Diyabet kronik bir hastalıktır. Sağlık kurumlarında yapılan diyabet kontrolleri ve bakım tedavi girişimleri diyabet bakımının sadece küçük bir kısmınıoluşturur. Bunun dışında diyabetli kişi diyabet ve bakım yükümlülükleri ile yaşamı boyunca baş başa kalır. Bu nedenle diyabetlinin kendi kendine bakımı konusunda bilgi ve beceri sahibi ve yetkin olması gerekir. Bunun için de en önemli araç hastanın eğitilmesidir. Eğitimlerden sonra istenen davranış değişikliklerinin sağlanıp sağlanmadığı değerlendirilmelidir (Diyabet Çalıştay Raporu, 2010). Hastalığı hakkında yeterli bilgisi olan diyabetli bireyler,
beslenme, fiziksel aktivite ve ilaç tedavisini yöneterek A1c düzeyini kontrol edebilir (ADA,2008). Ünsal ve kızılcının çalışmalarında bilgi düzeyi ile hemoglabin A1C düzeyi arasında negatif bir ilişki bulduğu, bilgi düzeyi yükseldikçe değerin düştüğü bu açıdan bilgi düzeyinin yüksek olmasının olumlu etki gösterdiği saptanmıştır.
Tablo 145’te katılımcıların şeker hastalığına ilişkin bilgi puan ortalamaları, standart sapmaları, medyan, minimum ve maksimum değerleri yer almaktadır.
Tablo 145. Katılımcıların Diyabete İlişkin Bilgi Puan X, M, SD, MİN, MAX Değerleri
N X
(ortalama) ss medyan min max
307 9,35 3,21 10,0 0 16 Katılımcıların şeker hastalığına ilişkin bilgi puan göre ortalaması 9,35 olup, medyan 10,0 ve puanların minimum değeri 0, maksimum değeri ise 16, standart sapması 3,21’olarak saptanmıştır.
Ünsal ve Kızılcı’nın İzmir’de bir tıp fakültesi hastanesinde yaptıkları çalışmalarında tip I ve tip II diyabetli hastaların bilgi düzeylerinin 100 puan üzerinden yapılan değerlendirmesinde bireylerin bilgi puan ortalaması 71.0 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada katılımcıların bilgi puanları Ünsal ve Kızılcının çalışmasına göre biraz daha düşük bulunmuştur. Bu sonuç çalışmanın yapıldığı hastanelerin farklılığı ve populasyonun özellikleri ile açıklanabilir.
Şekil 6’da katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puanlarının frekans dağılımına ilişkin veriler yer almaktadır.
Şek
Katılımcıların cinsiyetlerine göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kadınların erkeklere göre bilgi puanları daha düşük bulunmuştur. Katılımcılardan okuryazar olmayanların %87,3’ünü kadınların oluşturması, okuryazar grubun %66,7’sini, ilkokul mezunu kadınların % 63’ünü ve üniversite mezunlarının ise %31,8’ini kadınların oluşturmaktadır.
Bununla birlikte okuma yazma becerileri sorgulamasında da kadın katılımcıların daha fazla güçlük yaşadıklarını ifade etmeleri bilgi puanlarının erkek katılımcılara oranla düşük olmasının nedeni olarak değerlendirilebilir.
Tablo 147’de katılımcıların şeker hastalığına ilişkin bilgi puan ortalamasının yaş gruplarına göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 147. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Yaş Gruplarına Göre Karşılaştırma
Yaş N Ortalama Standart
Sapma F p
44 yaş ve alti 57 10,2105 2,71725
2,102 0,100 45-54 yaş 103 9,3301 3,30000
55-64 yaş 82 9,2317 3,38588
65 yaş ve uzeri 65 8,7846 3,13993 Toplam 307 9,3518 3,20743
Katılımcıların yaşları ile bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Ancak yaş ilerledikçe bilgi puanlarının düşük olduğu tespit edilmiştir. Yaşlılığın getirdiği doğal süreçteki etkilenmeler ilgi düzeyinin farklılaşması, çevresel uyaranlarla etkileşimi, başkalarına bağımlılığının olması, algılamada yetersizlik, dikkat eksikliği fonksiyonel azalmalar gibi nedenlerle ileri yaş grubundaki katılımcıların bilgi puanlarının düşük olması açıklanabilir.
