SIĞIRLARDA BAZI OKSĠDATĠF STRES PARAMETRE DÜZEYLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

Oğuz MERHAN1

, Kadir BOZUKLUHAN1, Gürbüz GÖKÇE1, Derya KOCAMAZ2,

Mustafa Reha COġKUN1, Fatih BÜYÜK1, Metin ÖĞÜN1, Mesut KARATAY1

1_{Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi,} 2_{Çukurova Üniversitesi, Biyoloji Bölümü}

ÖZET

Bu çalışmanın amacı Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis (MAP) ile enfekte sığırlarda oksidatif stres parametre düzeylerinin belirlenmesidir. Bu amaçla çalışmada kontrol grubu olarak 15 adet klinik açıdan sağlıklı ve 15 adet MAP ile enfekte toplam 30 adet sığır kullanıldı. Biyokimyasal analizler için kan örnekleri V. jugularis’ten alındı ve serumları ayrıldı. Serum malondialdehit (MDA) ve nitrik oksit (NO) düzeyleri kolorimetrik yöntemlerle belirlendi. MAP ile enfekte sığırlarda MDA ve NO düzeylerinin arttığı (P<0.01) belirlendi. Sonuç olarak, sığırlarda MAP’ın oksidatif stres ve lipid peroksidasyonuna sebep olduğu belirlendi.

Anahtar Kelimeler: Sığır, Paratüberküloz, Oksidatif stres GĠRĠġ

Paratüberküloz, Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis (MAP) tarafından oluşturulan, kronik, granülomatöz enteritis ile karakterize, genellikle sığır, koyun ve keçilerde görülen bir enfeksiyondur (Baumgartner ve Khol 2006, Constable ve ark. 2017). Hayvanların et ve süt veriminin azalmasının yanı sıra, reprodüktif verimin önemli bir şekilde düşmesine neden olduğundan dolayı, önemli ekonomik kayıplara neden olmaktadır (Hasanova ve Pavlik, 2006). Hastalık enfekte içme suyu, kuru otlar, taşıyıcı hayvan pislikleri ve kontamine ortamlardan bulaşmaktadır. Ayrıca buzağıların doğum sonrası anne ile beraber barındırılması ve süt emmesi de enfeksiyonun geçişinde önemli bir role sahiptir (Civelek, 2017). Paratüberkülozlu hayvanlarda devamlı ishal ve karkasta kaşeksi bulguları görülmekle beraber enfeksiyonun tipik semptomları bağırsaklarda görülür. Özellikle ileum, duodenum, sekum, kolon ve rektumdaki bozukluklar dikkati çekmektedir. Bağırsağın muköz membranları normalin 4-5 misli kalınlaşmış olup, bağırsaklarda beyin dokusunu andıran enine, boyuna düzensiz kıvrımlar ve aynı zamanda hemorajiler de gözlemlenir (Osterstock ve ark. 2010, Constable ve ark. 2017). Hastalığın tanısı semptomlar, anamnez ve nekropsi sonuçları ile konmakla beraber, subklinik semptomlu olgularda teşhis amaçlı laboratuvar testlerinden (kültür, PCR ve ELISA gibi serolojik testlerden) yararlanılır (Mecitoğlu ve Demir, 2012, Civelek, 2017).

Serbest radikal artışına bağlı olarak oksidan ve antioksidanlar arasındaki dengenin bozulması sonucu oksidatif stres oluşmaktadır. Oksidatif hasarın göstergesi olarak ise lipid peroksidasyonunun en son ürünü olan malondialdehid (MDA) kullanılmaktadır (Cighetti ve ark. 2002, İssi ve ark. 2008, Özkurt ve ark. 2012). Nitrik oksit sentaz enziminin katalizlediği

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 691

reaksiyonla L-arjininden sentezlenen nitrik oksit (NO) önemli bir radikaldir (Atakişi ve Merhan, 2017). İmmunomodulatör ve yangı doğurucu özelliğe sahip olan NO bakteri (Nisbet ve ark. 2007, Bozukluhan ve ark. 2017), virus (Bozukluhan ve ark. 2013) ve parazite (Vespa ve ark. 1994) karşı savunmada oldukça önemli bir moleküldür. Stres, kronik hastalıklar ve enfeksiyon gibi durumlar serbest radikal oluşumunu artırarak doku hasarı ve yangı oluşumuna neden olmaktadır. Çalışmada amacımız MAP ile enfekte sığırlarda oksidatif stres parametre düzeylerinin belirlenmesidir.

GELĠġME

Çalışmada kontrol grubu olarak 15 adet klinik açıdan sağlıklı ve 15 adet MAP ile enfekte toplam 30 adet sığır kullanıldı. Hastalığın teşhisi sürekli ishal ve zayıflama vb. semptom gösteren sığırların rutin klinik muayenesi yapıldıktan sonra ELISA (Mycobacterium

paratuberculosis Antibody Test Kit, 06-07130-26, IDEXX) ile yapıldı. MAP ile enfekte

sığırlar ile kontrol grubu karşılaştırıldığında; MDA ve NO düzeylerinin arttığı (P<0.01) belirlendi (Şekil 1 ve Şekil 2).

