İhracat Rejimi

İhracat, en genel tanımlamayla ülke içinde serbest dolaşımda bulunan bir eşyanın yabancı ülkelere satılması veya bedelsiz gönderilmesidir. Diğer bir tanıma göre ihracat, eşyanın, yürürlükteki ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde TCGB dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasını ya da T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış ve işlemlerdir(330). İhracata konu eşyanın ülke sınırından diğer bir ülkeye gidişi belirli bir süreç içinde ve bu süreci düzenleyen bir rejimin uygulanılmasıyla mümkündür. Dış ticaretin temel amacı, ihracat hacmini artırmak ve gelir elde ederek ülke refahını yükseltmektir. Temel amaç bu olduğuna göre ihracatın da belirli kurallar çerçevesinde yetkili kurumların denetiminde gerçekleşmesi zorunludur. Bu nedenle rejime konu eşyaya ülke ve madde bazında ticaret politikası önlemleri uygulanmakta,

(326)

Gökçelik, a.g.e., s. 109.

(327)

2008 yılı için bu tutar 396 YTL’dir. 4458 s. GK. md. 241.3.h.

(328) 4458 s. GK. md. 234. (329) GY md. 735. (330) İhracat Yönetmeliği md. 4. R.G.S.: 26190, 06.06.2006.

ihracat vergileri veya eş etkili mali yükümlülük var ise bunlar tahsil edilmekte ve rejime ilişkin diğer formaliteler yükümlülerce yerine getirilmektedir.

İhracat birçok şekilde gerçekleşebilir. Bunlar üç temel başlık altında toplanmaktadır(331);

 Özellik arz etmeyen ihracat,  Kayda bağlı ihracat,

 Özelliği olan ihracat.

Özellik arz etmeyen ihracatta gümrük beyannamesi ile gümrük idaresine başvurmak yeterli iken, kayda bağlı ihracatta, bazı eşyalar için ihracatçı birliklerine başvurulması ve ihraç konusu eşya için verilen beyannamenin kayda alınması ve bu beyannamenin 90 gün içinde gümrük idaresine verilmesi gerekmektedir(332).

Özelliği olan ihracat ise kredili ihracat, konsinye ihracat, ithal edilmiş malların ihracı, transit ticaret, bedelsiz ihracat, ticari kiralama yoluyla yapılan ihracat, yurt dışı müteahhitlik hizmetleri kapsamında yapılan ihracat, takas ve bağlı muamele şeklinde ihracat ile dolaylı offset şeklinde ihracat olmak üzere 10 ayrı şekilde gerçekleşmektedir.

Bunlardan kredili ihracat, ikili veya çok taraflı kredi anlaşmaları dışında kalmak kaydıyla, ihracat bedelinin kambiyo mevzuatında öngörülen süreleri aşacak şekilde yurda getirilmesine imkân tanıyan ihracat şeklidir(333). Konsinye ihracat, kesin satışı daha sonra yapılmak üzere yurt dışındaki alıcılara, komisyonculara, ihracatçının yurt dışındaki şube veya temsilciliklerine eşya gönderilmesidir(334). İthal edilmiş malların ihracı, gümrük mevzuatı çerçevesinde serbest dolaşıma girmiş yeni veya kullanılmış eşyanın ihracıdır(335). Transit ticaret, yurtdışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmadan ya da antrepodan satın alınan eşyanın, ülkemiz üzerinden transit olarak veya doğrudan doğruya yurtdışında veya serbest bölgede

(331)

Gökçelik, a.g.e., ss. 147-150.

(332)

İhracat Yönetmeliği md. 6-7. Kayda bağlı eşya listesi Yönetmeliğin 1 nolu ekinde yer almaktadır.

(333) İhracat Yönetmeliği md. 4.ı. (334) İhracat Yönetmeliği md. 4. ı. (335) İhracat Yönetmeliği md. 11.

