Sürdürülebilir Çevre Kavram Testleri ve Açık Uçlu Soruların Hazırlık Sürec

Öğretmenlerin, öğretmen adaylarının ve öğrencilerin sürdürülebilir çevreye yönelik kavramsal anlamalarını belirleyebilmek için iki aşamalı kavram testi hazırlanmıştır. İki aşamalı kavram testinde, katılımcıların her bir soru için birinci aşamada soruya cevap vermeleri ikinci aşamada ise verdikleri bu cevabın nedenini açıklamaları beklenmektedir. Testin hazırlık süreci için alan yazın taraması yapılmış ve üç çalışma (Chen et al., 2002; Karataş ve diğer., 2003; Ünal Çoban, 2009) testin hazırlanmasında referans alınmıştır. Ayrıca, testin hazırlanması sürecinde Ünal Çoban (2009)’ın tez çalışmasında yer alan, çalışmasında kullandığı ölçme aracının hazırlık basamaklarına ait şekil de göz önünde bulundurulmuştur (s.144, şekil 12).

Kavram testinin hazırlanabilmesi için öncelikle kapsamın belirlenmesi ve kazanımların hazırlanması gerekmektedir. Bunun için ilköğretim fen ve teknoloji dersi ve hayat bilgisi dersi öğretim programlarındaki çevre içerikli kazanımlar belirlenmiştir. “Sürdürülebilir çevre nedir?”, “Çevrenin sürdürülebilirliği nasıl sağlanır?” sorularından yola çıkarak alan yazın taraması yapılmıştır. Yapılan araştırmaların sonucuna göre çevrenin sürdürülebilirliğini etkilediğine karar verilen 4 ana başlığın (kirlilik, nüfus artışı, tüketim, biyolojik çeşitlilik) olması gerektiğine karar verilmiş ve bu başlıklar altında iki aşamalı kavram testine ait kazanımlar hazırlanmıştır. Hazırlanan kazanımlar kapsam geçerliliği için, çevre konusunda çalışmalar yapan bir öğretim elemanı, alanında uzman iki fen eğitimcisi öğretim elemanı ve bir fen ve teknoloji öğretmeni tarafından incelenmiştir. Alınan öneriler doğrultusunda kazanımlarda düzeltmeler yapılmıştır. Kazanımların son hali Ek 1’de yer almaktadır. Bu aşamada kazanımların özeti niteliğinde ve çalışmanın kapsamını

anlatan kavram haritası hazırlanmış ve kazanımlarla olan uyumu incelenmiştir. Kavram haritasının uygunluğu, çevre konusunda çalışmalar yapan bir öğretim elemanı, alanında uzman iki fen eğitimcisi öğretim elemanı ve iki fen ve teknoloji öğretmeni tarafından incelenmiş ve alınan öneriler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Hazırlanan kavram haritası Ek 2’de yer almaktadır. Bu haliyle 8. sınıfta okuyan altı öğrenciye verilmiş ve kavram haritasındaki bağlantıları kurmaları istenmiştir. Öğrencilerin çok iyi düzeyde olmasa da kavramlar arasında bağlantı kurabildikleri belirlenmiş ve kavram haritasının bu haliyle kalmasına karar verilmiştir.

İki aşamalı kavram testinin kapsamı belirlendikten sonraki adım ise yarı yapılandırılmış görüşmelerin yapılmasıdır. Görüşme sorularının hazırlanması sürecinde, belirlenen kazanımlar ve sürdürülebilirlik konusunda alan yazında daha önceden öğretmenler, öğretmen adayları ve öğrenciler ile ilgili tespit edilmiş kavram yanılgılarından yararlanılmaktadır. Bu noktada sürdürülebilirlik ve çevre ile ilgili yapılan çalışmalar incelenmiş ve tespit edilen kavram yanılgıları bir araya getirilmiştir (Ek 3). Kavram yanılgıları da göz önünde bulundurularak yarı yapılandırılmış görüşme soruları hazırlanmıştır. Hazırlanan görüşme soruları kapsam geçerliliği için iki fen eğitimcisi öğretim elemanı, üç fen ve teknoloji öğretmeni ve anlatım ve dil bilgisi uygunluğu için bir Türkçe öğretmeni tarafından incelenmiştir. Alınan öneriler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. 8. sınıfta okuyan iki öğrenci ile pilot görüşme yapılmıştır. Öğrencilerin soruları cevaplarken genel olarak zorlanmadıkları belirlenmiştir. Hazırlanan sorular Ek 4’te yer almaktadır.

Bu aşamaya kadar yapılan çalışmalar (kazanımlar, kavram haritası, görüşme soruları) öğretmen, öğretmen adayları ve öğrenciler için ortaktır. Ancak bu noktadan sonra kapsamın aynı olduğu ancak öğretmen-öğretmen adayı ve öğrencilerin seviyelerine uygun iki aşamalı farklı kavram testlerinin hazırlanması süreci gelmektedir. Bu nedenle öncelikle öğrencilere yönelik iki aşamalı kavram testi ve açık uçlu soruların hazırlanması süreci, sonrasında da öğretmen-öğretmen adaylarına yönelik iki aşamalı kavram testi ve açık uçlu soruların hazırlık sürecine yer verilecektir.

