Rus Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi 36

mevsim sırasında feshedebilecektir. Aynı imkân pazarlamacıya da tanınmıştır.

Pazarlamacı, iki aylık fesih süresine uyarak, kendisini bir önceki mevsim sonuna kadar çalıştırmış ve bundan sonra da çalıştırmaya devam eden tacire karşı, bir sonraki mevsimin başlamasına kadar olan dönemde sözleşmeyi feshedebilir⁸¹.

Pazarlamacılık sözleşmesi özel bir hizmet sözleşmesi türü olduğundan, bu sözleşmeden kaynaklanan her türlü talep hakkı, on yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu on yıllık zamanaşımı süresi, sözleşme ile de değiştirilemeyecektir. Zamanaşımının başlangıcı ise alacağın muaccel olduğu andır.⁸²

2.3.7.2. Rus Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi

İşK’nun 77. maddesine göre pazarlamacı, sözleşme genel iş sözleşmesinin hükümleri uygulanarak tarafların kararından kaynaklanan ve tarafların kararlarından kaynaklanmayan sebeplerden dolayı sona erebilir.

Bu tür sözleşmeler; azil, istifa, pazarlamacının ölümüyle, ehliyetini kaybetmesiyle, işverenin iflası pazarlamacının askerlik durumuyla veya sözleşme sürenin dolması gibi sebeplerden dolayı sona erer⁸³.

Azil yoluyla sözleşmenin sona erdirildiği takdirde işveren sözleşmeyi sona erdireceği tarihten bir ay önce pazarlamacıyı bilgilendirilmedir. Ancak istifa veya azil yoluyla sözleşmeyi sona erdiren taraf, diğer tarafın bundan doğan tüm zararlarını karşılamak zorundadır.

81 KARAHAN, s.360.

82 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s.353.

83 ORLOVSKİY. YU.P, NURTDİTOV. A.F; Trudovoye Pravo, Moskva, 2008. s.186.

2.3.7.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi

Kazak doktrinde var olan düzenlemelere göre pazarlama sözleşmesinin sona ermesi konusunda, İşK’nun 51. maddesinde iş sözleşmesi için öngörülen sona erdirme hükümleri uygulanacaktır. Bu madde acısından pazarlama sözleşmesi; azil, istifa, pazarlamacının ölümü, ehliyetini kaybetmesi, işverenin iflası, pazarlamacının askerlik durumu veya sözleşme süresinin dolması gibi sebeplerden dolayı sona erer.

İKİNCİ BÖLÜM

TACİRE BAĞLI OLMAYAN YARDIMCILAR 1. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA ACENTE

1.1. GENEL OLARAK

Tüm dünyada tacirler, üretilen malların ve/veya sağlanan hizmetin daha geniş coğrafi alanında satılmasını ve daha fazla kazanç sağlanmasını amaçlayarak sürekli olarak pazarlama işlerinde eski yöntemlere alternatif yollar aramak zorunda kalırlar. Son yıllarda ticaret hayatındaki bu alternatif yollardan biri acente olmuştur.

Dünya çapında acenteyi İlk defa 1897 tarihli Alman Ticaret Kanunu düzenlemiştir. Yıllar sonra 1925’te Rusya’da ve 1957’de Türkiye’de düzenlenmiştir.

Kazak kanun koyucusu genel olarak acenteyi veya acente sözleşmesini hala herhangi bir şekilde düzenlenmemiştir. Ve bu nedenle tezimizde ayrı bir başlık altında Kazak hukukunda acentenin tanımı, çeşitleri, acentenin borçları ve hakları, acente sözleşmenin sona ermesi gibi konulara ilişkin inceleme yapamayacağız. Ancak Kazak kanun koyucusu deniz acentesini Deniz Ticaret Kanunu’nda (Kodeks Torgovogo Moreplavaniya), sigorta acentesini (Strahovoy Agent) Sigorta İşlemleri Kurulma Kanunu’nda (Zakon Ob Organizacii Strahovogo Dela) ve sermaye piyasası acentesini (Broker) Sermaye Piyasası Kanunu’nda (Zakon O Rınke Cennıh Bumag) net bir şekilde tanımladığından dolayı biz de tezimizde ayrı bir başlığın altında bu konularla ilişkin incelemeleri yapacağız.

1.2. ACENTENİN TANIMI

1.2.1.Türk Hukukunda Acentenin Tanımı

Türk hukukunda acente genel olarak TTK 102/1 maddesinde tanımlanmıştır. Bu maddeye uyarınca: “Ticarî mümessil, ticarî vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukukî konuma

sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticarî bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir”⁸⁴.

