DİŞ HEKİMLİĞİNDE DİJİTAL GÖRÜNTÜLEMEDE ÜÇÜNCÜ BOYUT

Eda Didem YALÇIN1, Aslıhan ARTAŞ1

1

Gaziantep Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi AD

ÖZET

Diş hekimliğinde görüntüleme, klinik değerlendirmede, tanı ve tedavi planlamasında önemli bir kriterdir. 1990’lı yıllarda konik ışınlı bilgisayarlı tomografi (KIBT) cihazlarının geliştirilmesiyle diş hekimliğinde iki boyuttan üç boyuta geçme şansı elde edildi. Bu sistem sadece baş-boyun bölgesinin görüntülenmesi için kullanıldığından ‘Dental Volumetrik Tomografi (DVT)’ diye de adlandırılmaktadır. KIBT’da tarama süresi (10-70 sn) tüm görüntüleri tek rotasyonda elde ettiği için hızlıdır. Ayrıca BT cihazlarına göre daha küçük daha basit ve daha ucuz olması, maksillofasiyal bölgeden ince kesitler alma ve alınan kesitlerin detaylı inceleme şansı sunması, çevre dokuların süperpozisyonunun olmaması, voksellerin izotropik olması nedeni ile yapılan ölçümlerin farklı düzlemlerde doğru sonuç vermesi gibi avantajları da bulunmaktadır. ALARA (As Low As Reasonably Achievable) prensibiyle hareket edildiğinde daha kaliteli görüntü çok daha düşük dozlarda sağlanır. Son yıllarda hızla ilerleyen dijital radyoloji teknolojisinin ürünü olan KIBT her geçen gün daha fazla kullanım alanı bulmaktadır. KIBT diş hekimliğinde patolojilerin boyut ve lokalizasyonlarının incelenmesi, TME patolojilerinin ve morfolojisinin değerlendirilmesi, implant planlaması, gömülü dişlerin, yabancı cisimlerin ve süpernümerer dişlerin konumları ve anatomik yapılarla ilişkisinin belirlenmesi, hava yolu analizi, uyku apnesi vakaları, dudak damak yarıklı hastalarda yarık sınırının belirlenmesi, travmaya bağlı fraktürlerin ve paranazal sinüslerin değerlendirilmesi, kök kanal morfolojileri ve çevre dokularla ilişkisinin saptanması gibi durumlarda kullanılmaktadır. Bu bildiride; KIBT görüntüleme sistemlerinin avantaj, dezavantajları, teknik özellikleri ve kullanım alanları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: KIBT, Diş Hekimliği, Üç Boyut.

Giriş

Diş hekimliğinde görüntüleme, klinik değerlendirmede, tanı ve tedavi planlamasında önemli bir kriterdir (1). 1990’lı yıllarda konik ışınlı bilgisayarlı tomografi (KIBT) cihazlarının geliştirilmesiyle diş hekimliğinde iki boyuttan üç boyuta geçme şansı elde edildi (2).

Bu sistem sadece baş-boyun bölgesinin görüntülenmesi için kullanıldığından ‘Dental Volumetrik Tomografi (DVT)’ diye de adlandırılmaktadır (3,4). KIBT’da görüntü elde edilirken başlangıçta çok küçük dozlarla görüntülenmesi istenen bölgeden tekil projeksiyon imajları (rehber imaj, scout imaj, topogram, skenogram) oluşturulmaktadır. Tarama hacmi boyutlandırılması ‘FOV (field of view)’ olarak adlandırılmakta ve ışın projeksiyonunun geometrisi, kolime edilmesi, dedektör şekli ve boyutu esas alınarak yapılmaktadır. Küresel şekilli ya da silindirik şekilli tarama hacmi olabilmektedir (5).

