Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi

Gümrük kontrolü altında işleme rejimi (GKAİR), serbest dolaşıma girmemiş eşyanın TCGB’de, ithalat vergilerine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin gümrük vergileri üzerinden serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulandığı gümrük rejimdir(313). GKAİR, serbest bölge uygulaması, DİR ya da gümrük antrepo rejimine alternatif olmakla birlikte söz konusu rejim ve uygulamalardan önemli ölçüde ayrılmaktadır. Örneğin gümrük antrepo rejimininde de elleçleme işlemi söz konusudur ancak çok sınırlıdır. Yine DİR’e konu eşya da serbest dolaşıma giriş rejimine konu edilebilir, fakat bu durumda gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülüklerin yanı sıra faiz de ödenmesi söz konusudur. Çünkü DİR’de ana amaç eşyanın işlem gördükten sonra yeniden ihracıdır, oysa GKAİR’de ana amaç eşyanın işlenmiş haliyle serbest dolaşıma sokulmasıdır.

Beyan sahipleri, ithal ettikleri eşyayı bulundukları şekilde serbest dolaşıma sokmak istemedikleri ya da vergisel avantajlardan yararlanmak istekileri zaman GKAİR’i işletebilmektedirler. Ekonomik etkili gümrük rejimi olan, gümrük kontrolü altında işleme rejimi aşağıdaki amaçlarla işletilebilmektedir(314);

 Eşyanın işlenmesi durumunda üzerinden alınan gümrük vergilerinin ve eş etkili mali yükümlülüklerin işlenmeden önce alınanlardan az olması,

 Rejim çerçevesinde işlenerek nihai kullanıma uygun hale gelmesi,

(311)

2008 yılı için bu tutar 792 YTL’dir. 4458 s. GK. md. 241.4.f.

(312) 4458 s. GK. md. 235. (313) 4458 s. GK. md. 123. (314) Gökçelik, a.g.e., s. 104.

 Rejim çerçevesinde işlenerek vergi muafiyetine konu eşya haline gelmesi ve  İşlemeyle teknik gereksinimlerin karşılanmasıdır.

Rejimin işleyişle bir takım katma değer yaratan faaliyetin Türkiye içinde yapılması da ayrıca gelir ve istihdam açısından önemlidir.

GKAİR için gümrük idarelerinden izin alınması gerekmektedir(315). Basitleştrilmiş usuller çerçevesinde rejime ilişkin verilen beyanname aynı zamanda izin yerine geçmekedir. Rejime ilişkin izin verilirken, işlenmiş ürün içinde bulunan ithal eşyasının tespitinin mümkün olması, işleme faaliyeti sonucu elde edilen eşyanın işleme faaliyeti öncesi haline dönüşmemesi, menşe ve miktar kurallarının etkisini saptırıcı faaliyetlerin olmaması ve işleme faaliyetiyle Türkiye’de benzer eşyayı üreten kişilerin çıkarlarının olumsuz yönde etkilenmemsi göz önünde bulundurulmaktadır(316). Rejime konu eşya ile rejim çerçevesinde yapılacak işleme faaliyetleri belirli olup, rejime tabi eşya ve ürünlerin gümrük işlemlerini yapmaya ve bu rejimle ilgili izinleri vermeye sadece belgelerinde yazılı gümrük idareleri yetkilidir(317).

İzin sahibi rejim çerçevesinde verilen iznin bitim tarihinden itibaren 30 gün içinde gümrük idaresine ibra senedi vermektedir(318). Bu senede istinaden işlem görmüş ürünün miktarı ve gümrük kıymeti belirlenmektedir. Şartlı muafiyet rejimleri arasında yer alan GKAİR’in işleyişinde de teminat uygulaması söz konusudur. Buna göre, ilgili gümrük idaresi, belgede kayıtlı olan eşya ile beyannamede kayıtlı olan eşyanın GTİP ile teknik ve ticari adı bakımından aynı eşya olduğunu tespit etmesi halinde, eşyaya isabet eden gümrük vergileri ve eş mali yükümlülükleri teminata bağlayarak eşyanın rejime girişine izin vermektedir(319). Rejim çerçevesinde işlem görmüş ürünlerin serbest dolaşıma girdiğinin ve ikincil işlem görmüş ürünlerin serbest dolaşıma girdiğinin, yeniden ihraç edildiğinin, tasfiyeye tabi tutulduğunun,

(315)

İzin formu GY’nin 52 nolu ekinde yer almaktadır.

