Sağlık Kontrollerine Gitme Durumu

Diyabette bakım hizmetleri çok önemlidir ve bunu etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörlerin incelenip ortaya çıkarılması ve olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi gerekmektedir. Toplum içinde çok önemli bir yere sahip olan diyabetlilerin bakım hizmetlerine ulaşamamasının nedenleri her toplum ve grup için değerlendirilmeli, sağlık planlamaları buna göre yapılandırılmalıdır. Diyabetli birey her istediğinde doktora diyetisyene ve diğer sağlık personeline ulaşabilmeli, yaşamı boyunca ilaçlarını düzenli kullanmalı, uygun egzersiz programı ve yaşam stilini uygulamalı, sık sık diyabetle ilgili metabolik parametrelerini kontrol ettirmelidir. Sağlık kontrollerinin düzenli yapılması diyabet hastalığın yönetiminde önemli belirleyicilerdendir. Sağlık okuryazarı bireylerin sağlıklarıyla ilgili süreçleri iyi yönetmeleri ve kontrollerine düzenli gitmeleri beklenmektedir. Bu davranışın cinsiyet, yaş, eğitim, gelir durumu ve yaşanılan yer değişkenleri ile ilişkisini gösteren bulgular aşağıdaki tablolarda verilmektedir.

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile cinsiyetlerine ilişkin veriler tablo 39’da yer almaktadır.

Tablo 39. Katılımcıların Sağlık Kontrollerine Düzenli Gitmelerinin Cinsiyete Göre Dağılımı

Sağlık kontrollerinize düzenli gidermisiniz?

Kadın Erkek Toplam

n % n % N %

Evet 148 77,5 93 80,2 241 78,5 Hayır 43 22,5 23 19,8 66 21,5 Toplam 191 100,0 116 100,0 307 100,0

X² =0,308; sd= 1; p>0,05

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Diyabet hastalarının düzenli kontrole gitmelerinde cinsiyetin önemli bir belirleyici olmadığı görülmektedir.

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile yaş gruplarına ilişkin veriler tablo 40’ta yer almaktadır.

Tablo 40. Sağlık Kontrollerine Düzenli Gitmelerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile yaş grupları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Ancak 55 yaş üzeri katılımcılarda kontrollere düzenli gitme durumu daha fazla görülmektedir.

Bu durum ileri yaştaki hastaların komplikasyon gelişme risklerine karşı daha duyarlı olmalarından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile öğrenim düzeylerine ilişkin veriler tablo 41’de yer almaktadır.

Tablo 41. Sağlık Kontrollerine Düzenli Gitmelerinin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile öğrenim durumları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Bununla birlikte

ilkokul ve üstü eğitim düzeyindeki katılımcılarda kontrollere düzenli gitme alışkanlıklarının daha fazla olduğu görülmektedir. Özellikle okuryazar olmayan grupta bu kontoller düzenli gitmeme davranışının yetersiz görülmesi ise düşük temel okuryazarlığın sağlığın kontrolü üzerine olumsuz etkilerini düşündürmektedir.

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile gelir durumlarına ilişkin veriler tablo 42’de yer almaktadır.

Tablo 42. Sağlık Kontrollerine Düzenli Gitmelerinin Gelir Durumlarına Göre Dağılımı

Sağlık

kontrollerine düzenli gidermisiniz?

≤ 600 601-1500 ≥ 1501 Toplam

n % n % n % N % Evet 42 80,8 157 79,3 33 80,5 232 79,7 Hayır 10 19,2 41 20,7 8 19,5 59 20,3 Toplam 52 100,0 198 100,0 41 100,0 291 100,0

X² =0,073; sd= 2; p>0,05

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile gelir durumları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Düzenli sağlık kontrolüne gitme davranışı üzerine gelir durumunun etkili olmadığı görülmektedir.

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile yaşadıkları yerleşim yerlerine ilişkin veriler tablo 43’te yer almaktadır.

Tablo 43. Sağlık Kontrollerine Düzenli Gitmeleri İle Yaşadıkları Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı

Sağlık kontrollerine düzenli

gidermisiniz?

Kent merkezi Kasaba/Köy Toplam

n % n % N % Evet 216 83,1 25 53,2 241 78,5 Hayır 44 16,9 22 46,8 66 21,5 Toplam 260 100,0 47 100,0 307 100,0

X²⁼ 21,065, sd= 1, p<0,05

Katılımcıların sağlık kontrollerine düzenli gitmeleri ile yaşadıkları yer arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Köyde yaşayan katılımcıların % 53,3 gibi bir oranda kontrollere düzenli gittiğini belirtirken, kentte

yaşayanlardan % 16,9’unun kontrollerine düzenli gitmemesi dikkat çekicidir.

Buna göre sağlık kontrollerine düzenli gitmemede kentsel ya da kırsal bölgede yaşamanın etkili olduğu görülmektedir. Bu durumda sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik ve buna bağlı olarak da zaman ayırma gibi durumların engel oluşturabileceğini düşündürmektedir.

