Sürdürüleb ilir Çevreye Yönelik Açık Uçlu Sorulardan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar

Öğretmenlerin açık uçlu soruların tamamından aldığı puanlar üzerinden yapılan analiz kapsamında aritmetik ortalama, standart sapma, standart hata, en düşük ve en yüksek puan ve varyans değerleri incelenmiştir. Öğretmenlerin sürdürülebilir çevreye yönelik kavramsal yapıları hakkında elde edilen genel sonuçlar Tablo 44’te yer almaktadır. 0 10 20 30 40 50 60 Sorunun İkinci Aşamasının Seçenekleri Frekans

Tablo 44

Öğretmenlerin SÇAUS’dan Aldıkları Puanların Sonuçları

N En Düşük Puan En Yüksek Puan Varyans S.S S.H 72 3 19 11 10.54 3.24 .38

Aritmetik Ortalama S.S: Standart Sapma S.H: Standart Hata

Tablo 44’te verilenlere göre öğretmenlerin, açık uçlu sorulardan aldığı en düşük puan 3, en yüksek puanı ise 19’dur. Oysa ölçekteki sorulara doğru cevap verilmiş olsa alınabilecek en yükse puanın 34 olması gerekirken nerdeyse yarısı kadar bir puan en yüksek puan olarak hesaplanmıştır. Varyans değeri 10.54, standart sapma 3.24 ve standart hata .38 olarak hesaplanmıştır. Ölçekten alınan puanların aritmetik ortalaması 11 olarak hesaplanmıştır. Açık uçlu sorulara göre sürdürülebilir çevreye yönelik kavramsal yapıların iyi düzeyde olduğu söylenemez.

Sürdürülebilir çevreye yönelik kavramsal yapıyı belirlemek için her bir sorunun ayı ayrı incelenmesinde yarar vardır. Bu nedenle soruların her biri ne verilen cevapların yüzde ve frekans değerleri belirlenmiş ve aşağıdaki Tablo 45’te sunulmuştur.

Tablo 45

Öğretmenlerin SÇAUS’a Verdikleri Cevapların Yüzde ve Frekans Değerleri

Soru No Doğru Yanıt (2 puan) %/ f Kısmen Doğru Yanıt (1 puan) %/f Yanlış Yanıt/Boş (0 puan) %/f 1a 1.4 / 1 81 / 59 16.7 / 12 1b 2.8 / 2 56.9 / 41 40.3 / 29 2 4.2 / 3 33.3 / 24 62.5 / 45 3 2.8 / 2 88.9 / 64 8.3 / 6 4a 0 84.7 / 61 15.3 / 11 4b 13.9 / 10 25 / 18 61 / 44 5a 0 63.9 / 46 36.1 / 26 5b 2.8 / 2 41.7 / 30 55.6 / 40 6a 72.2 / 52 18.1 / 13 9.7 / 7 6b 5.6 / 4 20.8 / 15 73.6 / 53 7 9.7 / 7 30.6 / 22 59.7 / 43 8 1.4 / 1 56.9 / 41 41.7 / 30 9 0 33.3 / 24 66.7 / 48 10 1.4 / 1 76.4 / 55 22.2 / 16 11a 52.8 / 38 5.6 / 4 41.7 / 30 11b 2.8 / 2 34.7 / 25 62.5 / 45 11c 20.8 / 15 40.3 / 29 38.9 / 28

1. sorunun “a” bölümü “Nüfusun arttığı bir yerde nüfusun artışına bağlı yaşanabilecek çevre sorunları nelerdir?” şeklinde hazırlanmıştır. Tablo 45’e göre sorunun cevaplanma oranına bakıldığında doğru cevabın verilme oranın çok düşük olduğu görülmektedir. Doğru cevabın bir kısmının verildiği cevap oranı ise % 81’dir. Örneklemdeki 59 öğretmen nüfus artışına bağlı yaşanabilecek çevre sorunlarının bir kısmını bilebilmiştir. 12 öğretmen nüfus artışına bağlı yaşanabilecek sorunlara ya ilgisiz cevap vermiş ya da boş bırakmıştır. Bu soruyu sadece bir öğretmen eksiksiz cevaplayabilmiştir. Aynı sorunun “b” bölümü incelendiğinde, sorunun içeriğinde a bölümünde yazdıkları cevabın nedenini yazmaları istenmektedir. Yani neden çevre sorunları nüfus artınca ortaya çıkmıştır. Soruya verilen cevap oranlarına göre 41 öğretmen (%59) sorunun cevabını doğru ancak bir kısmını yazabilmiştir. 29 öğretmen yazdıkları çevre sorunu ya da sorunlarının neden nüfus artınca ortaya çıktığını bilmemektedir. iki öğretmen ise çevrenin taşıma kapasitesi ile bağlantı kurarak istenilen cevabı vermiştir.

