Sevişler Baraj Havzasında Meteorolojik Kuraklık Analizi

5. 4.1.2.2.1. Sevişler Baraj Havzasında Bölgesel Ortalama Yağış Verilerinin Bulunması

Çalışmada görülen havza çevresinde yer alan en yakın 3 adet meteoroloji istasyonu (Balıkesir, Bergama ve Akhisar) seçilmiş ve bu istasyonlara ait aylık yağış verileri ile çalışılmıştır. İstasyonlara ait özellikler Çizelge 4.7’de verilmiştir [94]. İstasyona ait aylık yağış verilerinin eksik verileri aritmetik ortalama metodu kullanılarak çevredeki diğer yakın istasyonların verilerinden yararlanılarak tamamlanmaya çalışılmıştır.

İstasyonların bulundukları iklim bölgelerinin ve yüksekliklerinin farklı olması, istasyonların arasındaki korelasyon değerini etkilemektedir. İstasyonların verileri arasındaki korelasyon değerlerinin yüksek çıktığı görülmüştür.

Çizelge 4.10. Sevişler Baraj Havzası Çalışmasında Kullanılan Meteoroloji İstasyonlarına Ait Özellikler

No İstasyon Adı Enlem (°K) Boylam (°D) Yükseklik (m)

Yıllık Ortalama Yağış Yüksekliği (mm)

1 Balıkesir 39.7 27.9 110 612

2 Bergama 39.11 27.17 53 691

3 Akhisar 38.91 27.82 92 581

Daha sonra verileri değerlendirilen 3 meteoroloji istasyonuna ait 1950-2013 yılları arası aylık yağış verileri kullanılarak Thiessen poligonları yöntemi ile havzanın bölgesel ortalama yağış değerleri hesaplanmıştır. Şekil 4.27’de seçilen meteoroloji istasyonlarının yeri ve temsil ettiği alanlar gösterilmiştir. Bu yöntemle hesaplanan bölgesel ortalama yağış değerleri ile her bir istasyona ait yağış verileri arasındaki korelasyon katsayıları belirlenmiştir. Veriler arasındaki ilişkiden elde edilen Pearson korelasyon katsayılarının oldukça yüksek olduğu Çizelge 4.8’de görülmektedir.

99

Şekil 4.31. Sevişler Baraj Havzası Çalışmasında Seçilen İstasyonların Yerleri ve Temsil Ettiği Alanlar

Çizelge 4.11. Sevişler Baraj Havzası Çalışmasında Kullanılan Bölgesel Ortalama ve İstasyon Yağış Verileri Arasındaki Pearson Korelasyon Değerleri

Meteoroloji İstasyonu R (Pearson)

1 Balıkesir 0.98

2 Bergama 0.91

3 Akhisar 0.87

6. 4.1.2.2.2. Sevişler Baraj Havzasında Bölgesel Ortalama Yağış Verilerine SYİ Metodu Uygulanarak Elde Edilen Sonuçların Değerlendirilmesi

Bölgesel ortalama yağış verileri kullanılarak 1 aydan 24 aya kadar zaman ölçekleri için SYİ zaman serileri elde edilmiştir. 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman ölçekleri için hesaplanan bölgesel ortalama SYİ zaman serileri bulunmuş ve Şekil 4.28’de gösterilmiştir. Bu şekilde, farklı periyotlardaki kurak ve sulak dönemleri, bu dönemlerin sıklığı ve kuraklık özellikleri hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Kısa

100

zaman ölçeklerinde kurak (SYİ<0) dönemlerin frekansı çok fazladır, oysa zaman ölçeği arttıkça kurak dönemlerin frekansı azalmaktadır. Yani kısa dönemlerden uzun dönemlere gidildikçe kuraklık sıklığı azalmakta, kuraklık genliklerinde ve sürelerinde artış olmaktadır. Örneğin, ortalama kuraklık süresi 3 aylık zaman ölçeğinde yaklaşık 3.5 ay, 12 aylık zaman ölçeğinde yaklaşık 11 ay ve 24 aylık zaman ölçeğinde yaklaşık 16 ay olarak bulunmuştur.

Şekil 4.32. Sevişler Baraj Havzasında Farklı Zaman Ölçekleri İçin Hesaplanan SYİ Zaman Serileri

Bölgesel ortalama 12 aylık SYİ serisi incelendiğinde, 1950-2013 yılları arasındaki değerlendirme sonucunda, Şekil 4.29’da görüldüğü gibi toplamda 64 yılda 37 yıl kuraklık yaşanmıştır. Yaşanan kuraklıkların şiddetlerine göre dağılımı; 3 çok kuraklık,

101

5 orta derecede ve 29 normale yakın biçimindedir. Yaşanan kuraklıkların ortalama süresi 2.31 yıl olup, 1988-1994 yılları arası görülen maksimum kuralık süresi 7 yıldır.