Tablo 148’de katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının öğrenim durumlarına göre dağılımına ilişkin veriler yer almaktadır.
Tablo 148. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Öğrenim Durumlarına Göre Karşılaştırma
Öğrenim Durumu N Ortalama Standart
Sapma KW p
Okuryazar Değil 71 7,6620 2,93717 Sadece Okuryazar 30 9,2000 2,46912 İlkokul Mezunu 103 9,5534 2,92296
İlköğretim Mezunu 43 9,6047 2,78721 8,757 0,000
Lise 38 10,2368 3,92107
MYO/Üniversite 22 12,0455 3,09342
Toplam 307 9,3518 3,20743
Katılımcıların öğrenim durumlarına göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Katılımcıların eğitim düzeyleri yükseldikçe bilgi puanları atmıştır. Eğitim düzeyi artıkça bilgi puanları da artmaktadır. Bu durum eğitimin doğal bir sonucu olarak görülmektedir.
Tablo 149’da katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının gelir gruplarına göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 149. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Gelir Gruplarına Göre Karşılaştırma
Gelir Gruplarına N Ortalama Standart
Sapma F p
600 TL ve altı 52 7,4423 2,76826
21,130 0,00 601-1500 TL arası 198 9,4949 3,14739
1501 TL ve üzeri 41 11,5610 2,88140
Toplam 291 9,4192 3,25198
Katılımcıların gelir durumlarına göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Gelir düzeyi artıkça katılımcıların bilgi puanlarının yükseldiği açıkça görülmektedir. Bu durum gelir düzeyinin iyi olması ile bilgi kaynaklarına erişimin daha kolay ve fazla olması olanağı sunabileceğinden gelir düzeyi düşük olanlar için bilgi puanının düşük olmasında neden olarak görülebilir.
Tablo 150’de katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının yerleşim yerlerine göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 150. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Yerleşim Yerlerine Göre Karşılaştırma
Yerleşim
Yerleri N Ortalama Standart
Sapma t p
Kent 260 9,6462 3,14234
3,867 0,000 Köy-Kasaba 47 7,7234 3,10471
Katılımcıların yerleşim yerlerine göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kentte yaşayanların bilgi puanları kasaba/köyde yaşayanlara göre daha düşük bulunmuştur. Kentte yaşayanların şeker hastalığı ile ilgili çevresel uyaranlara daha açık oldukları ve algın öğrenme yoluyla daha fazla bilgi edinme olanaklarına sahip oldukları düşünülmektedir.
Tablo 151’de katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının okuma yazma beceri durumlarına ilişkin veriler yer almaktadır.
Tablo 151. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Okuma Yazma Beceri Durumları Göre Karşılaştırma
Okuma Yazma Beceri
Durumları N Ortalama Standart
Sapma F p
Çok İyi Düzeyde
Okuyorum Yazıyorum 168 10,0655 3,08588
1,215 0,305 Okuyabiliyorum Ama
Yazamıyorum
10 8,7000 1,94651 Güçlükle Okuyup
Yazabiliyorum
47 9,6170 3,22728 Güçlükle Okuyorum, Ama
Yazamıyorum
11 8,8182 3,76346
Toplam 236 9,8602 3,11509
Katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalaması ile okuma durumları arasında anlamlı ilişki bulunmamaktadır. Ancak, “çok iyi düzeyde okuyorum yazıyorum” diyenlerin bilgi puanı en yüksektir.
Tablo 152’de katılımcıların şeker hastalığına ilişkin bilgi puan ortalamasının “diyabete ilişkin verilen dokümanları anlamıyor musunuz?”
sorusuna verdikleri cevaplara ilişkin veriler yer almaktadır.
Tablo 152. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının “Şeker Hastalığına İlişkin Verilen Dokümanları Anlamıyor musunuz?” Sorusuna Verdikleri
Cevaba Göre Karşılaştırma Şeker hastalığına ilişkin
verilen Dokümanları anlamıyor musunuz?