2. sorunun içeriği “tüketim alışkanlıklarımız ile çevrenin sürdürülebilirliği arasında nasıl bir ilişki olduğunu bir örnekle açıklayabilir misiniz?” şeklinde hazırlanmıştır. Tablo 45’te verilen yanıtlarda, kaynakların tüketilme hızının ve insanların tüketimleri sonucunda bıraktığı atıkların doğanın kendini yenileyebilme hızına oranını içeren açıklamalar aranmıştır. Verilen cevaplar incelendiğinde, sadece üç öğretmenin belirtilen içerikte açıklama yaptığı, 24 öğretmenin istenilen cevabın sadece bir kısmından bahsettiği ve 45 öğretmenin ise soru ile ilgisi olmayan cevaplar verdiği ya da boş bıraktığı belirlenmiştir.

3. soru “Tüketimden kaynaklanan çevre sorunlarının önüne geçebilmek için alınan önlemlerin nelerdir?” şeklinde hazırlanmıştır. Dört ya da daha fazla önlem yazabilen öğretmenlere tam puan, bir ve üç arasında önlem yazabilen öğretmenlere 1 puan, önlem yazamamış ya da ilgisiz cevap yazmış olanlara ise 0 puan verilmiştir. Tablo 45 incelendiğinde sadece 2 öğretmen tüketimden kaynaklanan çevre sorunlarına dört ve üzerinde önlem yazabilmişken, 64 öğretmen 1 ile 3 arasında değişen önlemler yazmışlardır. Genelde yazılan önlem sayısı ikidir. 6 öğretmen konu ile ilgisi olmayan önlem yazmış ya da boş bırakmıştır.

4. sorunun “a” bölümünde günümüzde yaşanan çevre kirliliklerinin kaç çeşit olduğunu sorgulamaktadır. Bu sorunun içeriği belirlenirken 4.sınıftan itibaren fen ve teknoloji ders kitapları özellikle incelenmiştir. Halen kullanılan bu kitaplarda çevre kirliliği olarak, hava, su, toprak, ışık, ses, nükleer ve uzay kirliliklerinden bahsedilmektedir. Bu doğrultuda Tablo 45’te verilen cevaplar incelendiğinde 61 öğretmenin doğru cevabın bir kısmını verdikleri görülmektedir. Hiçbir öğretmen soruyu tamamen doğru cevaplayamamıştır. Bu cevaplarda en çok rastlanan grup hava, su, toprak kirliliği sonrasında ise hava, su, toprak ve ses kirliliğidir. 11 öğretmen ise çevrede var olan kirlilik çeşitlerini belirleyememiştir.

4. sorunun devamı olan “b” bölümünde kirliliklerin nedenleri sorulmuştur. Sadece 10 öğretmen yaşanan kirliliklerin nedenlerini tam olarak doğru açıklayabilmişlerdir (Tablo 45). Ve en az beş adet neden yazmışlardır. 18 öğretmen 3 ile 4 arasında değişen sayıda kirlilik nedeni yazabilmiştir bu nedenle 1 puan almışlardır. Çok güncel ve sürekli iç içe olduğumuz kirliliğin nedenlerine üçten daha az neden yazmak yetersiz bir cevap olacaktır. Bu nedenle üç ve daha az kirlilik nedeni yazan ya da ilgisiz cevap veren veya boş bırakan 44 öğretmenin cevaplarına 0 puan verilmiştir.