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2

Kontrol MAP Enfekte

MDA

(

m

o

l/L)

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 692 0 5 10 15 20 25 30 35 40

Kontrol MAP Enfekte

NO

(

m

o

l/L)

ġekil 2. Paratüberkülozlu ve klinik olarak olarak sağlıklı sığırlarlarda NO düzeyi

Doku hasarı, yangı ve enfeksiyonlar; konak savunmasında önemli bir rolü olan fagositik hücreleri aktive ederek serbest radikal oluşumuna neden olurlar (Sezer ve Keskin, 2014). Yapılan çalışmalarda brusella (Nisbet ve ark. 2007, Bozukluhan ve ark. 2017), koyunlarda çiçek hastalığı (Bozukluhan ve ark. 2018) gibi bakteriyel/viral hastalıklarda oksidan-antioksidan dengenin bozulduğu ve oksidatif stres oluştuğu bildirilmiştir. Bu çalışmada da stres ve/veya konak savunması sırasında oluşan serbest radikallere bağlı olarak oksidan-antioksidan dengenin bozulduğu ve MDA konsantrasyonunun arttığı belirlenmiştir. Bakteriyel enfeksiyonlarda makrofajlar tarafından üretilen NO, mikroorganizmalarda enerji metabolizmasından sorumlu enzimleri inhibe ederek antibakteriyel özellik göstermektedir (Akaike ve ark. 1998). Yapılan bu çalışmada da paratüberkülozisli sığırlarda fagositik hücrelerin NO sentezini uyarması sonucu NO düzeyinin artmış olabileceği düşünülmektedir.

SONUÇ

Mycobacterium avium subsp. Paratuberculosis’in sığırlarda oksidatif stres ve lipid

peroksidasyonuna neden olduğu belirlendi. KAYNAKÇA

Akaike T, Suga M, Maeda H. Free radicals in viral pathogenesis. Moleculer mechanisms involving superoxide and NO. Proc Soc Biol Med, 217: 64-73, 1998.

Atakisi E, Merhan O, (2017). Nitric Oxide Synthase and Nitric Oxide Involvement in Different Toxicities, Nitric Oxide Synthase - Simple Enzyme-Complex Roles, Dr. Seyed Soheil Saeedi Saravi (Ed.), InTech, DOI: 10.5772/intechopen.68494.

Baumgartner W, Khol JL. Paratuberculosis (johne disease) in ruminants ongoing story. Slov Vet Res., 43: 5-10, 2006.

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 693

Bozukluhan K., Atakisi E., Atakisi O.: Nitric oxide levels total antioxidant and oxidant capacity in cattle with foot and mouth disease. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 19: 179-181, 2013. DOI: 10.9775/kvfd.2012.7244

Bozukluhan K., Merhan O., Celebi O., Buyuk F., Ogun M., Gokce G.: Levels of certain biochemical and oxidative stress parameters in cattle with Brucellosis, Journal of the Hellenic Veterinary Medical Society, 68: 285-290, 2017.

Bozukluhan K., Merhan O., Gökçe Hİ., Öğün M., Atakişi E., Kızıltepe Ş., Gökçe G.: Determination of some acute phase proteins, biochemical parameters and oxidative stress in sheep with naturally infected sheeppox virus, Kafkas Univ Vet Fak Derg, 24 (3): 437-441, 2018. DOI: 10.9775/kvfd.2017.19167

Cighetti G, Duca L, Bortone L, Sala S, Nava I, Fiorelli G, Cappellini MD. Oxidative status and malondialdehyde in β thalassaemia patients. Eur J Clin Invest, 32: 55-61, 2002.

Civelek T: Süt sığırlarında paratüberküloz. Kocatepe Vet J., 10: 29-32, 2017. DOI: 10.5578/kvj.35300

Constable PD, Hinchcliff KW, Done SH, Grünberg W: Sheeppox and goatpox. Veterinary Medicine: A Textbook of the Diseases of Cattle, Horses, Sheep, Pigs, and Goats. 11th ed. 1591-1593, Elsevier, China, 2017.

Hasanova L, Pavlik I. Economic impact of paratuberculosis in dairy cattle herds: a review. Vet. Med. Czech., 51: 193-211, 2006.

İssi M, Gul Y, Yılmaz S. Clinical haematological and antioxidant status in naturally poxvirus infected sheep. Rev Med Vet, 159: 54-58, 2008.

Mecitoğlu Z, Demir G. Sığırlarda paratüberkülozun tanısına ilişkin problemler. Uludag Univ J Fac Vet Med., 1: 19-23, 2012.

Nisbet C, Yarım GF, Çiftci A, Çenesiz S, Çiftci G. Investigation of serum nitric oxide and malondialdehyde levels in cattle infected with Brucella abortus. Vet J Ankara Univ,54: 159- 163, 2007.

Osterstock JB, Sinha S, Seabury CM, Cohen ND. Effect of classifying disease states in genetic association studies for paratuberculosis. Prev Vet Med., 95: 41-49, 2010.

Özkurt G, Gökçen A, Çamkereten İ, ve ark. Doğal enfekte nematotlu Kilis keçilerinde Eritrosit SOD, CAT, GPx, enzim aktiviteleri ve MDA düzeyi. Harran Üniv Vet Fak Derg, 1: 107-110, 2012.

Sezer K, Keskin M. Serbest oksijen radikallerinin hastalıkların patogenezisindeki rolü. FÜ Sağ Bil Vet Derg, 28: 149-156, 2014.

Vespa GN, Cunha FQ, Silva JD. Nitric oxide is involved in control of Trypanosoma cruzi- induced parasitemia and directly kills the parasite in vitro. Infection and Immunity, 62: 5177- 5182, 1994.

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 694 KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUĞUN ÖRGÜTSEL BAĞLILIK