yerleşik bir firmaya satılması ya da antrepoya konulmasıdır(336). Bedelsiz ihracat, bedeli yürürlükteki kambiyo mevzuatı çerçevesinde yurda getirilmesi zorunlu olmaksızın yurtdışına yapılan eşya çıkışlarıdır(337). Ticari kiralama yoluyla yapılan ihracat, eşyanın kira bedeli karşılığı belirli bir süre kullanılmak üzere geçici olarak TCGB dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasıdır(338). Yurt dışı müteahhitlik hizmetleri kapsamında yapılan ihracat, yurt dışında inşaat, tesisat ve montaj işi alan müteahhitlerin üstlendikleri işlerle ilgili her türlü makina, teçhizat ve ekipmanın geçici ihracatına ilişkin talepler ile inşaat malzemeleri ve işçilerinin ihtiyacı olan tüketim maddelerinin kesin ihracatıdır(339). Takas, ihraç veya ithal edilen mal veya hizmet bedelinin, kısmen veya tamamen mal, hizmet veya döviz ile karşılanması işlemidir(340). Bağlı muamele ise ikiden fazla taraf arasında yapılan takas işlemidir(341). Offset, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu ortaklıklarının açacakları uluslararası ihaleler çerçevesinde yapacakları ithalat neticesinde gerçekleştirecekleri döviz ödemelerini asgari seviyeye indirmek amacıyla, ihaleyi kazanan firma veya kuruluşların taahhüdü gereğince Türkiye’den yapılacak ihracat ile Türkiye’nin mevcut üretim ve ihracat potansiyelinin geliştirilmesine yönelik diğer işlemlerdir(342).

Her türlü eşyanın ihracata konu olması mümkün değildir. Bazı eşya gruplarının kanun, kararname veya uluslararası anlaşmalarla ihracı yasaklanmış veya ihracı belli kamu kurum ve kuruluşlarının ön iznine tabi tutulmuştur(343).

İhracatla ilgili düzenlemelerin önemli bir kaynağını da kambiyo mevzuatı oluşturmaktadır. Örneğin ticari amaçla ihraç edilen eşyanın karşılığı olan dövizin fiili ihraç tarihinden itibaren en çok 180 gün içinde yurda getirilerek bankalara ya da özel finans kurumlarına satılması, ihracatın Türk parası karşılığında olması halinde ise

(336) İhracat Yönetmeliği md. 4.n. (337) İhracat Yönetmeliği md. 4.c. (338) İhracat Yönetmeliği md. 4.m. (339)

Yurtdışı Müteahhitlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak İhracata İlişkin 96-11 s. Tebliğ md. 2.,

R.G.S.: 22515, 06.01.1996.

(340)

İhracat Yönetmeliği md. 4.l.

(341)

İhracat Yönetmeliği md. 4.a.

(342)

İhracat Yönetmeliği md. 4.k.

(343)

İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Eşyaya İlişkin 96-31 s. Tebliğ ekli listelerde hangi eşyanın ihracının yasak olduğu, hangilerinin izne tabi olduğu ekli listeler halinde belirtilmektedir. R.G.S.:

bedelin belgelendirilmesi zorunludur(344). İhracatın türüne göre bu süre 30 gün ile 24 ay arasında değişmektedir.

Serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihracat rejimi çerçevesinde dış ticarete konu olması durumunda beyan sahibinin gümrük idaresine başvurmasıyla söz konusu eşya üzerinde gümrük denetimi başlamaktadır. İhraç eşyası üzerinde gümrük denetiminin sona ermesi için eşyanın, ihracat beyannamesinin tescili sırasında bulunduğu durumu gümrük denetiminden çıktığı sırada da aynen koruması ve bu haliyle TCGB’yi terk etmesi gerekmektedir. Bu durumda eşya fiilen ihraç edilmiş sayılmaktadır(345). Şayet eşya ihraç kaydıyla geçici depolama yerine ya da gümrük antreposuna konuluyorsa, fiili ihracatın 30 gün içinde tamamlanması zorunludur. Aksi takdirde eşya gümrüğe terk edilmiş sayılmaktadır(346). Diğer taraftan, ülkemize ithal amacıyla getirilen eşyanın, ithalatçının talebini karşılayamaması nedeniyle mahrece iadesi, başka bir ifadeyle geldiği yere geri gönderilmesi de mümkün olup eşyanın bu uygulamaya konu olması ihracat rejimini çerçevesinde beyan edilmesine bağlıdır. Bu durumda ticaret politikası önlemleri uygulanmadığı gibi şayet eşyanın serbest dolaşıma giriş rejimi çerçevesinde vergilendirilmesi söz konusu ise, eşyaya ilişkin vergiler ve eş mali yükümlülükler geri verilmekte ya da kaldırılmaktadır(347).

İhracata ilişkin gümrük yükümlülüğünün doğması, ihracat vergilerine tabi eşyanın bir gümrük beyannamesi kapsamında TCGB dışına ihraç edilmesi halinde söz konusudur(348). İhracatta gümrük yükümlülüğü, normal usulde yapılan beyanlarda gümrük beyannamesinin tescil tarihinde, basitleştirilmiş usulde yapılan beyanlarda basitleştirilmiş işlemlere ilişkin beyannamenin ya da faturanın tescil edildiği ya da tescil hükmünde olan kayıt işleminin yapıldığı tarihte başlamaktadır(349). İhracat vergilerine tabi eşyanın gümrük beyanında bulunulmaksızın TCGB dışına çıkartılması halinde, gümrük yükümlülüğü, söz konusu eşyanın fiilen TCGB dışına çıktığı tarihte başlamakta olup, söz konusu eşyayı TCGB dışına çıkaran, bu fiile iştirak eden, beyanda bulunulması gerektiğini bildiği veya bilmesi gerektiği halde

(344)

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 s. Karar md. 8. R.G.S.: 20242, 11.08.1989.