Bu tanımdan da yola çıkarak acentenin unsurlarını; acentenin bağımsız olması, acentelik sıfatının bir sözleşmeye dayanması, acentenin belirli bir yer veya bölge içinde iş görmesi, acente ile müvekkili arasındaki ilişkinin sürekli olması, acentenin faaliyetini meslek edinmesi, acentenin ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmesi veya işletme adına sözleşme yapması ve acentenin ücret karşılığı faaliyet göstermesi olarak sıralayabiliriz.

Türk kanun koyucusu acente sözleşmesinin kuruluş şekliyle ilgili herhangi bir geçerlilik şartı koymamıştır. Ve bu nedenle acente sözleşmesi açık veya örtülü, yazılı ya da sözlü şekilde yapılabilir. Fakat sözleşme yapma yetkisini haiz acentelerin, acentelik sözleşmesi yazılı olarak yapılmamış ise acentenin sözleşme yapma yetkisine ilişkin beyanın yazılı olarak verilmesi ve acente tarafından tescil ve ilan edilmesi gereklidir. Acentelik sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması bir geçerlilik şartı değil ispat kolaylığı olarak nitelendirilebilir.⁸⁵

Türk kanun koyucusu acentenin faaliyet türlerine göre TTK’nın dışında kalan acenteleri başka kanunlarda da düzenlemiştir. Bunlar sigorta acenteleri için 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu, seyahat acenteleri için 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu, sermaye piyasasında aracı kurum olan acenteler ise Sermaye Piyasası Kurulu’nun Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği’dir⁸⁶ .

1.2.2. Rus Hukukunda Acentenin Tanımı

Rus kanun koyucusu genel olarak acenteyi herhangi bir şekilde

84 BOZKURT, s.223

85 CENGİZ, Ali; Acente Kavramı ve Acentelik Sözleşmesinden Doğan Hak Ve Borçları, Hacettepe Hukuk. Fakültesi. Dergi, 2011, s. 145.

86 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.125.

tanımlamamıştır. Ancak RF MK’nun 1005. acente sözleşmesini düzenlemiştir.

Bu düzenlenmelere göre; acente sözleşmesi ‘‘sözleşmenin bir tarafını (acenteyi) müvekkilin talimatlarına uygun olarak, kendi adına ve talimatını verenin hesabına veya talimat verenin adına ve hesabına, hukuki ve fiili işlemleri yapmayı yetkilendiren bir sözleşmedir’’⁸⁷.

Kanun koyucunun acente sözleşmesinin tanımından yola çıkarak acenteyi; müvekkilin adına hukuki veya fiili işlemleri yapan gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlayabiliriz ⁸⁸.

Rus kanun koyucusu acente sözleşmesinin şeklini, süresini ve faaliyet gösterilecek bölgenin belirlenmesini tarafların keyfiyetine bırakmıştır⁸⁹. RF MK’nun 1005. maddesinin 3. fıkrasına göre taraflar acente sözleşmesi sözlü veya yazılı şeklide kurabilir⁹⁰. Ancak acentenin tacir adına hukuki işlemler yapabilmesi için kanun koyucu acente sözleşmesinin yazılı şekilde yapılmasını veya sözleşme ile birlikte noterden alınan vekâletnamenin ibraz edilmesi şartını koşmuştur.

Kanun koyucu acentenin faaliyet göstereceği alanının belirlenmesini tarafların kararına bırakmıştır. Fakat acenteyi belirli müşteri çevresiyle sınırlandırmayı yasaklayarak bu tür sınırlar içeren sözleşmelerin geçersiz olduğunu kabul etmiştir⁹¹.

Kanun koyucunun acente sözleşmesinin tanımına acente, hem kendi adına hem de tacir adına işlemler yapabilir. Acente kendi adında ve müvekkilinin hesabına hukuki veya fiili işlemler yaptığı takdirde bu işlemlerden kaynaklanan tüm haklar ve borçlar acenteye aittir. Ancak acente müvekkilin adına ve hesabına işlemler yaptdığı takdirde, yapılan tüm hukuki

87 İVAKİN. V,N; Grajadanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Osobennaya Çast, Moskva, 2009, s.80.

88 GRUDCINA. A,A, SPEKTOR,A,A; Grajadanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2008, s.271.

89 BELYAYEV. O,A; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009, s.87.

90 ALEKSEYEV. S,S, GONGAL. B,M, MURZİN. D,V; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Ekaterenburg, 2009, s. 342.