(316)

4458 s. GK. md. 124.

(317)

Yetkili gümrük idareleri, rejime konu olacak eşya ve işleme faaliyetleri Gümrük Genel Tebliği (Gümrük Kontrolü Altında İşleme) Seri No: 1, Ek 2 ve Ek 3’te belirtilmiştir. R.G.S.: 23960,

10.02.2000. Ayrıca GY’nin 54 nolu ekinde rejime konu olabilecek eşya ve işleme faaliyetlerine

ilişkin liste bulunmaktadır.

(318)

İbra senedi örneği Gümrük Kontrolü...Tebliği Ek 6’da yer almaktadır.

(319)

mahrece iade edildiğinin ya da imha edildiğinin tespit edilmesi halinde, izin sahibi tarafından verilen teminat, eşyanın GKAİR’e konu edildiği ve izin belgesinde kayıtlı gümrük idaresince iade edilmektedir(320).

GKAİR’e konu eşyanın gümrük kıymetinin belirlenmesi konusunda gümrük mevzuatı çerçevesinde özel hükümler belirlenmiştir. Bu çerçevede, serbest dolaşıma girecek işlem görmüş ürünlerin kıymetinin belirlenmesinde, ilgili kişinin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihindeki tercihine göre herhangi bir üçüncü ülkede üretilen aynı veya benzer eşyanın aynı veya yaklaşık bir tarihte tespit edilen kıymeti, alıcı ile satıcı arasındaki bir ilişkiden etkilenmemiş olması şartıyla ürünlerin satış fiyatı, alıcı ile satıcı arasındaki bir ilişkiden etkilenmemiş olması şartıyla aynı veya benzer eşyanın Türkiye’deki satış fiyatı veya ithal eşyanın kıymeti ile işleme maliyetinin toplamı yöntemlerinden biri kullanılmaktadır(321).

GKAİR’in sona ermesi, normal olarak işleme faaliyetleri sonucu elde edilen eşya için serbest dolaşıma giriş beyannamesi verilmesiyle mümkündür. Gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülükler, rejimin işletilmesi amacına uygun olarak elde edilen eşya üzerinden hesaplanarak tahsil edilmektedir. Diğer bir ifadeyle vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil edildiği tarihe göre belirlenmektedir. GKAİR çerçevesinde işlenmemiş eşya için ya da eşyanın işlenmesi sırasında bir gümrük yükümlülüğü doğması durumunda ise gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülükler, GKAİR’e ilişkin beyannamenin tescil edildiği tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurları göz önünde bulundurularak belirlenmektedir(322).

GKAİR’e konu eşyanın tercihli tarifeden yararlanması da söz konusudur. Buna göre eşyanın, tercihli bir tarife uygulanmasından yararlanabildiği ve aynı tercihli tarife uygulamasının serbest dolaşıma giren aynı nitelikteki işlenmiş ürünlere de uygulanabildiği hallerde, işlenmiş ürünlerin tabi olduğu vergiler, söz konusu tercihli tarife çerçevesinde belirlenmiş vergi oranına göre hesaplanmaktadır(323).

(320) Gümrük Kontrolü...Tebliği md. 14. (321) GY. md. 411. (322) 4458 s. GK. 126. (323) 4458 s. GK. md. 127.1.