Ortalama kuraklık şiddeti -0.36 (normale yakın kuraklık) olup, 1991 yılında görülen maksimum kuraklık değeri ise -1.57 (çok kuraklık) olarak bulunmuştur. Kuraklıklar yıl bazında incelendiğinde 1950-1951, 1956-1957, 1971-1974, 1976-1977, 1982-1986, 1988-1994, 1999-2000, 2002-2004 ve 2006-2008 dönemlerinde uzun süreli kuraklıklar görülmüştür. Yağış eksikliğine bağlı olarak havzada farklı büyüklüklerde kuraklık olaylarının meydana geldiği görülmekte olup, havzada aşırı kuraklıkların yaşanmadığı dikkat çekmiştir.

Şekil 4.33. Sevişler Baraj Havzası 12 Aylık SYİ Zaman Serisi

Bölgesel ortalamanın 3 aylık SYİ serisi yardımıyla mevsimlere ait sulak ve kurak durumlar incelenmiştir. Şekil 4.30’da yağış eksikliğinin mevsimlere göre değişim gösterdiği görülmektedir. Yapılan incelemede her mevsimde kuraklık görülmekte olup, kuraklık olayları toplamları bütün mevsimlerde birbirine yakın değerler göstermektedir. Toplamda kış mevsiminde 36 yıl, ilkbahar mevsiminde 31 yıl, yaz mevsiminde 38 yıl ve sonbahar mevsiminde ise 35 yıl kuraklık yaşanmıştır. Havzada aşırı kuraklıklar en fazla yaz mevsiminde, çok kuraklıklar en fazla kış ve ilkbahar mevsimlerinde, orta derecede kuraklıklar en fazla ilkbahar mevsiminde ve normale yakın kuraklıklar ise en fazla yaz mevsiminde yaşanmıştır. Ayrıca her mevsimde farklı

102

büyüklüklerde kuraklıklar meydana gelmiştir. 3 mevsime ait ortalama kuraklık şiddetlerinin birbirine yakın değerlere (-0.38~-0.40) sahip olduğu ve sadece sonbahar mevsiminin ortalama kuraklık şiddetinin (-0.34) diğer mevsimlerden farklı olduğu görülmüştür. Havzada ortalama kuraklık süresi bakımından ise her mevsimde farklı değerler görülmüş, sadece yaz ve sonbahar mevsimlerinde birbirine yakın değerler elde edilmiştir. Kış mevsiminde ortalama kuraklık süresi (3.60 yıl) en fazla, ilkbahar mevsiminde (1.72 yıl) ise en azdır.Mevsimler maksimum kuraklık süresi bakımından incelendiğinde ise, bütün mevsimlerde maksimum kuraklık süresi 4 ile 10 yıl arasında değişmektedir.En uzun süre 10 yıl olarak kış mevsiminde 1988-1997 ve 9 yıl olarak sonbahar mevsiminde 1963-1971 yılları arasında bulunmuştur. Havzanın coğrafi konumu ve yükselti farklılıklarının fazla olması sebebiyle değişik iklim özelliklerinin görülmesinden kaynaklanan mevsimlerdeki farklı yağış rejimleri, her mevsimdeki kuraklık olaylarında farklılıkların gözlemlenmesine neden olmaktadır. Mevsimsel incelemeler sonucunda da 64 yılda her mevsim farklı büyüklüklerde kuraklık olaylarının yaşandığı tespit edilmiştir. Ayrıca, özellikle yaz mevsiminde çok kuraklıkların görülmeyişi ileberaber kış mevsiminin ortalama kuraklık süresinin diğer mevsimlere göre daha yüksek olması dikkat çekmiştir.

Şekil 4.34. Sevişler Baraj Havzasında Kış, İlkbahar, Yaz ve Sonbahar Mevsimlerinde Yaşanan Sulak ve Kurak Dönemler

103

Türkiye'nin birçok bölgesinde yağışın uzun süreli ortalamaların altında kalması yeni meteorolojik kuraklık olaylarının yaşanmasına ve devamında da tarımsal, hidrolojik ve sosyoekonomik kuraklıkların meydana gelmesine neden olmuştur. Türkiye genelinde kuraklık olaylarının en şiddetli ve geniş yayılımlı olanları 1932, 1955-1956, 1971-1974, 1977, 1983-1984, 1989-1991, 1996, 1999-2001, 2007-2008 ve 2013-2014 yıllarında meydana gelmiştir [24-27]. Bu sebeple 1950-2013 yılları arasındaki ülke genelinde yaşanan şiddetli kuraklıklardan Sevişler Baraj havzasının etkilenme durumu incelenmiştir.

Havzada 1950’li yıllarda kurak ve sulak dönemler beraber görülmüş, fakat çok uzun süreli yaşanan kurak bir döneme rastlanılmamıştır. Sadece 1950-1951 ve 1956-1957 yıllarında iki yıl süreyle kuraklık yaşanmıştır. 1950’li yıllarda görülen kuraklıklar genel olarak normale yakın kuraklıklar olup, sadece 1957 yılında çok kuraklığa rastlanılmıştır. Özellikle 1955-1956 yıllarında ülke genelinde görülen şiddetli kuraklıklardan, havzanın 1956 yılındaki kuraklıktan etkilendiği görülmüştür. 1960 yılından itibaren kurak ve sulak dönemlerin ardından yağışların artması ile beraber, 1971 yılına kadar ardı ardına kuraklık yaşanan bir dönem olmayıp sulak dönemlerin hakim olduğu, yer yer normale yakın kuraklıkların gözlemlendiği bir dönem olmuştur.

