kira Hukuku Şerhi, 4. Baskı, Aralık 2017, s. 68: “Hatta bir şeyin bütünleyici parçası üzerinde (asıldan ayrı
olarak) ayni hak kurulamazken (TMK.m.684/1), bütünleyici parçanın bizzat kendisi kira sözleşmesine konu edilebilir. Örneğin arazi üzerinde bir binanın kira sözleşmesine konu edilmesi mümkündür. Oysa bina arazinin bütünleyici parçasıdır.”
Dolayısıyla ilgili mevzuatlar bakımından uygulanabilecek hükümlerin incelenmesinde fayda vardır.
TSHK’nin atıfta bulunduğu 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu95 (“TBK”) ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu96 (“TTK”) dışında, FKK uyarınca da hava araçlarının kiralanmasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Nitekim FKK m. 2/5 uyarınca hava araçlarının, motorlarının ve bunların aksam ve parçalarının finansal kiralama konusu olabileceği özellikli bir durum olarak ayrıca düzenlenmiştir. Bu kapsamda FKK bakımından da gerekli incelemelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Belirtilen yasal düzenlemelere ilaveten; sivil havacılığın uluslararası ve kendine özgü teknik yapısı nedeniyle, tabi olduğumuz uluslararası sözleşmeler ve SHGM tarafından yürürlüğe konulan düzenlemeler hava aracı kira sözleşmelerini detaylı bir şekilde düzenlemektedir. Nitekim tarafların hak ve yükümlülükleri ile birlikte, tescil devletine ilişkin öngörülen hak ve yükümlülükler, hava aracına dair teknik, idari, ticari ve operasyonel sorumluluklar da dahil olmak üzere, kira sözleşmesine ilişkin birçok farklı husus düzenleme alanı bulmuştur. Hal böyleyken, çalışmamızın amacının gerçekleştirilmesi bakımından; öncelikle hava aracı kira sözleşmelerine ilişkin düzenlemelerde bulunan genel nitelikli yasal düzenlemelerin, sonrasında ise konuyla ilgili olarak ülkemizin tabi olduğu uluslararası mevzuat ile SHGM tarafından yürürlüğe konulan ulusal mevzuatın incelenmesi uygun olacaktır.
2.1. TÜRK BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDAKİ KİRA
SÖZLEŞMELERİ
TSHK uyarınca, uçuş personeli97 almadan sadece hava aracının kiralanması halinde TBK’nın ilgili hükümlerinin uygulanacağı belirtilse de, hangi hükümlerinin
95 RG, 04.02.2011, S. 27836. 96 RG, 14.02.2011, S. 27846.
97 M. Deniz GÜNER-ÖZBEK, “Türkiye’de Hava Taşıma Hukuku”, Avrupa ve Türkiye’de Hava Hukuku Konusunda Son Gelişmeler, İstanbul 2010, s. 57: “Uçuş personeli görevini uçakta ifa eden
uygulanacağı belirlenmemiştir. Dolayısıyla öncelikle TBK kapsamında uygulanacak kira hükümlerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Kira sözleşmeleri, m. 299’da “Kira sözleşmesi, kiraya verenin bir şeyin
kullanılmasını veya kullanmayla birlikte ondan yararlanılmasını kiracıya bırakmayı, kiracının da buna karşılık kararlaştırılan kira bedelini ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.” denilerek tanımlanmıştır. Hüküm uyarınca kira
sözleşmeleri üç unsurdan meydana gelmekte olup bunlar; kiralanan, kira bedeli ve tarafların anlaşmasıdır98. Belirtmek gerekir ki, madde metninde yapılan tanım adi kira sözleşmelerine ilişkin değil, kira sözleşmesinin tüm türlerini kapsayacak şekilde yapılan genel bir tanımdır99.
Keza, m. 299-338 arasında yer alan hükümler Birinci Ayrım başlığı altında Genel Hükümler olarak düzenlenmiştir. Burada yer alan düzenlemeler genel hüküm olduğu için TBK’da düzenlenen her tür kira sözleşmesine uygulanabilir niteliktedir. Ancak bir konu hakkında, İkinci Ayırım başlığı altında Konut ve Çatılı İşyeri Kiraları ve Üçüncü Ayırım başlığı altında Ürün Kirası düzenlemelerinde özel hüküm bulunmakta ise, genel hükümlere itibar edilmeyecektir. Buna karşın, ikinci ve üçüncü ayırımda bir konu düzenlenmemişse, genel hükümler, özel ayırımdaki hükümlerle çelişmemek koşuluyla o konuya uygulanacaktır100. Ancak çalışmamız kapsamında, genel hükümler kapsamında değerlendirilen hükümler, mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda101 düzenlendiği ve uygulamada da halen üzerindeki kavram birliği devam ettiği üzere, adi kira sözleşmesi hükümleri olarak ifade edilecektir.
ve varlığı uçuş boyunca gerekli olan personeldir. Bunlar kaptan pilot, yardımcı pilot ve kabin memurlarıdır.”; Uçuş personelleri için detaylı bilgi için bkz. 3.6.2. Uçuş Ekibinin Geçerli Lisans ve
Sertifikalara Sahip Olması
98 Cevdet YAVUZ/Faruk ACAR/Burak ÖZEN, Borçlar Hukuku Dersleri (Özel Hükümler), 16. Baskı, İstanbul 2019, s. 237; ACAR, s. 53.
99 M. Murat İNCEOĞLU, Kira Hukuku, Cilt 1, (Kira Hukuku-I), 1. Baskı, İstanbul 2014, s. 8. 100 YAVUZ/ACAR/ÖZEN s. 233; Genel hükümler arasında yalnızca konut ve çatılı işyeri kiralarında uygulama alanı bulacak düzenlemelere de yer verildiği ve TBK m. 301, m. 315/1, m. 316/2 3, m. 322/2’nin bu kapsamda örnek gösterilebileceği görüşü için bkz. İNCEOĞLU, (Kira Hukuku-I), s. 3 ve dn. 5.