Ancak bu durumda da tarife kotaları ve tarife tavanları gözetilmektedir. Nitekim tercihli tarife uygulamasının, tarife kotaları veya tarife tavanlarına tabi olması halinde, işlenmiş ürünler için söz konusu tercihli tarifenin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescili sırasında ithal eşyasına uygulanabilmesi koşuluna bağlıdır. Serbest dolaşıma giren işlenmiş ürünlerin imalatında fiilen kullanılan ithal eşyası miktarı, serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescili sırasında yürürlükte olan tarife kotaları ve tarife tavanları hesabına katılmakta ve işlenmiş ürünlerle aynı olan ürünler için açılmış tarife kotaları veya tavanlarının hesabına herhangi bir ilave yapılmamaktadır(324). Bunun nedeni, ithal eşyasının bu rejime sokularak kota gibi ticaret politikası önlemlerinin devre dışı bırakılmasının önüne geçmektir.

GKAİR’e ilişkin ihlaller rejime girişte olabileceği gibi rejimin işleyişi sırasında da gerçekleşebilmektedir.

GKAİR, ekonomik etkili bir rejim olmasının yanında şartlı muafiyet sistemini de içermektedir. Bu nedenle rejimin mali avantajlarından yararlanılmak istenmesi nedeniyle daha rejime girişte yanlış veya yanıltıcı beyan verilmesi mümkündür. Beyan sahibi tarafından eşyanın cins, tür, nitelik veya vergilendirmeye esas olan unsurları hakkında verilen bilgilerle gümrük idaresi tarafından yapılacak kontrol veya muayene sonucu farklılık veya aykırılık tespit edilirse ve beyana göre hesaplanan gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülükler ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken tutar arasındaki fark %5'i aştığı takdirde, bu tutardan ayrı olarak tespit edilen farkın üç katı para cezası alınmaktadır(325). Kıymeti üzerinden gümrük vergisine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, muayene ve denetleme sonucunda gümrük mevzuatının gümrük kıymetinin belirlenmesine ilişkin hükümleri çerçevesinde belirlenen kıymete göre eksik bulunduğu takdirde, bu eksik tutara ait gümrük vergileri ve başka bu vergi farkının üç katı para cezası alınmaktadır. Ancak, satış birimine göre miktar itibariyle %5'i geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından doğan eksik kıymet beyanlarında, bu farklara ait gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülüklerden başka bu tutarın bir katı da para cezası alınmaktadır. Para cezalarının aşağı miktarı ve genel ve katma bütçeye dahil kamu kuruluşları ile

(324)

4458 s. GK. md. 127.2.

(325)

özel idareler ve belediyeler için usulsüzlük cezası uygulanılmkatadır. Teminatın nakit dışı teminat olması halinde ayrıca 6183 s. AATUHK hükümleri uyarınca faiz de tahsil edilmektedir. Dolayısıyla rejime girişte yapılan ihlaller, şartlı muafiyet sistemine dayalı diğer rejimlerle aynıdır.

Rejim ihlalinin sonradan gerçekleşmesi ise, verilen süre içerisinde eşyanın serbest dolaşıma sokulmaması, satılması ya da devredilmesi şeklinde göstermektedir. Yine, eşyanın çalınması nedeniyle gümrük gözetiminden çıkması, rejimle ilgili bir kuralın ihlal edilmesi ya da eşyanın rejimden yararlanması şartlarından birinin olmadığının tespit edilmesi de rejim işleyişi sırasında gümrük yükümlülüğünün doğmasına neden olmaktadır (326).Eşyanın süresi içinde rejimin öngördüğü işlemlerin bitirilmemesi durumunda usulsüzlük cezası(327), diğer hallerde ise gümrük vergileri ve eş etkili mali yükümlülükler tahsil edilerek ayrıca iki katı kadar para cezası uygulanılmaktadır(328). Eşyanın yurt dışı edilmesi, imha edilmesi veya hazineye masraf getirmeksizin gümrüğe terk edilmesi durumunda ise vergiler alınmaksızın sadece para cezası uygulanmaktadır(329).