5. sorunun “a” bölümünde çevre kirliliğini azaltmak için devletin alabileceği önlemler neler olabileceği sorulmuştur. Ancak bu bölümde dikkati çeken bireysel ya da devlet ayrılmaksızın genel alınabilecek bütün önlemler yazılmaya çalışılmıştır. Kirlilik güncel olan bir konu olduğu ve kirliliğe karşı alınan önlemler gündemde olduğu için bu bölümün doğru yanıt olarak kabul edilebilmesi için öğretmenlerin en az beş tane önlem yazması beklenmiştir. Ancak beş önlem yazabilen öğretmen olmamıştır. Tablo 45’e göre en az iki tane devletin alabileceği önlem yazabilen öğretmen sayısı ise 46 dır ve 1 puan almışlardır. Bu bölüme ilgisiz önlem yazan ya da sadece bir adet önlem yazan öğretmen sayısı ise 26 dır. 5. sorunun “b” bölümünde kirliliğe karşı alınabilecek bireysel önlemlerin neler olabileceği sorulmuştur. En az beş adet bireysel önlem yazabilen öğretmen sayısı 2’dir. En az iki tene alınabilecek bireysel önlem yazabilen öğretmen sayısı ise 30 dur. Bireysel önlem yazamayan,

ilgisiz cevap veren ya da sadece bir önlem yazabilen öğretmen sayısı ise 40’dır. Kirlilik gibi sürekli gündemde olan bir konu için doğru ya da kısmen doğru cevap oranının oldukça düşük olduğu dikkati çekmektedir.

Toprak kirliliği dışında toprak ile yaşanabilecek diğer sorunların neler olduğunun sorulduğu 6. sorunun “a” bölümüne doğru cevaplanma oranı %77 (n=52)’dir (Tablo 45). En az üç tane toprak ile ilgili sorun belirleyerek sorunun doğru cevabının bir kısmını bilen 13 öğretmen vardır. 7 öğretmen ise soruya yetersiz cevap verdiği için 0 puan almıştır. Öğretmenlere belirledikleri toprak sorunlarının nedenlerinin neler olduğu ise sorunun “b” bölümünde sorulmuştur. Belirledikleri sorunların nedenlerinin neler olduğunu tam olarak bilen sadece 4 öğretmen vardır. 15 öğretmen belirledikleri sorunların nedenlerinden sadece birkaç tanesini bilebilmiştir. 53 öğretmen ise toprak ile ilgili yaşanan sorunların nedenlerine yetersiz cevap vermiş ya da boş bırakmışlardır. Öğretmenlerin neredeyse tamamı toprak kirliliği dışında yaşanan toprak sorunlarını bilmekte iken bu sorunların nedenlerinin neler olduğu sorulduğunda verdikleri cevaplar yetersiz kalmıştır.

7. soru “Çevrede meydana gelebilecek kirlilik çeşitleri, o çevrenin sürdürülebilirliğini nasıl etkileyebilir?” şeklinde hazırlanmıştır. Öğretmenlerden beklenen cevap kirlilik çevrenin taşıma kapasitesinin üzerine çıkarsa doğanın dengesi (Anahtar kelimeler; küresel ısınma, sera etkisi, iklim değişimi, asit yağmurları, ozon tabakasının delinmesi) bozulacağı, canlılar zarar göreceği gibi örneklerle de çevrenin sürdürülemeyeceğini kendi cümleleri ile açıklamalarıdır. Bu ve buna benzer doğrultuda gelen cevaplar doğru kabul edilerek tam puan verilmiştir. Tablo 45’e göre 7 öğretmen tam puan alabilmiştir. 22 öğretmen bu açıklamanın bir kısmını yapabildiği için 1 puan alırken, 43 öğretmen ilgisiz cevap ya da çoğunlukla boş bırakılan cevaplar nedeniyle 0 puan almıştır.

8. soru canlıların yaşam alanının daraltılması ya da yok edilmesinin nedenlerinin neler olduğu üzerine sorulmuştur. Bu soru kapsamında öğretmenlerden canlıların yaşama alanlarının daralması üzerinde kirliliğin, yapılaşmaların ya da canlıları için önemli olan doğal kaynakların insanlar tarafından

tüketilmesinin etkili olduğuna (ormanların yok edilmesinden bahsedilebilir) değinmeleri beklenmektedir. Tablo 45’te verilen cevaplar incelendiğinde istenilen nitelikte cevap veren öğretmen sayısı sadece 1 dir. Öğretmenlerin büyük bir kısmı (n=41) istenilen cevabın bir kısmını verebilmişken, 30 öğretmen soru ile ilgisiz cevap verdiği ya da boş bıraktıkları için 0 puan almışlardır.