Öğrencilere Yönelik “Sürdürülebilir Çevre Kavram Testi” ve “Açık Uçlu Sorular”

Çevre konularının geçtiği dersleri bitirdikten sonra, 8. sınıfı tamamlamak üzere olan 15 öğrenci ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler gönüllü öğrencilerle yapıldığı için ses kayıt cihazının kullanılması konusunda sorun yaşanmamıştır. Ses kayıt cihazına kaydedilen görüşmeler öncelikle yazıya aktarılmıştır. Yazıya aktarılan görüşme metinleri üzerinden öğrencilerde var olan kavram yanılgıları ya da kavramlar arasında yanlış ve eksik kurulan bağlantılar belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler yardımıyla taslak olarak iki aşamalı kavram testi oluşturulmuştur. Hazırlanan test 29 sorudan oluşmaktadır. Bu haliyle test kapsam geçerliliği için uzmanların görüşüne (çevre konusunda çalışmalar yapan bir öğretim elemanı, alanında uzman iki fen eğitimcisi öğretim elemanı, çevre konusunda yüksek lisansını tamamlamış bir fen ve teknoloji öğretmeni ve üç Türkçe öğretmeni) sunulmuştur. Alınan eleştiriler doğrultusunda testte düzenlemeler yapılmış ve soru sayısı 26’ya düşürülmüştür. Testin bu haliyle pilot uygulaması yapılmıştır. İlköğretimi tamamlamış ve henüz 9. sınıfa başlamış 13, 9. sınıf öğrencisine uygulanmıştır. Öğrencilerin verdikleri cevaplar incelenmiş ve sorular üzerinde çok az değişiklikler yapılmıştır. Pilot uygulama sırasında öğrencilerin testi ne kadar sürede tamamladıklarına dikkat edilmiş ve bir ders saatinin rahatlıkla yeterli olduğu belirlenmiştir.

Görüşme metinlerinden elde edilen tüm veriler iki aşamalı soru tipine dönüştürülememiştir. Bu veriler, kapsam gereği testten çıkarılamayacağı için açık uçlu sorular içerisinde yer almıştır. İki aşamalı kavram testine ek olarak açık uçlu sorular hazırlanmıştır. Hazırlanan açık uçlu sorular, alanında uzman üç fen eğitimcisi öğretim elemanı, çevre konusunda yüksek lisansını tamamlamış bir fen ve teknoloji öğretmeni ve üç Türkçe öğretmeni tarafından incelenmiştir. Alınan eleştiri ve öneriler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Açık uçlu sorular bu haliyle ilköğretimi tamamlamış, 9. sınıfa henüz başlamış öğrencilerle pilot uygulaması yapılmıştır. Uygulama süresi için bir ders saatinin yeterli olduğu belirlenmiştir.

Uygulanmasına karar verilen ölçme aracı 11 adet açık uçlu sorudan oluşmaktadır ve Ek 5’te yer almaktadır.

Öğretmen ve Öğretmen Adaylarına Yönelik “Sürdürülebilir Çevre Kavram Testi” ve “Açık Uçlu Sorular”

3. sınıfı tamamlamış dokuz fen ve teknoloji öğretmen adayı ve altı fen ve teknoloji öğretmeni ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler gönüllü öğretmen adayı ve öğretmenlerle yapıldığı için ses kayıt cihazının kullanılması konusunda sorun yaşanmamıştır. Ses kayıt cihazına kaydedilen görüşmeler öncelikle yazıya aktarılmıştır. Yazıya aktarılan görüşme metinleri üzerinden öğretmen adayı ve öğretmenlerde var olan kavram yanılgıları ya da kavramlar arasında yanlış ve eksik kurulan bağlantılar belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler yardımıyla taslak olarak iki aşamalı kavram testi oluşturulmuştur. Hazırlanan test 30 sorudan oluşmaktadır. Bu haliyle test kapsam geçerliliği için uzmanların görüşüne (çevre konusunda çalışmalar yapan bir öğretim elemanı, alanında uzman iki fen eğitimcisi öğretim elemanı, çevre konusunda yüksek lisansını tamamlamış bir fen ve teknoloji öğretmeni ve üç Türkçe öğretmeni) sunulmuştur. Alınan öneriler doğrultusunda testte gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Testin bu haliyle (26 soru) pilot uygulaması yapılmıştır. 3. sınıfta okuyan 9 fen ve teknoloji öğretmen adayına uygulanmıştır. Öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar incelenmiş ve çok az değişiklik yapılmıştır. Pilot uygulama sırasında öğretmen adaylarının testi ne kadar sürede tamamladıklarına dikkat edilmiş ve öğretmen adayları için 20 dk yeterli olduğu belirlenmiştir.

Öğretmen adayları ve öğretmenlerle yapılan görüşmelerden elde edilen tüm veriler iki aşamalı soru tipine dönüştürülememiştir. Öğrencilerde olduğu gibi kapsam gereği veriler çıkarılamayacağından iki aşamalı kavram testine ek olarak açık uçlu sorular hazırlanmıştır. Hazırlanan açık uçlu sorular, alanında uzman üç fen eğitimcisi öğretim elemanı, çevre konusunda yüksek lisansını tamamlamış bir fen ve teknoloji öğretmeni ve üç Türkçe öğretmeni tarafından incelenmiştir. Alınan eleştiri ve öneriler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Açık uçlu soruların pilot

uygulaması 3. sınıf fen ve teknoloji öğretmen adaylarından altı kişi ile yapılmıştır. Öğretmen adaylarının açık uçlu soruları tamamlaması için en fazla 40 dk yeterli olacağı belirlenmiştir. Bu haliyle uygulanmasına ölçme aracı, 11 adet açık uçlu sorudan oluşmaktadır ve Ek 6’da yer almaktadır. Öğretmen ve öğretmen adayları için hazırlanan açık uçlu sorular, 6. soru hariç öğrencilerin sorularıyla aynıdır.