Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi

TCGB’ne giren, diğer bir ifadeyle ithali yapılan her eşya serbest dolaşımda olmayabilir. Bu nedenle eşyanın gümrük mevzuatı çerçevesinde statüsünün belirlenmesi önem taşımaktadır. Dış ticarete konu eşyanın gümrük statüsü, eşyanın serbest dolaşımda bulunup bulunmadığı bakımından durumunu ifade etmektedir(356). Serbest dolaşımda bulunan eşya ise Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara ait hükümler saklı kalmak üzere, serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutularak TCGB’ye giren eşya ile üretiminde kullanılan girdilerin yerli olup olmadığına bakılmaksızın, gümrük mevzuatının menşe belirlenmesine ilişkin hükümlerine göre Türk menşeli sayılan eşyadır(357). Yabancı bir ülkeden TCGB’ye gelen eşyanın serbest dolaşıma girişi, ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, eşyanın ithali için öngörülen diğer işlemlerin tamamlanması ve kanunen ödenmesi gereken vergilerin tahsili ile mümkündür(358).

Daha önceden belirtildiği üzere, dış ticaret işlemlerine konu eşyanın DİR, geçici ithalat rejimi, GKAİR, transit rejimi veya gümrük antrepo rejimi çerçevesinde de TCGB’ye girişi mümkündür, fakat her durumda söz konusu rejimler çerçevesinde eşyaya ticaret politikası önlemleri uygulanmadığı gibi mali yükümlülük de doğmamaktadır. Eşyanın serbest dolaşıma girişi ancak rejimi düzenleyen kuralların (356) 4458 s. GK. md. 3.7. (357) 4458 s. GK. md. 3.6. (358) 4458 s. GK. md. 74.

yerine getirilmesi ve varsa kanunen ödenmesi gereken vergilerin ve eş etkili mali yükmülülüklerin ödenmesiyle mümkündür. Böylece eşya üzerindeki gümrük denetimi sona erecek ve eşya Türk menşeli eşya gibi iç ticarete konu olabilecektir.

Dış ticarete konu eşyanın TCGB gelişi ve ardından serbest dolaşım rejimine konu edilmesi gümrük mevzuatının dışında ihracatçı ülkeye veya eşyaya bağlı bazı şartların yerine getirilmesinin yanında bazı kamu kurum ve kuruluşlarının mevzuatı gereği özel şartların da yerine getirilmesine de bağlıdır. Bu durum serbest dolaşıma giriş rejimi çerçevesinde mali yükümlülüklerin yanında çeşitli belge ve denetimlerin ithalat aşamasında yerine getirilmesi gibi farklı yükümlülükleri de doğurmuş ve mevzuatı oldukça hacimli hale getirmiştir. Yine AB ile oluşturulan GB ve AB’ye tam üyelik sürecinde üstlenilen yükümlülükler de sadece mali mevzuatın değil teknik ve kurumsal mevzuatın da sürekli değişmesine neden olmaktadır.

Serbest dolaşıma giriş rejiminin işleyişiyle ilgili hükümlerin yerine getirilmesiyle eşyanın kesin ithali gerçekleşmektedir. Serbest dolaşıma giriş rejimi açısından eşyalar üç grup altında toplanmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir;

 İthali yasak eşya(359),

 İthali belli kurum ve kuruluşlarca yapılacak eşya(360),  İthali ize tabi eşya(361).

İthali yasak olan eşyaların serbest dolaşım rejimine konu olması mümkün değildir. Diğer taraftan ithali belli kamu kuruluşlarına bırakılan eşyanın da imtiyaz sahibi kurum veya kuruluş dışında başka bir kişi veya kuruluş tarafından serbest dolaşıma sokulması mümkün değildir. Yine ithali ön izne tabi eşyanın da tabi oldukları mevzuata uygun şekilde kontrol edilmesi ve belgelendirilmesi gerçekleşmeden rejim çerçevesinde serbest dolaşıma girişi mümkün değildir.

Serbest dolaşıma giriş rejimi çerçevesinde uyulması gereken önemli düzenleme de cari ticaret politikası uygulamalarından kaynaklanmaktadır. Ticaret (359) GY. md. 213. (360) GY. md. 214. (361) GY. md. 215.

politikası önlemleri, Türkiye'nin dış ticaret politikası doğrultusunda eşya ithal veya ihracına getirilen yasaklamalar, kısıtlamalar, gümrük işlemlerinde farklılaştırmalar, anti-damping ve anti-sübvansiyon önlemleri, miktar veya tarife kısıtlamaları gibi araçların bir veya birden fazlasının uygulanmasıyla ilgili düzenlemelerdir. Bu düzenlemelerin kaynağını oluşturan mevzuat grupları aşağıdaki gibidir(362),

 İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat,

 İthalatta Gözetim ve Korunma Önlemleri ile Kota İdaresi ve Tarife Kontenjanları Hakkında Mevzuat,

 Belirli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat,

 İkili Anlaşmalar ve Protokoller ve Diğer Düzenlemeler Kapsamı Dışında Belirli Ülkeler Menşeli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat,

 Türkiye’nin Ticari Haklarının Korunması Hakkında Mevzuat,

 Belirli Ülkeler Menşeli Malların İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat.

Ticaret politikası önlemleri yalnızca eşyanın serbest dolaşıma sokulmak istenmesinde söz konusudur. Ticaret politikası önlemleriyle eşyanın serbest dolaşıma girişinde referans fiyat uygulaması veya gümrük vergilerinde farklılaştırma ya da fark giderici ek bir verginin alınması mümkün olup, bu durum eşyaya ilişkin mali yüklerde artış anlamına gelmektedir.

Eşyanın serbest dolaşıma bulunma statüsü aşağıdaki hallerde sona ermektedir(363);

 Serbest dolaşıma giriş beyannamesinin iptal edilmesi,

 Geri ödeme sisteminin uygulandığı DİR çerçevesinde işlendikten sonra ihraç edilen eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılması,

(362)

95-7606 s. İRK. md. 4. R.G.S.: 22510, 31.12.1995

(363)

 Eşyanın kusurlu veya satış sözleşmesi hükümlerine uygun olmaması nedeniyle, gümrük vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılması,

 Eşyanın ihracına, geri gönderilmesine veya gümrükçe onaylanmış başka bir işlem veya kullanıma tabi tutulması nedeniyle gümrük vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılması,

Serbest dolaşıma giriş rejimine konu eşya için yerine getirilmesi gereken en önemli yükümlülük, gümrük yükümlülüğünün doğmasına neden olan ithalata ilişkin gümrük vergilerinin ve eş etkili mali yükümlülüklerin ödenmesidir. İthalata ilişkin gümrük vergileri söz konusu değilse maddi anlamda gümrük yükümlülüğü de söz konusu değildir(364). Ödenecek vergilerin ve eş mali yükümlülüklerin türleri ve miktarı, eşyanın gümrük tarife cetvelindeki yerinin, gümrük kıymetinin ve menşeinin tespiti gibi gümrük uygulamaları çerçevesinde belirlemektedir.

Serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutulmak istenen ve ithalat vergilerine tabi eşya için gümrük yükümlülüğünün doğması, beyan sahibinin söz konusu rejim talebinde bulunmasına bağlıdır. Serbest dolaşıma giriş rejiminde yükümlülüğü rejime ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihte başlamaktadır ve yürürlükte olan vergi oranı ve eşyanın niteliği, miktarı ve kıymeti gibi diğer vergilendirme unsurlarına bağlı olarak şekillenmektedir(365). Genel kural bu olmakla birlikte, mevzuatın belirlediği bazı durumlarda, beyan sahibinin talebi doğrultusunda gümrük yükümlülüğünün niteliği değişebilmektedir. Bu durumlar;

 Beyan sahibinin kusuruna dayanan gecikme halleri ve tarımsal vergi yükümlülükleri hariç olmak üzere, ithalat vergilerinin oranlarının serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden sonra, fakat eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin ödenmesinden veya teminata bağlanmasından önce indirilmesi halinde, lehine olan oranın uygulanılması(366),

