Sevişler Baraj Havzası Özellikleri

Çalışma alanı olarak seçilen Sevişler Baraj havzası Balıkesir ilinin güneyinde 27°26.9'-27°8' doğu boylamları, 39°29'-39°27' kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Havzanın kuzeyi Balıkesir iline bağlı Savaştepe ilçesinin büyük bir bölümünü ve güneyi ise Manisa iline bağlı Soma ilçesinin yaklaşık üçte bir bölümünü içine almaktadır. Kuzey Ege havzasının bir alt havzası olan Sevişler Baraj havzası yaklaşık olarak 438 km² su toplama alanına sahiptir (Şekil 4.24).

Şekil 4.28. Sevişler Baraj Havzasının Konumu

Sevişler Baraj havzasının arazisi çok engebeli bir yapıya sahiptir. Özellikle doğu ve kuzey batı bölümleri dağlık olan havzanın etrafı dağlar ve tepelerle çevrilidir. Akarsu kolları ile beraber araziler bölünerek vadiler oluşmuş ve havzanın bazı bölümlerinde düzlükler meydana gelmiştir. Havzada, diğer bir baraj olan Sarıbeyler Barajı yer almaktadır. Bitki örtüsü bakımından fakir olan havzanın, en verimli toprakları iç

94

kesimlerde yer almaktadır. Genel olarak havzada maki görülmekte ve çeşitli bitki türleri bulunmakla beraber, çam ve meşe ağaçları çoğunluktadır. Ayrıca, havzanın doğusunda ve güneyinde ormanlık alanlar hakimdir [97]. Şekil 4.25’den görüldüğü gibi havza topografyasına bakıldığında, havzada yükselti farklılıkları 152-914 m aralığında değişmektedir. Ana akarsu yatağı güzergahı ortalama yaklaşık 152-370 m rakımda olup, yükseltinin en düşük görüldüğü bölgedir. Havzanın kuzey batı ve doğu bölgesinde yükselti fazla olup, içlere doğru gidildikçe yükselti azalmaktadır. Havzanın güney batısı hariç, sınırlarında yükseltinin fazla olduğu da görülmektedir. Ayrıca, havza sınırından içlere doğru gidildikçe yükselti farklılıkları kısa mesafede değişmektedir. Havza, çok engebeli bir topografyaya sahip olup etrafı dağlarla çevrilidir.

Şekil 4.29. Sevişler Baraj Havzası Kot Dağılımı

Topografya özellikleri, iklim özelliklerini etkileyen önemli parametrelerden biridir.

Bu sebeple, havzanın yükselti farklılıklarının 152-914 m aralığında değişmesine paralel olarak iklimsel parametrelerde değişmeler gözlenmektedir. Konum olarak havzanın kuzeyde büyük bir bölümü Marmara iklim bölgesinde, güneyde küçük bir bölümü ise Ege kıyısı ikliminden Orta Batı Anadolu iklimine geçiş iklim bölgesinde

95

kalmaktadır [92]. Bu durumun da havza iklimine ve yağış rejimine etkisi büyüktür.

Havzanın kuzey bölgesi, Marmara bölgesi ikliminden Ege bölgesi iklimine geçiş iklimi altındadır. Bu bölgede yazları kurak ve sıcak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçmektedir [97]. Havzanın güney bölümünde ise yarı nemli Akdeniz iklim tipi görülmektedir. Bu bölgede ise, cephesel depresyonların artması ile beraber kış mevsiminde bol yağış görülmekte ve yaz mevsimi ise yağışsız geçmektedir [98].

Çalışma sahasının iklimsel özelliklerini ortaya koyabilmek için, DMİ’den elde edilen 1950-2013 yılları arasında ölçüm yapan Balıkesir, Akhisar ve Bergama meteoroloji istasyonlarına ait meteorolojik veriler kullanılmıştır. Kıyıya yakın kesiminden iç kesimlere doğru gidildikçe denizden uzaklığın ve yükselti farkının etkisiyle yağış ve sıcaklık parametrelerinde küçük farklılaşmalar görülmüştür. Havzada doğudan batıya doğru gidildikçe yıllık ortalama yağış değerleri birbirinden az miktarda farklılık göstermektedir. Havzanın batı bölümü Ege denizi kıyısına yakın olmasından dolayı, daha içeride kalan doğu bölümüne göre nispeten daha fazla yağış almaktadır. Örneğin;

yıllık ortalama yağış Bergama’da 691 mm iken, Balıkesir’de 612 mm’ye düşmüştür.