Havzada 1961, 1964 ve 1967 yıllarında normale yakın kuraklıklar meydana gelmiştir.

Bu dönemde, ülke genelinde de şiddetli kuraklıklara rastlanılmamış ve genel olarak sulak bir dönem olmuştur. 1971-1974 yılları arasında tekrar sıcaklıkların artması ve yağışların uzun süreli ortalamanın altında kalması ile beraber havzada dört yıl boyunca normale yakın kuraklık yaşanmıştır. Ülke genelinde de 1971-1974 yıllarında şiddetli kuraklıklar yaşanmış ve bu durumdan havzanın da etkilendiği görülmüştür. 1970’li yılların ortasından itibaren 1975-1981 yılları arasında havzada önemli bir yağış eksikliği gözlenmemiş ve bu yıllarda kurak ve sulak dönemler periyodiklik göstermiştir. Bu dönemde havzada 1976-1977 ve 1979 yıllarında normale yakın kuraklıklar yaşanmıştır. Özellikle 1977 yılında ülke genelinde görülen şiddetli kuraklıklardan havzanın da etkilendiği görülmüştür. Sulak dönemlerden sonra kurak dönemlerin başlayışı ve ortalama sıcaklıkların artması ve yağışların uzun süreli ortalamanın altında kalması ile beraber 1982-1994 yıllarında sulak dönemlerin yerini uzun süreli kurak dönemler almıştır. Sadece 1987 yılında kuraklık yaşanmamış, fakat diğer yıllarda çok, orta derecede ve normale yakın kuraklıklara rastlanılmıştır. Ülke

104

genelinde 1983-1984 ve 1989-1991 yıllarında yaşanan şiddetli kuraklıkların tamamından havza etkilenmiştir. 1995 yılından itibaren uzun süreli kurak dönemlerin ardından yağışların artması ile beraber 1998 yılına kadar ardı ardına kuraklık yaşanan bir dönem olmayıp, sulak dönemlerin hakim olduğu bir dönem olmuştur. Yine bu dönemde, 1996 yılında ülke genelinde şiddetli kuraklıklar meydana gelmiştir ve havzada da sadece 1996 yılında normale yakın kuraklık yaşanmıştır. Sulak dönemlerin ardından 1999-2006 yıllarında ortalama sıcaklıkların artması ve yağışların uzun süreli ortalamanın altında kalması ile beraber havzada uzun süreli kurak bir dönem daha yaşanmıştır. Bu dönemde sadece 2000 yılında orta derecede kuraklık yaşamış, diğer yıllarda görülen kuraklıklar normale yakın olmuştur. Ayrıca, 2001 ve 2006 yıllarında kuraklık yaşanmamıştır. Özellikle 1999-2000 ve 2007-2008 yıllarında ülke genelinde görülen şiddetli kuraklıklardan havzanın da etkilendiği görülmüştür. 2009 yılından itibaren kurak dönemlerin ardından yağışların artması ile beraber 2013 yılına kadar havzada tamamen sulak dönemler hakim olmuştur. Ülke genelinde 2013 yılında şiddetli kuraklıklar yaşanmasına rağmen havza, yaşanan şiddetli kuraklıklardan etkilenmemiştir. Ayrıca, havzada her mevsimde kuraklık olayları meydana gelmiş olup, kuraklık olayları toplamları en fazla yaz mevsiminde görülmesinin yanı sıra bütün mevsimlerde de birbirinden farklı değerler göstermiştir. Havzada özellikle 1950, 1956, 1957 ve 2003 yıllarında her mevsimde farklı büyüklüklerde kuraklıklar yaşanmıştır.

Sevişler Baraj havzasında yapılan meteorolojik kuraklık analizinin bütün olarak değerlendirilmesi sonucunda, havzada yağış eksikliğine bağlı olarak aşırı kuraklıklara hiç rastlanmamış olup, çok ve orta derecede kuraklıklara az sayıda rastlanılmıştır.

Havzada özellikle normale yakın kuraklıkların hakim olduğu görülmüştür. Çalışmada, ülke genelinde geniş yayılımlı ve şiddetli kuraklıklar yaşanmasına rağmen havzada ağırlıklı olarak normale kuraklıkların yaşanması dikkat çeken bir durumdur. Ayrıca 1980’li yılların başından 1990’lı yılların ortasına kadar ve 1990’lı yılların sonundan 2000’li yılların sonuna kadar havzada uzun süreli kuraklıklar meydana gelmiştir.

Bunun yanında hem yıl bazında hem de mevsimsel bazda incelemeler sonucu, havzada farklı büyüklükte kuraklıkların yaşanmasının yanı sıra özellikle son yıllarda kuraklık olayları meydana gelmemesi ve havzada sulak dönemlerin hakim olması dikkat çeken diğer bir noktadır.

105