Yer Seçim Faktörleri Üzerine Etkileri

Tele çalışmanın kentsel formlar üzerine etkilerini anlamaya yönelik en önemli çalışmalardan biri Hall’a (2003) aittir. Hall, değişimin geleneksel yer seçim teorilerinin yerini alacağı anlamına gelmediğini belirtmektedir. Bu süreçte, kentler ayakta kalacaktır. Zaman zaman kentlerin artık bir geleceği olmadığı yönünde iddialar da ortaya atılmaktadır ve bazı uzmanlar mesafenin öleceğini söylemektedir. Böyle bir senaryo içinde herkes, yerleşmek için kendi kişisel tercihlerine ve isteklerine en uygun olan yeri seçmekte özgürdür. Çünkü, uzun dönemde, kişilerin banliyölere, banliyölerden kırsal alanlara gideceği tahmin edilmektedir. Bu senaryoya göre, insanoğlunun büyük bir dağılımının ve insan aktivitelerinin kıtalararasında olacağı beklenmektedir. Bu süreçte, kentin işyeri ve yaşam yeri olarak geleneksel avantajları değişime uğramaktadır. Bu formülasyon ile ilgili olarak sorunlar vardır. İlk olarak, uzun vadede ulaşım ve iletişim maliyetlerinin düşeceği şüphesizdir. İletişim maliyetleri çarpıcı bir şekilde düşmektedir. Fakat asla “sıfır” olmayacaktır. İnternet bir istisna olarak görünmesine rağmen, en yakın vericiye bağlanmak için yerel aramadan daha fazla ödeme yapmak zorunda olan kişiler için gerçek bir maliyet dezavantajı anlamına gelmektedir.

Mitchell’e (1999) göre, mesafenin ve mekanın ölümü iddiaları bu konuyu belirsizleştirmektedir. Kotkin (2000) ise, yer seçimi özgürlüğü arttığı zaman, şirketler ve bireylerin tercih ettikleri yerlere yerleşeceğini savunmaktadır. Bu yapı içerisinde, yerleşmelerin yerel güzellikleri artan bir öneme sahip olacaktır.

Bilgi teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte konut ve ofis alanları yer seçim kararlarında da değişimler yaşanmaktadır. Tele çalışma, hem konut alanları hem de ofis alanları yer seçiminde bir kriter olarak değerlendirilmektedir (Şekil 3.2).

Bilgi Toplumunda Yer seçim Kararlarını Etkileyen Faktörler

Konut Alanı Yer seçimi Ofis Yer seçimi

• Hane halkı özellikleri • Konut maliyeti • Konut büyüklüğü

• Bilgi teknolojilerine ve hizmetlere erişim

• Tele çalışma

• Akıllı ulaşım sistemleri

• İşe yolculuk zamanı ve güvenilirliği • Eğitimin kalitesi

• Okula ulaşım zamanı ve güvenilirliği • Yaşam kalitesi-rekreatif fırsatlar

• Şirketin yapısı • Dağıtılmış iş

• Yığılma ekonomileri

• Arazi maliyeti ve erişilebilirliği / Ofis maliyeti

• İnsan kaynaklarına erişim • Bilgi teknolojilerine erişim • Tele çalışma

• Ulaşım:Erişilebilirlik,yolculuk zamanı ve güvenilirlik

• Akıllı ulaşım sistemleri • Park etme

• Yaşam kalitesi Şekil 3.2. Bilgi Toplumunda Yer seçim Kararlarını Etkileyen Faktörler Kaynak: Tayyaran, Khan ve Anderson 2003.

Nilles’in (1994) yapmış olduğu California Pilot projesindeki değerlendirmelere göre, tele çalışma ile çalışmaya başlayanların %6’sı mevcut konut alanlarından 72 km ya da daha fazla uzaklıktaki konut alanlarına taşınmıştır. Fakat, tele çalışanların gerçek hareketleri ile iş amaçlı yolculukları arasında önemli farkların olmadığı görülmüştür. Mokhtarian’ın (1994) San Diego tele çalışanları ile yaptığı bir çalışmaya göre ise, ankete katılan tele çalışanların küçük bir oranının, işyerlerinden uzakta olan yeni konut alanlarından iki ya da üç kez hareket ettikleri izlenmiştir.

Bazı araştırmalar, bilgi kullanımı iletişim kanallarını transfer etme yeteneğinin firmaların yer seçim kararlarında önemli bir faktör haline geldiğini göstermektedir. Kumar (1995), iletişim teknolojilerindeki ilerlemelerin kentin farklı bölümleri içindeki bilgi temelli firmaların yayılımına neden olacağını ve kentsel alanların çok merkezli bir forma sahip olacağını söylemektedir. Aynı çalışma, tele çalışanların günlük iş yolculuklarında azalma olduğunu da bulmuştur. 1990 yılında yapılmış bir araştırmaya göre, Avrupa’da 506 firma için iletişim sistemleri bölgesel yer seçimi için ikinci önemli faktör olarak açıklanmıştır (Cornford ve Gillespie 1992).