Havzada, 1950 yılından 2009 yılına kadar toplam yıllık yağış miktarları ortalamaya yakın değerler göstermiştir. Bu da havzada görülen Marmara ikliminin daha baskın olmasından kaynaklanmaktadır. Fakat, 2009-2012 yılları arasında havzada toplam yıllık yağış miktarında büyük bir artış olmuştur. Havzada minimum toplam yıllık yağış miktarı 1991 yılında 400 mm iken, maksimum toplam yıllık yağış miktarı 2010 yılında 1532 mm olarak bulunmuştur. Havza bütününe bakıldığında, yıllık ortalama yağış 632 mm civarındadır. Bu miktar ülke yıllık ortalama yağış miktarının üzerinde bir değere tekabül etmektedir. Şekil 4.26’dan görüldüğü gibi, havzada ortalamadan daha düşük ve daha yüksek miktardaki yağış sıklıklarının kısa dönemler halinde devam ettiği, genellikle de kısa dönemler halinde ortalama yağışın altında yağış meydana geldiği görülmektedir. Fakat, 1982-1996 yıllarında ortalama yağışın altında kalan yağışların uzun dönemler halinde görülmesi dikkat çekmiştir.

96

Şekil 4.30. Sevişler Baraj Havzası Yıllık Yağış Serisi

Çizelge 4.5’de, uzun yıllara ait yağış verilerine göre havzada en fazla yağış kış mevsiminde aralık ve ocak aylarında; en az yağış ise yaz mevsiminde temmuz ve ağustos aylarında görülmektedir. Ayrıca, kış mevsiminden sonra en yağışlı mevsimin ilkbahar mevsimi olduğu gözlemlenmiştir.

Çizelge 4.8. Sevişler Baraj Havzasına Ait Aylık Ortalama Yağış Değerleri (mm)

Havzada, kuzeyden güneye doğru gidildikçe sıcaklık artmaktadır. DMİ’den elde edilen aylık ortalama sıcaklık verilerine göre, havzada yıllık sıcaklık ortalaması ise yaklaşık 15ºC’dir. En sıcak aylar temmuz ve ağustos, en soğuk aylar ocak ve şubat olup, havza içinde yaşanan en yüksek değer ile en düşük değer arasındaki fark 10ºC’nin üzerindedir. Temmuz ve ağustos aylarında sıcaklık yaklaşık 25~26ºC olmakla beraber ocak ve şubat aylarında sıcaklık 5~6ºC civarına düşmektedir.

Görüldüğü gibi kış aylarında ortalama sıcaklık 0ºC’nin altına düşmemektedir.

OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK

Yıllık Ortalama

Yağış Yüksekliği

(mm)

89.8 79.5 63.3 54.3 42.0 21.8 7.7 6.5 23.2 49.5 85.4 109.4 632.3

97

Bakırçay Nehrinin ana kollarından biri olan Yağcılı Deresi, Savaştepe ilçesinde doğup Soma ilçesinde Bakırçay Nehri ile birleşerek Çandarlı Körfezinde Ege Denizine ulaşır.

Yağcılı Deresi üzerinde 1982 yılında sanayi ve sulama amaçlı olarak hizmete alınan Sevişler Barajı, normal su kotunda 6.05 km²göl alanına, 127 hm³göl hacmine sahiptir [93]. Baraja gelen aylık ortalama akım miktarı ise yaklaşık olarak 2.27 m³/s, maksimum gelen aylık ortalama akım miktarı 19.44 m³/s ve minimum gelen aylık ortalama akım miktarı 0 m³/s’dir.

Çalışma kapsamında, ilk olarak farklı zaman ölçeklerinde elde edilen SYİ serileri ile meteorolojik kuraklık analizi yapılarak, daha sonra ise havzadaki nehir akımları ve hazne hacimleri üzerinde kuraklık etkisi incelenerek hidrolojik kuraklık takibi için en uygun SYİ zaman ölçeği tespit edilmiştir. İkinci olarak ise yine farklı zaman ölçeklerinde elde edilen SYİ serileri kullanılarak havzadaki zemin nemi üzerinde kuraklık etkisi incelenerek, tarımsal kuraklık takibi için en uygun SYİ zaman ölçeği tespit edilmiştir. Bu çalışmanın yanı sıra, nehir akımlarıyla zemin nemi verileri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Çalışmada, DMİ’den elde edilen mevcut aylık ortalama yağış verileri, DSİ’nden elde edilen aylık ortalama akım ve hazne hacim verileri, uydu kaynaklı aylık ortalama zemin nemi gözlem değerleri ve havza merkezine en yakın gözlem istasyonların direk ölçümlerinden elde edilen kalibre edilmiş aylık ortalama zemin nemi değerleri kullanılmıştır [28-29]. Çalışmada kullanılan veriler ile ilgili bilgiler Çizelge 4.6’da verilmiştir.

Çizelge 4.9. Sevişler Baraj Havzası Çalışmasında Kullanılan Veri Aralıkları

Havza

1950-2013 1950-2013 1990-2013 2002-2011 2008-2013

98