Eşyanın Tercihli Olmayan Menşeinin Tespiti ve

Gümrük mevzuatına göre, Türkiye’nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulaması gerektiren anlaşmalarda yer alan tercihli tarife uygulamaları veya Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamaları dışında Türk Gümrük Tarifesinin uygulanılması, eşya ticaretine ilişkin tarife önlemleri dışında BKK ile belirlenecek önlemlerin uygulanılması ve menşe şahadetnamelerinin hazırlanılması ve verilmesi durumlarında eşyanın menşeinin tespiti, tercihli olmayan menşe kuralları çerçevesinde belirlenmektedir(393). Bu çerçevede, tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya o ülke menşelidir(394). Bu genel kurala göre, belirli bir ülkede çıkartılan madencilik ürünleri ve toplanan bitkisel ürünler, belirli bir ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar ve onlardan elde edilen ürünler, belirli bir ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri gibi karasuları dahil tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya o ülke menşeli sayılmaktadır.

Eşyanın bir ülkede elde edilmesi veya üretilmesi durumunda menşeinin tespiti kolaydır. Ancak daha önce de belirtildiği gibi dışa açık ekonomilerin yaygınlaşması, uluslararası sermayenin ucuz hammadde veya işçilik gibi nedenlerle ülkeler arasında yayılması ve yabancı unsurlu yatırımlar üretim faaliyetlerinin birden fazla ülkede gerçekleşmesine neden olmaktadır. Eşyanın üretiminin birden fazla ülkede gerçekleşmesi veya eşyanın üretiminde farklı menşeli girdilerin kullanılması durumunda ise, söz konusu üretim faaliyeti sonucunda ya yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son

(393)

4458 s. GK. md. 17.

(394)

esaslı işçilik ve eylemin o ülkede yapılması şartıyla eşya o ülke menşeli sayılmaktadır(395).

Gümrük mevzuatı açısından, birden çok ülkede menşeli olmayan girdi kullanılarak üretim yapılması durumunda elde edilen nihai eşyanın menşeinin tespitinde, söz konusu eşyanın tekstil ürünü olup olmamasına göre ikili ayrıma gidilmektedir.

Genel yorum kuralları(396) çerçevesinde nihai ürünün tekstil ürünü olması durumunda, eşyanın bir ülke menşeli sayılabilmesi için, üretiminde kullanılan ve menşeli olmayan girdilerin sınıflandırıldığı pozisyondan başka bir pozisyonda sınıflandırılması gerekmektedir(397). Ancak, belirli tekstil ürünlerinde, pozisyon değişikliği olup olmadığına bakılmaksızın bazı zorunlu işçilik veya işlemlerin gerçekleştirilmiş olması şartı aranmaktadır. Söz konusu işlemler gerçekleşmediği sürece pozisyon değişikliği olsa dahi elde edilen ürün, o ülkenin menşeini kazanmamaktadır(398).

Tekstil ürünleri dışında kalan ve birden fazla ülkede menşeli olmayan girdiler kullanılmak suretiyle gördüğü işçilik ve işlem sonucunda elde edilen belirli ürünlerin(399) o ülke menşeli sayılabilmesi için tekstil ürünlerine benzer şekilde, mevzuatı aradığı zorunlu işlem ve işçiliği görmesi gerekmektedir(400). Listede yer almayan ürünler için genel yorum kurallarında belirtildiği şekilde en son esaslı işçilik ve eylem kavramı çerçevesinde değerlendirilme yapılarak eşyanın menşei tespit edilmektedir(401). Aşağıda tekstil ürünleri dışında kalan eşya için menşe statüsü kazandıran işçilik ve işleme faaliyetlerine ilişkin örnek verilmiştir.

(395)

4458 s. GK. md. 19.

(396)

Menşe tespitine ilişkin genel yorum kuralları GY’nin 3 nolu ekinde yer almaktadır.

(397)

GY. md. 25.a.

(398)

Tekstil ürünleri ve menşe kazandıran zorunlu işlem ve işçilik listesi GY’nin 4 nolu ekinde yer almaktadır.

(399)

Tekstil ürünleri dışında kalan bazı ürünler ve zorunlu menşe kazandıran işlem ve işçilik listesi GY’nin 5 nolu ekinde yer almaktadır.

(400)

GY. md. 25.b.

(401)

Tablo 6. Menşe Statüsü Kazandıran İşçilik veya İşleme Faaliyetleri

Tarife

Pozisyonu Ürün Tanımı

Menşeli Olmayan Girdilere Uygulanarak Menşe Statüsü Kazandıran

İşçilik veya İşlemler

y 4203

Doğal veya bileşim yoluyla elde edilen deri ve köseleden giyim eşyası

İki veya daha fazla doğal veya bileşim yoluyla elde edilen deri ve kösele parçalarının dikilmesi veya birleştirilmesi.

y 4910

Her türden seramik takvimler, baskılı, (takvim saat dahil), dekore edilmiş

İlgili seramik parçaların dekorasyonu, dekorasyon sonucunda elde edilen ürünün, dekorasyonda kullanılan ürünlerden farklı bir pozisyonda sınıflandırılması şartıyla.