“İnsanların tüketim alışkanlıkları ile diğer canlıların yaşamının devamlılığı arasında nasıl bir ilişki vardır?” şeklinde hazırlanan 9. soruda öğretmenlerden beklenen cevaplar canlıların tüketilmesi (avlanmadan bahsedilebilir), canlıların yaşam alanlarının tüketilmesi ya da insanların tüketimleri sonucunda çevreye bıraktıkları atıklar nedeniyle canlıların yaşamını devam ettirebilmelerini güçleştirildiğinden bahsetmeleri beklenmektedir. Bu doğrultuda Tablo 45’te verilen cevaplar incelendiğinde doğru cevabı veren öğretmen yoktur. 24 öğretmen istenilen cevabın bir kısmını belirtebilmişken, 48 öğretmen soruyu boş bırakmış ya da canlıları etkileyen ama tüketimle ilgili olmayan cevaplar vermiştir.

“Canlı çeşitliliğinin gelecek nesillere devamlılığını sağlamak için alınabilecek önlemler sizce neler olmalıdır?” şeklinde hazırlanan 10. soruya verilen cevaplar Tablo 45’ten incelendiğinde en az dört tane önlem yazabilen ve tam puan alabilen öğretmen sayısı 1 dir. 55 öğretmen 1 ile 3 önlem yazmakla yetinmişlerdir. Bu konuda alınabilecek önlemler düşünüldüğünde sayı en fazla 3 önlem yazmanın yetersiz olduğuna karar verilmiş ve bu cevaplar yetersiz kabul edilerek 1 puan almışlardır. Sadece 16 öğretmen ilgisiz cevap yazmış ya da boş bırakmıştır. Örneklemde yer alan öğretmenlerin büyük çoğunluğu canlıları korumak için alınabilecek önlemler konusunda fikre sahiptir.

11. sorunun “a” bölümünde öğretmenlerden çevrede bulunan enerji kaynaklarını gruplamaları istenmiştir. Bu konu ilköğretim 8. sınıf fen ve teknoloji dersi kitabında yer almaktadır. Bu nedenle verilen yanıtlarda bu kitaplarda yer aldığı şekliyle kaynakları yenilenebilir ve yenilenemez şeklinde gruplandırmaları beklenmiştir. Tablo 45’e göre istenilen cevabı 38 öğretmen verebilmiştir. 4 öğretmen tükenen-tükenmeyen ya da çevreye zarar veren-vermeyen şeklinde gruplamıştır. Bu

ifadeler yanlış değil ama yetersizdir. Bu nedenle 1 puan verilmiştir. 30 öğretmen ise kısmen doğru sınıfında da yer almayan, yenilenebilir ve yenilenmez kaynakların niteliğini içinde barındırmayan farklı gruplamalar yapmıştır. Bu nedenle bu cevaplara 0 puan verilmiştir.

11. sorunun “b” bölümünde ise yaptıkları gruplamalarda yer alan kaynakların isimlerini yazmalarıdır. Tablo 45’e göre kaynakları doğru gruba yerleştiren 2 öğretmen olmuştur. En az 8 kaynağı doğru gruplama içinde belirten öğretmen sayısı ise 25 tir. a bölümünde istenilen cevabı veren 38 öğretmenden geriye kalan 11 öğretmen ise kaynakları grupların altına doğru bir şekilde yerleştirememiştir. Toplamda 45 öğretmen yenilenebilen-yenilenemeyen enerji kaynaklarının neler olduğunu bilmemektedir.

11. sorunun “c” bölümünde ise kaynakları gruplarken neye ya da nelere dikkat ettikleri sorumuştur. Tablo 45’e göre 15 öğretmen yenilenebilen enerji kaynaklarının tükenme riski olmadığı ve çevreye zararın çok az olduğunu, yenilenemez enerji kaynaklarının ise tükenme riski olduğu ve çevreye zararlarının olduğunu belirtebilmiştir. 29 öğretmen sadece çevreye olan zararlarına ya da sadece tükenebilme durumlarına göre cevaplarını belirtmiştir. 28 öğretmen ise yanlış cevap vermiş ya da boş bırakmıştır.

4.1.3 Görüşme Sorularından Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar