Bir sağlık sisteminde performans ölçümü ile sistemin hedeflere ulaĢma derecesi saptanabilmektedir. Bu hedefler bir bütün olarak çıkar gruplarının gücü, örgütsel, mali ve politik öncelikler ve farklı tarihsel izleri yansıtmaktadır. Bununla birlikte her ülkenin sağlık sistemi performansını ölçerken kullandığı gösterge ve analiz birimleri farklıdır.
GeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin durumuna göre farklı göstergeler kullanılmaktadır (Papanicolas vd., 2008:1).
Sağlık sistemi performansının değerlendirilmesi hedeflerin belirlenmesiyle baĢlamaktadır. Sağlık sistemi performans göstergeleri nihai amaçlarından ve ölçüm konularından bağımsız olarak değerlendirilememektedir. Sağlık sisteminin performans ölçüm boyutları Tablo 3.2.‟de yer almaktadır.
Tablo 3.2.Sağlıkta Performans Ölçümünün Boyutları
Ölçüm Alanı Ölçümün Açıklanması Gösterge Örnekleri
Sağlık Nüfusu Toplanan verilerin nüfusun sağlığı açısından ölçümü
Sakatlığa AyarlanmıĢ YaĢam Yılları (DALY)
Önlenebilir ölüm Kaybedilen yaĢam yılları Sağlıklı yaĢam beklentisi YaĢam beklentisi
Bireysel Sağlık Çıktıları
Gruplar ve nüfusun tamamı arasındaki ölçümlere dikkate alındığında bireylerin sağlık durumunun ölçülmesi göreli olabilir. Bunun yanında bazı göstergeler sağlık durumlarının sıralanmasında yarar sağlayabilir.
Genel Ölçümler Artrit Etkisi Ölçeği
EQSD Hastalığa Özel Ölçümler Kısa Form 36 (SF- 36)
Parkinson Hastalığı Anketi (PD- 39)
Klinik Kalite ve Bakım Uygunluğu
Amaçlanan sonuçları elde etmek için hizmetlerin ve hasta bakımının ölçümü yapılmaktadır.
Çıktı Ölçümü
Kan basıncı ölçüm sıklığı Süreç ölçümü
Belirli post-operatif ölüm oranları Sağlık durumu
Sağlık Sisteminin Duyarlılığı
Temel imkanların kalitesi, sosyal destek, iletiĢim, hastanın gizliliği, özerkliği ve onuru gibi durumlar, tedavisi süren hastaların ve tedavisi bitmiĢ bireylerin oluĢturduğu alanın ölçülmesi
GeniĢ ölçekli çalıĢmalardan göstergeler
Hasta memnuniyet ölçümleri Hasta deneyimi ölçümleri
EĢitlik Finansman kapsamının ölçümü ile sağlıkta cevap verebilirlik, sağlık bakım hizmetlerine ulaĢım ve eĢitlik
Harcama eĢikleri
Kullanım-ihtiyaç oranları EriĢim oranları
Kullanım ölçümleri
Verimlilik Sağlık sisteminin, sağlık kurumlarının, bireysel uygulayıcıların verimliliğinin ölçülmesi
Maliyet etkililik ölçümleri (Örn: Tedavi ve müdahaleler için) ÇalıĢan verimliliği
Tahsis etkililiği
Teknik etkililik (Girdi/çıktı ölçümü)
Kaynak: Papanicolas vd., 2008: 2.
Tablo 3.2.‟de görüldüğü üzere, sağlık alanında performans ölçümü yapmak için, bireysel sağlık çıktıları, klinik kalite ve bakım uygunluğu, sağlık sisteminin duyarlılığı,
eĢitlik ve verimlilik verilerinin nüfus sağlığı açısından ölçümlerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Hükümetler, sistemin iĢlevselliğini değerlendirmek için sağlık sistemleri finansmanı, organizasyonu ve politikaları konusunda bilgi edinme ihtiyacı duymaktadırlar. Bu açıdan performans göstergeleri, sağlık alanında geliĢmeleri resmi olarak belgelemek isteyen ülkeler ve sağlık sisteminin geliĢtirilmesi ve reformuna iliĢkin kanıt toplayan araĢtırmacılar açısından önem arz etmektedir. Sağlık sistemlerinde kullanılan çeĢitli teknik performans göstergeleri Tablo 3.3.‟ de gösterilmiĢtir.
Sağlık kuruluĢlarında performansın denetim ve ölçümünde farklı özellikler temel alınarak birçok gösterge kullanılabilmektedir. Bunlar içerisinde en yaygın olanları finansal ve teknik göstergeler oluĢturmaktadır. AĢağıda verilen Tablo 3.3.‟de teknik performans göstergeleri yer almaktadır(ÖzgülbaĢ, 2001: 28).
Tablo 3.3.Teknik Performans Göstergeleri
Teknik Göstergeler Tanım
Gelir Gider Oranı Gelirin giderleri karĢılama oranını gösterir:Yıllık Döner Sermaye Geliri / Yıllık Döner Sermaye Gideri Gider Hasta Günü Hasta günü baĢına çıkan gideri gösterir:
Yıllık Döner Sermaye Gideri / Hasta Günü Hasta Yatak Oranı Bir yatağa düĢen hasta sayısını gösterir:
Yatan Hasta Sayısı / Kullanılan Yatak Sayısı Kapasite Kullanım
Oranı
Hastanenin çalıĢma derecesini gösterir:
Yatan Hasta Sayısı x Ortalama YatıĢ Süresi / Kullanılan Yatak Sayısı x 365
Operasyon Hekim Oranı
Hekimlerin gerçekleĢtirdikleri operasyon hizmeti sayısını gösterir: Toplam Operasyon Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Poliklinik Hekim Oranı
Hekimlerin bulundukları poliklinik hizmeti sayısını gösterir: Poliklinik Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Yatak Devir Aralığı
Ġki yatak kullanımı arasında bir yatağın ortalama kaç gün boĢ kaldığını gösterir:
Kullanılmayan Toplam Hasta Bakım Gün S./Taburcu Edilen Hasta Sayısı
Yatak ĠĢgal Oranı Hastane yataklarının ne kadarının kullanıldığını gösterir: Hastanın Yattığı Gün / Kullanılan Yatak Sayısı x 365 Yatan Hasta Hekim
Oranı
Hekimlerin sahip oldukları yatan hasta hizmeti sayısını gösterir: Yatan Hasta Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Kaynak: ÖzgülbaĢ, 2001: 28.
Tablo 3.3.‟de görüldüğü üzere sağlık kurumlarında; gelir gider oranı, hasta yatak oranı, yatakların doluluk oranları, hekim baĢına yatan hasta sayısı gibi oranlar teknik
performans göstergeleri olup kurumlar açısından performansın denetim ve ölçümünde büyük önem arz etmektedir.
Bir diğer gösterge olan finansal performans göstergeleri aĢağıda verilen Tablo 3.4.‟de gösterilmektedir (ÖzgülbaĢ, 2001: 29).
Tablo 3.4.Finansal Performans Göstergeleri
Finansal Göstergeler Tanım
Borç Varlık Oranı Varlıkların finansmanında ne oranda yabancı kaynak kullanıldığını gösterir: Borçlar / Toplam Varlıklar
Borç Öz Sermaye Oranı
Finansmanda kullanılan kaynak dağılımını gösterir: Borçlar / Öz Sermaye
Net Kâr Marjı Her satıĢtan ne kadar kâr sağlandığını gösterir: Net Kâr / Net SatıĢlar
Öz Sermayenin Kârlılığı
Her birim öz sermaye karĢılığında elde edilen kârı gösterir:
Net Kâr / Öz Sermaye
Varlık Devir Hızı Varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığını gösterir: Net SatıĢlar / Toplam Varlıklar
Varlıkların Kârlılığı Varlıkların verimliliğini ve varlık baĢına kârı gösterir: Net Kâr / Toplam Varlıklar
Yatırımların Kârlılığı Yatırımların verimliliğini ve yatırım baĢına kârı gösterir: Net Kâr + Faiz / Toplam Varlıklar
Kaynak: ÖzgülbaĢ, 2001: 29.
Tablo 3.4.‟de görüldüğü üzere, varlık oranları, borç oranları, kar oranları ve bunların birbirleri arasındaki iliĢkiler finansal performans göstergelerini oluĢturmaktadır. Sağlık kuruluĢlarında performans, yukarıda verilen bu göstergeler dikkate alınarak ölçülmekte ve sağlık politikasında hedef alınan temel kriterlere göre değerlendirilmektedir.