Bilgi teknolojilerinin konut ve ofis yer seçim kararlarına olan açık etkisine rağmen arazi kullanımı ve ulaşım modelleri bu etkileri hesaba katmamaktadır. Bu konudaki literatür, bilgi teknolojilerinin kentsel form üzerine olan etkisinin desantralizasyon olduğunu öne sürmektedir. Tele çalışanlar artık eskisi kadar uzun yolculuklar yapmayacaktır. 1990’ların ortalarında Toronto’da tele çalışma hakkında eğitim ve bilincin ilerletilmesi için bir Tele Çalışma Sempozyumu yapılmıştır. Bu sempozyumda elde edilen önemli bazı bulgular şöyledir (Tayyaran, Khan ve Anderson 2003).

• Evden çalışanların %70’i çok memnundur.

• Tele çalışanların çoğu alt kentlerde ve bahçeli konutlarda yaşamaktadır.

• Tele çalışanların yaklaşık %20’si kent dışına taşınmış ya da taşınmayı planlamaktadır.

Mokhtarian, konut alanları yer seçiminde tele çalışmanın etkisini irdelemek için Alonso’nun yer seçim modeline dayanan tek parçalı eşitlik modelini oluşturmuştur. Model tele çalışmaya başlamanın kent merkezi dışında yerleşmelere neden olacağını göstermektedir. Yeni yerleşmeler, tele çalışmanın uzanımına ve kent dışındaki arazi fiyatlarına bağlı olacaktır. Bu çalışmaya ek olarak, Hopkins (1994) ve Bernardino (1993) tele çalışmanın kent çeperlerine ve kırsal alanlara olan yerleşim kararlarına olan etkisini sorgulamıştır. Günlük yolculuklara olan ihtiyacın azalması ile bunun destekleneceğini söylemektedirler (Tayyaran, Khan ve Anderson 2003).

Bilişim teknolojilerinin mekansal etkilerini algılamaya yönelik önemli çalışmalardan biri de, Finlandiya’daki plancılarla yapılan anket araştırmasıdır (Talvitie 2003). Araştırma bulguları bu çalışmada yapılan normatif değerlendirmeleri doğrular niteliktedir.

Grafik 3.1. Finlandiyalı Plancıların Yerseçim Faktörlerinin Mekansal Etkileri Üzerine Görüşleri 23 10 12 17 19 62 58 58 54 51 10 16 16 22 15 5 15 13 6 13 0% 20% 40% 60% 80% 100%

Alandan bağımsız iş yapabilme artacaktır Şirketlerin yerseçim özgürlüğü artacaktır Konutların yerseçim özgürlüğü artacaktır Seyir halinde yapılan işler zaman

kazandıracaktır İş ve eğlencede özgürlük artacaktır Tamamen katılıyor Kısmen katılıyor Fikri yok Kısmen katılmıyor Tamamen katılmıyor Kaynak: Talvitie 2003

Plancıların çoğu sunulan ifadelerin tümüne katılmaktadır. Fikirler kablosuz ve mobil iletişimin işte özgürlüğü artırdığı ve bazı durumlarda konut ve işyerlerinin yer seçimlerinde özgürlük sağlayacağı hususunda yoğunlaşmaktadır (Grafik 3.1)(Talvitie 2003).

Grafik 3.2. Finlandiyalı Plancıların Tele Çalışmanın Mekansal Etkileri Hakkındaki Görüşleri 5 8 4 6 6 5 39 50 38 36 34 24 18 23 19 23 37 52 33 16 19 32 21 15 5 3 20 3 2 4 0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tele çalışma çalışanlar arasında yaygın olarak kullanılan bir çalışma biçimi olmayacaktır Haftada birkaç gün yapılan tele çalışma daha

yaygın olacaktır

Evin işyeri olarak kullanımı yaygınlaşacaktır Haftanın her günü 24 saat aktivitelerin

gerçekleştirilebilmesi artacaktır Bilişim teknolojileri tele çalışma için ucuz yabancı işgücü kullanımını destekleyecektir Farklı zamanlarda farklı yerlerden yapılan iş

verimliliği artıracaktır Tamamen katılıyor Kısmen katılıyor Fikri yok Kısmen katılmıyor Tamamen katılmıyor Kaynak: Talvitie 2003

Genel olarak fikirler ne olacağı konusunda kesin bulguların olmadığını göstermektedir. Söz konusu yapıda, yarı zamanlı tele çalışma en çok desteklenen çalışma biçimidir. Ayrıca, evin işyeri olarak kullanımının artacağı konusunda kesin bir fikir ayrılığı vardır. İletişim aracılığı ile ucuz yabancı işgücünün istihdam edilmesi de cevaplanması güç bulunmuştur (Grafik 3.2) (Talvitie 2003).