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 639

İki boyutlu dedektör üzerine üç boyutlu konik şekilli X-ışını demetinin yönlendirilmesi esasına dayanan bir görüntüleme tekniği olan KIBT sistemlerinde, X-ışını kaynağını ve iki boyutlu dijital algılayıcıları taşıyan dairesel metal iskelet (gantri) hastanın başı etrafında dönmektedir (5). Hastanın başı gantri boşluğuna yerleştirilip sabitlenir ve ışınlama ilgili bölgenin tamamını kapsadığından sistemin hasta etrafında sadece bir kez dönüşü ile üç boyutlu görüntü düzenlenmesinde kullanılacak veri tabanı elde edilir ( 1, 6 ). X- ışını kaynağı ve yüzey algılayıcısı hastanın başı çevresinde karşılıklı konumda eş zamanlı olarak döner ve dönüş esnasında belirli aralıklarda ışınlamalar yapar (7). KIBT’da tarama süresi (10-70 sn) tüm görüntüleri tek rotasyonda elde ettiği için hızlıdır (6).

Bu bildiride; KIBT görüntüleme sistemlerinin avantaj, dezavantajları, teknik özellikleri ve kullanım alanları incelenecektir.

Gelişme

Konik ışınlı bilgisayarlı tomografi cihazlarında X-ışını kaynağı olarak, dental panoramik cihazlarda kullanılan tüpe benzer düşük enerjili sabit anotlu tüpler kullanılırken, medikal bilgisayarlı tomografide ise yüksek çıkışlı döner anotlu röntgen tüpleri kullanılmaktadır (5). Konik ışınlı bilgisayarlı tomografinin avamtajları;

 Maksillofasiyal bölgeden ince kesitler alma ve alınan kesitleri detaylı incelenme şansı sunması,

 Medikal bilgisayarlı tomografi (BT) cihazlarına göre daha küçük, daha basit ve daha ucuz olması,

 Yapılan ölçümler voksellerin izotropik olması nedeniyle farkı düzlemlerde doğru sonuçlar vermesi,

 Çevre dokuların süperpozisyonunun oluşmaması,

 BT’lere göre radyasyon dozunun oldukça düşük olması,

 Uygulayıcıya üç boyutlu görüntülerin sagittal, aksiyal ve koronal düzlemlerde kişisel bilgisayar ortamında izlenmesini ve düzenlenmesini sağlamasıdır (5, 8).

KIBT’ın dezavantajları ise;

 Düşük kontrast çözünürlüğü ve sınırlı yumuşak doku görüntüleme kapasitesinin olması,

 Metal ve amalgam restorasyonlu ağızlarda kullanıldığında görüntü kalitesi olumsuz etkilenmesi,

 Küçük dedektör boyutuna sahip cihazlarda görüntü boyutu sınırlı olması,  BT’de bulunan hounsfield skalasının bu sistemde bulunmamasıdır (5).

Son yıllarda hızla ilerleyen dijital radyoloji teknolojisinin ürünü olan KIBT her geçen gün daha fazla kullanım alanı bulmaktadır. KIBT diş hekimliğinde;

 Patolojilerin boyut ve lokalizasyonlarının incelenmesi  TME patolojilerinin ve morfolojisinin değerlendirilmesi  İmplant planlaması

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 640

 Gömülü dişlerin, yabancı cisimlerin ve süpernümerer dişlerin konumları ve anatomik yapılarla ilişkisinin belirlenmesi

 Dudak-damak yarıklı hastalarda nazal deformitelerin incelenmesinde  Hava yolu analizi

 Uyku apnesi vakaları

 Travmaya bağlı fraktürlerin değerlendirilmesi  Paranazal sinüs patolojilerinin incelenmesi

 Kök kanal morfolojileri ve çevre dokularla ilişkisinin saptanması (5, 9, 10) gibi durumlarda kullanılmaktadır.