 Konşimento içeriği eşyanın değişik tarife pozisyonlarına girdiği hallerde, her bir eşya için kendi tarife pozisyonuna göre işlem yapılmasının ek bir iş yükü (364) Gökçelik, a.g.e., s.44. (365) 4458 s. GK. md. 15. ve 193. (366) 4458 s. GK. md. 75.

ve masrafa sebep olması durumunda eşyanın tamamına en yüksek ithalat vergi oranına tabi eşyanın tarife pozisyonuna göre vergi uygulanılması(367),  Eşyanın serbest dolaşıma gireceği yetkili gümrük idaresinden, beyannamenin

tescil tarihinde veya bu tarihten geriye doğru altı aylık süre içinde yazılı olarak talepte bulunulması şartıyla nihai kullanımı nedeniyle indirimli veya sıfır vergi oranı uygulanılması(368).

 Türkiye’nin de katıldığı AB Ekonomik Tarife Sorunları Grubu (ETSG) tarafından belirlenen ve İthalat Rejimi Kararı Eki V sayılı liste ile duyurulan gümrük vergilerinin askıya alınması uygulanılması(369).

 HİR konu eşyanın işleme faaliyeti sonrasında, işlem görmüş ürünlere ait ithalat vergileri tutarından, geçici ihracat eşyasına en son işleme faaliyetine tabi tutulduğu ülkeden aynı tarihte ithal edilseydi uygulanacak olan ithalat vergileri tutarının indirilmesi suretiyle ithalat vergilerinin hesaplanması(370),  Fiili ihraç tarihinden itibaren 3 yıl içinde geri gelmesi durumunda eşyanın

gümrük vergilerinden muaf olarak ya da gümrük vergilerinin ödenmesiyle serbest dolaşıma girişi şeklinde uygulama(371).

Yukarıda serbest dolaşıma giriş rejiminde gümrük yükümlülüğünün tespitinin buna ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları çerçevesinde tespit edildiği belirtildi. Kısmi muafiyet şeklinde geçici ithale konu eşya için gümrük yükümlülüğü de buna ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları çerçevesinde belirlenmektedir. Ancak, serbest dolaşıma sokulmadan önce eşya, gümrük antrepo rejimine, DİR’e, GKAİR’e veya geçici ithalat rejimine tabi ise vergi oranları ve vergilendirmeye ilişkin diğer unsurlar açısından yükümlüye alternatif seçeneklerin sunulması ya da özellikli durumların uygulanılması mümkündür. Bu uygulamalar; (367) 4458 s. GK. md. 76. (368) 4458 s. GK. md. 77. (369)

Otonom Tarife Kontenjanı Açılması ve Gümrük Vergilerinin Askıya Alınmasına İlişkin Tebliğ İthalat No: 2008-18, R.G.S.: 26743, 31.12.2007.

(370)

4458 s. GK. md. 135.1 ve 141.1.

(371)

 Serbest dolaşıma sokulmak istenen eşyanın, daha önce gümrük antrepo rejimine tabi tutulması durumunda, eşyanın antrepoda kaldığı süre içerisinde, fiilen ödenen veya ödenecek fiyattan ayrı gösterilmesi şartıyla saklama ve koruma masraflarının gümrük kıymetine dahil edilmemesi ve şayet eşya elleçleme faaliyetine tabi tutulmuşsa, beyan sahibinin talebi üzerine eşyanın niteliğinin, miktarının ve kıymetinin elleçleme öncesi durumu dikkate alınarak belirlenmesi(372),

 Serbest dolaşıma tabi tutulmak istenen eşyanın, daha önce DİR’e konu edilmesi durumunda, ithal eşyası için gümrük vergilerinin DİR’e ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihte geçerli olan vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları dikkate alınarak hesaplanması(373),

 Serbest dolaşıma tabi tutulmak istenen eşyanın, daha önce GKAİR’e konu edilmesi durumunda, söz konusu rejime ilişkin işlemler henüz bitmeden, eşya değişime uğramadan ya da işlemenin ara aşamalarından birinde eşyanın serbest dolaşıma sokulmak istenilmesinde, eşya için vergilerin GKAİR’e ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihte geçerli olan vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları dikkate alınarak hesaplanması(374),

 Serbest dolaşıma tabi tutulmak istenen eşyanın, daha önce kısmi muafiyet uygulaması çerçevesinde geçici ithalat rejimine tabi tutulması durumunda, gümrük vergilerinin geçici ithalat rejimine ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihte geçerli olan vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları dikkate alınarak hesaplanmasıdır(375).