Bulgulara göre sağlık okuryazarlığı göstergelerinden biri olarak kontrollere düzenli gitme davranışı üzerinde, cinsiyet, yaş, eğitim ve gelir durumları etkili görülmezken, yaşanılan bölgenin etkili olduğu saptanmıştır.

Tablo 44’te katılımcıların kontrole gitmeme nedenlerinin dağılımına ilişkin veriler yer almaktadır.

Tablo 44. Kontrole Gitmeme Nedenlerinin Dağılım

Konrole düzenli gitmeme nedenleri? N %

Gerek duymama 15 22,73

Zaman sıkıntısı 13 19,70

Ulaşık olanaklarının yetersizliği 11 16,67

Ekonomik durum 8 12,12

Başkalarına bağlımlı 6 9,09

Bıkkınlık 3 4,54

Doktora gitmayi sevmeme 2 3,03

Okuryazar olmama 2 3,03

İlaç yazdırmak zorunda olması 2 3,03 Bakımından sorumlu olduğu kişilerin olması 2 3,03

Hekime inanmama 2 3,03

Toplam 66 100

Katılımcıların kontrole gitmeme nedenlerine baktığımızda sırasıyla, gerek duymama (15 kişi), işlerinin yoğunluğu ve zaman sıkıntısı (13 kişi), ulaşım olanaklarının yetersizliği (11 kişi), ekonomik durum (8 kişi), kontrollere gelmek için başkalarına bağımlı olma (6 kişi), diyabet hastalığı dışında başka hastalıkları olduğundan hastaneye gelmekten bıkma (3 kişi), doktora gitmeyi sevmeme (2 kişi), okuryazar olmama (2), sadece ilaç yazdırmak için gelmek zorunda olma (2 kişi), bakımdan sorumlu olduğu kişilerin olması (2 kişi), hekime inanmama (2 kişi) gibi nedenler yer almaktadır.

Tablo 45’te katılımcıların diyabetle ilgili sağlık kontrollerini yaptırdıkları sağlık kuruluşlarının dağılımına ilişkin veriler yer almaktadır.

Tablo 45. Diyabetle İlgili Sağlık Kontrollerini Yaptırdıkların Yerlerin Dağılımı

Kontrole gittikleri kuruluşlar N %

Hastane 259 84,36

Hastene ve aile hekimliği 48 15,64

Toplam 307 100

Katılımcıların diyabetle ilgili kontrollerini nerede ve hangi sıklıkla yaptıklarına ilişkin soruya farklı yanıtlar alınmıştır. Katılımcıların büyük çoğunluğu sağlık kontrollerini hastanede (259) yaptırmaktadırlar. Diğer katılımcıların (48 kişi) ise farklı zamanlarda aile hekimleri ve hastaneyi diyabetle ilgili sağlık kontrolleri için kullanmaktadırlar. Çıtıl’ın çalışmasında diyabet kontrollerinin en sık birinci basamakta yapılmakta olup, hastalar kontroller için ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti veren kurumları daha az sıklıkla tercih edildiği belirtilmiştir (Çıtıl, 2009).

Katılımcıların diyabetle ilgili kontrollerini yaptırma sıklıklarına ilişkin soruya farklı yanıtlar alınmıştır. Buna ilişkin veriler tablo 46’da yer almaktadır.

Tablo 46. Diyabetle İlgili Sağlık Kontrollü Yaptırma Sıklıklarına Göre Dağılım Konrole gitme sıklıkları N %

Yılda bir 20 6,53

Yılda iki 19 6,23

Üç ayda bir 103 33,66

İki ayda bir 16 5,23

Ayda bir 48 15,68

Ayda birden fazla 7 2,28

Ara sıra 56 17,97

İlaç bitince 38 12,42

Toplam 259 100

Katılımcıların yanıtlarında, ayda bir düzenli (48 kişi), yılda bir (20 kişi), ayda birden fazla (7 kişi) , iki ayda bir (16 kişi), üç ayda bir (103 kişi), yılda iki (19 kişi), arasıra (56 kişi), ilaç bitince, rahatsızlanınca ya da vakit bulunca (38 kişi) geldiklerini ifade etmektedirler. Kartal’ın çalışmasında deney grubundaki

hastaların %12’sinin hiç doktora gitmediği, %42’sinin üç ayda bir doktor kontrolüne gittiği, %18’inin ise ancak kendisini kötü hissettiği zaman doktor kontrolüne gittiği belirlenmiştir. Kontrol grubundaki hastaların %14’ünün hiç doktora gitmediği, %44’ünün üç ayda bir doktor kontrolüne gittiği, %12’sinin kendisini kötü hissettiğinde doktora gittiği saptanmıştır. Genel durumun iyi olduğu ve kanda şeker oranının hedeflenen sınırlar içerisinde seyrettiği durumlarda 3-6 aylık aralıklarla kontrollere gitmek yeterli iken, şeker düzeyi sınırların üzerinde seyrettiği durumlarda daha sık kontroller gerekmektedir.

Buna göre katılımcıların yaklaşık 1/3’den fazlasının kontrollere düzenli gitmedikleri görülmektedir.