Tanıya yönelik olabilecek en az efektif radyasyon miktarıyla en kaliteli görüntü elde edilmeye çalışılmalıdır. Bu ilke, ALARA (As Low As Reasonably Achievable), doz optimizasyon prensibidir. Tercih edilen efektif doz diğer tekniklerle elde edilen radyasyon miktarları ile karşılaştırılabilir olmalıdır. Her zaman en uygun doz oranı hesaplanamayacağı için bölgeler için belirlenmiş spesifik ölçülebilir doz miktarları arasından en optimum olanı seçilmelidir (SEDENTEXCT) (11). Bununla birlikte, KIBT sistemleri geleneksel iki boyutlu radyografinin yetersiz kaldığı durumlarda kullanılmalıdır.

Sonuç

Konik ışınlı bilgisayarlı tomografi görüntüleme, maksillofasiyal bölgedeki sert dokuların görüntülenmesine yönelik güncel bir teknolojidir. Medikal BT’lerle karşılaştırıldığında net, submilimetrik çözünürlüğe sahip görüntülerin daha kısa ışınlama süreleri ve dozlarıyla daha düşük maliyetli olarak elde edilmesini sağlar. Düşük doz ve yüksek rezolüsyon özelliklerine sahip olan KIBT görüntüleme sistemleri dentomaksillofasiyal radyolojide tanısal alanda önemli gelişmeler sağlayarak, teşhis ve tedavi planlamasında yeni bir yol açmıştır.

Kaynaklar

1. White SC, Pharoah MJ. The Evolution and Application of Dental Maxillofacial Imaging Modalities. Dent Clin North Am, 2008, 52(4):689–705.

2. Mozzo P, Procacci C, Tacconi A, Martini PT, Andreis IA. A New Volumetric CT Machine For Dental İmaging Based On The Cone-Beam Technique:Preliminary Results. Eur Radiol, 1998, 8:1558–1564.

3. Scarfe WC, Li Z, Aboelmaaty W, Scott SA, Farman AG. Maxillofacial Cone Beam Computed Tomography: Esence, Elements And Steps To İnterpretation. Aust Dent J, 2012, 51(1): 46–60.

4. Büyük SK, Ramoğlu Sİ. Ortodontik Teşhiste Konik Işınlı Bilgisayarlı Tomografi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 2011, 20(3): 227–234.

5. Harorlı A, Akgül M, Yılmaz B, Bilge O, Dağistan S, Çakur B, et al. Ağız, Diş ve Çene Radyolojisi. 1. baskı İstanbul; Nobel Tıp Kitapevleri Tic. Ltd Şti, 2014, 484–500.

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 641

6. Scarfe WC, Farman AG, Sukovic P. Clinical Applications of Cone-Beam Computed Tomography in Dental Practice. J Can Dent Assoc, 2006, 72(1):75–80.

7. Scarfe WC, Farman AG. Cone-Beam Computed Tomography: White SC, Pharoah M.J. Oral Radiology: Principles and Interpretation. Mosby, 2009, 225–243.

8. Howerton WB, Jr., Mora MA. Advancements in Digital Imaging: What is New and on the Horizon? J Am Dent Assoc, 2008, 139:20–24.

9. Mah JK, Huang JC, Choo H. Practical Applications Of Cone-Beam Computed Tomography İn Orthodontics. J Am Dent Assoc, 2010, 141(3):7–13.

10. Strauss RA., Burgoyne CC. Diagnostic Imaging and Sleep Medicine. Dent Clin North Am, 2008, 52(4):891–915.

11. Scaf G, Lurie AG, Mosier KM, Kantor ML, Ramsby GR, Freedman ML. SEDENTEXCT. Guidelines—EC Guidelines on Cone Beam CT for Dental and Maxillofacial Radiology. European Commission. Radiation Protection, 2012, 172. 136.

www.zeugmakongresi.org/ TAM METİN KİTABI www.iksadkongre.org/ Sayfa 642

ULTRASONOGRAFİNİN DİŞ HEKİMLİĞİNDEKİ KULLANIM ALANLARI