Belirtilmelidir ki GKAİR çerçevesinde eşyaya ilişkin işleme faaliyetleri tamamlandıktan sonra ya da tam muafiyet uygulaması çerçevesinde eşyanın geçici ithali sonrası yükümlü tarafından serbest dolaşıma giriş rejimi talep edilmesi durumunda söz konusu beyannamenin tescil edildiği tarihte geçerli olan vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

(372) 4458 s. GK. md. 104. (373) 4458 s. GK. md. 114. (374) 4458 s. GK. md. 126. (375) 4458 s. GK. md. 126.

Serbest dolaşıma giriş rejimi için de rejim ihlalleri söz konusudur. Buna göre, serbest dolaşıma giriş rejimine konu ithal eşyasının TCGB’ne sokulmak istenmesi sırasında yapılan beyan ile muayene, denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda, eşyanın tarife uygulamasını etkileyen cins, tür ve niteliklerinde veya vergilendirmeye esas olan sayı, baş, ağırlık gibi ölçülerinde aykırılık görüldüğü ve beyana göre hesaplanan gümrük vergisi ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken gümrük vergisi arasındaki fark %5'i aştığı takdirde, gümrük vergisinden ayrı olarak bu farkın üç katı para cezası uygulanılmaktadır(376).

Şayet kıymeti üzerinden gümrük vergisine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, muayene ve denetleme sonucunda gümrük mevzuatının gümrük kıymetinin belirlenmesine ilişkin hükümleri çerçevesinde belirlenen kıymete göre eksik bulunması durumunda, bu eksikliğe ait gümrük vergisinden başka bu vergi farkının 3 katı para cezası uygulanılmaktadır. Ancak, satış birimine göre miktar itibariyle %5'i geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından doğan eksik kıymet beyanlarında, bu farklara ait gümrük vergisinden başka bu verginin 1 katı da para cezası uygulanılmaktadır. Para cezalarının aşağı miktarının tespiti ile genel ve katma bütçeye dahil kamu kuruluşları ile özel idareler ve belediyeler için usulsüzlük cezası uygulanılmaktadır(377).

Serbest dolaşıma giriş rejimi çerçevesinde yapılan beyanlarda yanıltıcı veya sahte belge kullanılması da mümkündür. Kaçakçılıkla mücadele mevzuatı hükümleri saklı kalmak üzere, gümrük mevzuatına göre tavizli vergi uygulamasının söz konusu olduğu durumlarda, söz konusu uygulamayı kanıtlayıcı Eur.1, Form A veya A.TR gibi belgelerin sahte olduğunun anlaşılması halinde, tespit edilen vergi farkının %5’i aşmaması durumunda vergi farkına ek olarak usulsüzlük cezası, kanıtlayıcı belgelerin kabul edilebilir olmaması veya sehven düzenlenmesi durumunda indirimsiz vergi oranı üzerinden verginin tahsiline ek olarak usulsüzlük cezası ve kanıtlayıcı belgenin ek olarak gösterilmiş olmasına karşın beyannamede ekinde olmaması durumunda tespit edilen vergi farkının %5’i aşmaması durumunda vergi farkına ek olarak usulsüzlük cezası uygulanmaktadır.

(376)

4458 s. GK. md. 234.

(377)

Tavizli vergi uygulamasına mesnet teşkil eden kanıtlayıcı belgenin sahte olması veya ek olarak gösterilmesine rağmen olmaması halinde tespit edilen vergi farkının %5’i aşması halinde gümrük vergisinden ayrı olarak bu farkın 3 katı para cezası uygulanılmaktadır.