Kaynak: GY’nin 5 nolu Eki listede yer alan veriler kullanılarak hazırlanmıştır.

Tablo 6’da da görüleceği üzere, deri veya köselenin girdi olarak kullanılmasıyla elde edilen giyim eşyasının o ülke menşeli sayılabilmesi, dikilme veya birleştirme işlemine tabi tutulmasına, seramik takvimlerin ise girdisi olan dekorasyonda kullanılan ürünlerden farklı bir tarife pozisyonunda sınıflandırılması şartıyla o ülkenin menşeini kazanabilmektedir.

Gümrük mevzuatına göre, eşyanın türü ya da üretildiği veya elde edildiği ülke farketmeksizin, eşyanın tercihsiz menşeinin tespitine ilişkin kuralların aradığı işçilik veya işlemler, Türkiye tarafından belirli ülkelerin eşyasına uygulanan hükümleri aşmak amacıyla başka bir ülke menşeli göstermek için hileli olarak böyle bir işçilik veya işlemle üretilmiş gibi gösterilen eşya veya yapılan araştırma sonucunda hakkında bu yönde bir kanaat oluşan eşya için geçerli değildir(402).

Yine, gümrük mevzuatına göre bazı işçilik veya işlemler eşyanın girdiği tarife pozisyonunu değiştirse bile menşe statüsünü değiştirici bir işçilik ya da işlem sayılmamaktadır. Bu işçilik veya işlemler arasında, nakliye ve depolama sırasında ürünlerin iyi durumda muhafaza edilmesini sağlamak için yapılan havalandırma, yayma, kurutma, hasar gören parçaların atılması, eşyanın tozunun giderilmesi, kalburlama, ayıklama, sınıflandırma, eşleştirme, yıkama, kesme gibi basit işlem veya işçilikler, eşyanın ambalajında ve montajında değişiklik yapılması, eşya veya

(402)

ambalajı üzerinde işaret, etiket ve diğer tanıtıcı işaretlerin konulması ve parça halindeki ürünlerden birleştirmek suretiyle tam ürün oluşturacak şekilde basit montajların yapılması bulunmaktadır. Bu basit işçilik veya işlemlerin birarada gerçekleşmesi ya da eşyanın üretildiği ülkeden Türkiye'ye doğruca getirilmeyerek üçüncü bir ülke veya ülkeler yoluyla getirilmiş ve oralarda geçici depolama yerlerine ve antrepolara konmuş olsa dahi menşe ülkesini değiştirmemektedir(403).

Eşyanın tercihli olmayan menşeinin belgelendirilmesi amacıyla, Ticaret ve Sanayi Odaları tarafından düzenlenen ve “Menşe Şahadetnamesi” adı verilen belge kullanılmaktadır(404). Belgenin gümrük idareleri tarafından vize edilmesi söz konusu olmadığı gibi ibrazı da ihtiyaridir. Bununla birlikte, uluslararası ve ikili anlaşma hükümlerine göre, tercihli olmayan menşeye dayanılarak indirimli tarifeden yararlanılmak istenilmesi halinde, eşyanın anlaşmaya taraf ülke menşeli olduğunu veya o ülkede gördüğü işlem veya işçilik dolayısıyla öyle sayılması gerektiğini bildirir menşe şahadetnamesinin ibrazı zorunludur(405).

Gümrük mevzuatına göre, serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescili sırasında menşe şahadetnamesinin gümrük idaresince kabul edilmemesi hallerinde, yükümlülerin tahakkukun kesinleşmesinden önce gümrük idarelerine yazılı olarak müracaat etmeleri şartıyla, kanuni vergi ile tavizli vergi arasındaki fark emanet hesabına alınmak suretiyle menşe şahadetnamesinin ibrazı için yükümlüye beyannamenin tescil tarihinden itibaren 6 aylık süre verilmektedir. Tahakkukun kesinleşmesinden sonra yapılan ek süre talepleri ise kabul edilmemektedir. Usulüne uygun menşe şahadetnamesinin yükümlü tarafından ibraz edilmesiyle emanet hesabına alınan vergi farkı yükümlüye iade edilirken süresi içinde söz konusu belgenin ibraz edilmemesi halinde vergi farkı Hazineye irat kaydedilmektedir(406).

(403)

GY. md. 26.

(404)

Menşe Şahadetnamesi örneği GY’nin 6 nolu ekinde yer almaktadır.

(405)

4458 s. GK. md. 20.

(406)