N Ortalama Standart
Sapma KW p Herhangi Bir Dokümanla
Karşılaşmadım 43 9,0233 2,21991
13.428 0,001 Genellikle Anlamıyorum 77 9,4545 2,87249
Genellikle Anlıyorum 116 10,4397 3,44469
Toplam 236 9,8602 3,11509
Katılımcıların “Diyabete ilişkin verilen dokümanları anlamıyor musunuz?” sorusuna verdikleri cevaba göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. “Diyabete ilişkin verilen dokümanları anlamıyor musunuz?” sorusuna genellikle anlıyorum” diyenlerin bilgi puanları daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tablo 153’te katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının kitap okuma alışkanlıklarına ilişkin veriler yer almaktadır.
Tablo 153. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Kitap Okuma Alışkanlıklarına Göre Karşılaştırma
Kitap Okuma
Alışkanlıkları N Ortalama Standart
Sapma F p
Yok 137 9,1606 3,17211
Haftada 1 kitap 19 10,6842 3,16320
Ayda 1-2 kitap 39 11,3333 2,65898
Yılda 3 ve üzeri kitap 21 10,7619 2,50808 5,020 0,001
Başka 20 10,0500 2,85574
Toplam 236 9,8602 3,11509
Katılımcıların kitap okuma alışkanlıklarına göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Bu farklılığında kitap okuma alışkanlığı olmayanlar ile haftada 1 kitap, ayda 1-2 kitap ve yılda 3 ve üzeri kitap okuyanlar arasındaki farklılıktan kaynaklandığı saptanmıştır. Ayda 1-2 kitap okuyanların bilgi puanları diğer gruplara göre daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tablo 154’te katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının hastalıkları ile ilgili bir sıkıntı ya da sormaları gereken bir durum olduğunda başvurdukları yer/kişilere ilişkin veriler yer almaktadır.
Tablo 154. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Hastalıkları İle İlgili Bir Sıkıntı ya da Sormaları Gereken Bir Durum Olduğunda Başvurdukları
Yer/Kişilere Göre Karşılaştırma Hastalıkları İle İlgili Bir Sıkıntı ya
da Sormaları Gereken Bir Durum Olduğunda Başvurdukları
Yer/Kişiler
N Ortalama Standart
Sapma F p
Sağlık Personeline 248 9,4194 3,17658
2,348 0,073
Kitap, Dergi, Vs 11 11,0909 2,80908
Çevremdeki Kişlerden 25 8,1600 3,89102 Sormadan Kendim Hallederim 23 9,0870 2,53902
Toplam 307 9,3518 3,20743
Katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının hastalıkları ile ilgili bir sıkıntı ya da sormaları gereken bir durum olduğunda başvurdukları yer/kişiler arasında anlamlı ilişki bulunmamaktadır. Ancak kitap, dergi vs gibi yazılı kaynaklara başvuranlarda bilgi puan ortalaması daha yüksektir.
Tablo 155’te katılımcıların diyabete ilişkin bilgi puan ortalamasının gazete okuma alışkanlıklarına göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 155. Diyabete İlişkin Bilgi Puan Ortalamasının Gazete Okuma Alışkanlıklarına Göre Karşılaştırma
Gazete okuma alışkanlığın
var mı? N Ortalama Standart
Sapma t p Genellikle Var 121 10,5372 3,03601 3,506 ,001
Genellikle Yok 115 9,1478 3,05000
Katılımcıların gazete okuma alışkanlıklarına göre bilgi puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Gazete okuma alışkanlığı olanlarda bilgi puanlarının yüksek olması gazetelerin sağlık haberlerindeki öğrenmelerin yanı sıra, temel okuryazarlık becerisi ile algı düzeylerinin yüksek olması ve entelektüel kapasitelerinin gelişmiş olması ile açıklanabilir ki bu durum hastalıklarına karşı öğrenme ilgilerinin açık olmasına ve hastalıklarıyla ilgili bilgilerinin daha fazla olmasına neden olabilir.