(345) GY. md. 153. (346) GY. md. 515. (347) 4458 s. GK. md. 213. (348) GY. md. 630.1. (349) GY. md. 630.2.

bulunmayan kişiler, ihracata ilişkin vergilerin veya eş etkili mali yükümlülüklerin ödenmesinden sorumludurlar(350). Eşyanın TCGB dışına ihracat vergilerinden tam veya kısmi muafiyete tabi tutularak çıkmasına ilişkin hükümlere uyulmaması halinde ihracata ilişkin gümrük yükümlülüğü doğmakta olup söz konusu yükümlülük, ihraç eşyasının izin verilen yerden başka bir varış yerine ulaştığı tarihte başlamaktadır. Bu tarihin tespit edilememesi halinde gümrük idareleri, eşyanın söz konusu muafiyete hak kazanmasına ilişkin hükümlere uyulduğunu kanıtlayan bir belgenin ibrazı için rejim hak sahibine süre vermektedir. Söz konusu belgenin ibraz edilememesi halinde, verilen sürenin bittiği tarihte gümrük yükümlüğü doğduğu kabul edilmektedir(351).

İhracat ve ihracat sayılan satış ve teslimler bir çok vergi ve eş etkili mali yükümlülükten muaftır. Bu çerçevede, ihracat, ihracat sayılan satıl ve teslimler ile ilgili işlemler ve kağıtlar, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinden, 488 s. Damga Vergisi Kanunu ile ihdas edilen Damga Vergisinden, 492 s. Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlar ve diğer kanunlarda yer alan vergi, resim ve harçlar ile 80 s. Kanuna göre alınan hal rüsumundan istisna tutulmuştur(352). Bununla birlikte ihracat rejimine konu olması durumunda kayda alınması ve DFİF kesintisi yapılacak eşya ve miktarı da ayrıca belirlenmiştir(353).

İhracat rejimine ilişkin gümrük yükümlülüğü rejim ihlali durumunda da söz konusu olmaktadır. İhracat rejimine ilişkin ihlallerin başında ihracat vergilerinden muaf eşyanın belirlenen gümrük kapıları dışında başka yerlerden izinsiz olarak veya gümrük işlemlerini yaptırmaksızın TCGB dışına çıkarılması gelmektedir. Bu durumda eşyanın FOB değerinin 10’da biri kadar para cezası uygulanmaktadır(354). Diğer bir ihlal ise herhangi bir ihracat iadesinden yararlanmayan veya ihracat vergisine ve ticaret politikası önlemlerine tabi olmayan ihracata konu eşyanın cins, tür, miktar veya kıymetinin yanlış beyan edilmesi durumunda söz konusu olup bu tür rejim ihlalinde usulsüzlük cezası uygulanmaktadır(355). İhraç eşyasında ihracat (350) GY. md. 631. (351) GY. md. 632. (352)

İhracat, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Uygulanması Hakkında 99-13812 s. Karar, md. 4. R.G.S.: 23923,

31.12.1999. (353) 88-13384 s. BKK, md. 11.A, R.G.S.: 19959, 14.10.1988 (354) 4458 s. GK. md. 239. (355)

gerçekleşmediği halde gerçekleşmiş gibi göstermek ya da gerçekleştirilen ihracata konu malın cins, miktar, evsaf veya fiyatını değişik göstererek ilgili kanun hükümlerine göre teşvik, sübvansiyon veya parasal iadelerden yararlanmak suretiyle haksız çıkar sağlanması durumunda kaçakçılıkla mücadele mevzuatı çerçevesinde işlem tesis edilmek üzere durum adli makamlara intikal ettirimektedir. Diğer taraftan, gümrük vergileri ödenmek suretiyle ihraç edilebilen eşyayı, gümrük işlemlerine tâbi tutmaksızın veya aldatıcı işlem ve davranışlarla gümrük vergileri kısmen veya tamamen ödenmeksizin Türkiye’den ihraç edilmesi durumunda da kaçakçılıkla mücadele mevzuatı çerçevesinde işlem tesis edilmek üzere durum adli makamlara intikal ettirilmektedir.