91 GRUDCINA, SPEKTOR, s.271.

veya fiili işlemlerden kaynaklanan haklar ve borçlar müvekkile ait olur⁹². Acente sözleşmesini taraflar hem süreli olarak hem de süresiz olarak düzenleyebilirler⁹³.

Rus Medeni Kanunu’nun dışında acentelerle ilgili düzenlenmeler diğer kanunlarda da bulunmaktadır. Bunlar; Deniz Acente (Morskoy Agent), Deniz Ticaret Kanunu (Kodeks Torgovogo Moreplavaniya) 232. madde, Sigorta Acente (Strahovoy Agent) 27.11.1992 tarihli, N 4015-I sayılı Sigorta İşlemleri Kurulma Kanunu (Zakon Ob Organizacii Strahovogo Dela), Sermaye Piyasası Acente (Broker) Sermaye Piyasası Kanunu’dur (Zakon O Rınke Cennıh Bumag) .

1.3. ACENTENİN TÜRLERİ

1.3.1. Genel olarak

1.3.1.1. Türk Hukukunda Acentenin Türleri

Türk Kanun koyucu tarafından TTK 102/1. maddesinde verilen tanıma göre acenteler iki türlü faaliyette bulunabilir: araclık faaliyeti ve işletme adına sözleşme yapma faaliyetidir. Buna göre acenteleri, aracılık yapan acente ve işletme adına sözleşme yapan acente olarak ikiye ayırabiliriz⁹⁴.

1.3.1.2. Rus Hukukunda Acentenin Türleri

Rus kanun koyucu aynen Türk kanun koyucu gibi acentelerin faaliyetlerini farklı terimleri kullanarak iki türe ayırmıştır. Rus Kanun koyucu MK’nun 1005. maddesinde verilen acentelik sözleşmesinin tanımına göre acentelik faaliyetleri, Hukuki işlemleri yapma faaliyeti ve Fiil işlem faaliyeti olarak iki türe ayrılır⁹⁵. Buna göre Rus kanun koyucunun acenteleri, Hukuki işlemleri yapan acente ve fiil işlemleri yapan acente olarak ayırdığını söyleyebiliriz. Kural olarak acentenin yetkileri kurulan sözleşmede

92 GATİN. A,M; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskava 2009, s. .

93 ÇUYSKAYA. O,A; Grajadanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009, s.143.

94 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 375.

95 ABRAMOV. E.N, AVERÇENKO. N,N, BAYGUŞEVA. YU,V; Komentariy k Grajdanskomu Pravu Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2010, s.382

belirlenmelidir.

1.3.2. Aracılık Eden (Fiil İşlemler Yapan) Acenteler 1.3.2.1. Türk Hukukunda Aracılık Eden Acenteler

Aracılık yapan acentelerin genel hedefi müvekkil ile müşterileri bir araya getirerek ticari ilişkilerin kurulmasına aracılık etmek, müvekkillerinin sözleşmeyi imzalaması için gerekli ilişkileri ve koşulları sağlamaktır. Aracı acentelerin, işletmenin adına sözleşme yapma yetkileri bulunmamaktadır⁹⁶. Aracılık yapan acentelikle ilgili TTK hükümlerinde boşluk olması halinde simsarlık veya vekalet hükümlere uygulanır.

1.3.2.2. Rus Hukukunda Aracılık Eden Acenteler

Türkiye’de aracılık yapan acenteler gibi Rusya’da aracılık eden (fiil işlemler yapan) acentelerin de genel hedefi müvekkil ile müşterileri bir araya getirerek ticari ilişkilerin kurulmasına aracılık etmek ve müvekkillerinin sözleşmeyi imzalaması için gerekli ilişkileri ve koşulları sağlamaktadır. Fiil işlemleri yapan acentelerin, işletmenin adına sözleşme yapma yetkileri bulunmamaktadır. Örnek olarak; bilgileri toparlamak, pazarı incelemek, reklam yapmak gibi işlemlerdir⁹⁷.

1.3.3. Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan (Hukuki İşlemleri Yapan) Acenteler

1.3.3.1. Türk Hukukunda Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan Acenteler

Acentenin ikinci türü ise; sözleşme yapmaya yetkili olan acentedir. Bu tür acenteler, yazılı şekilde verilen yetkilerine dayanarak, kendilerine verilen işler için müvekkilin adına ve hesabına sözleşme yapmaya yetkilidir⁹⁸.

TTK’nun 107/1. maddesine dayanarak, müvekkillinin adına sözleşme

96 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.127.

97 www.audit-it.ru. 20.03.2013

98 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.128

yapmak için, acenteye özel ve yazılı bir izin verilmelidir. Sözleşme yapma yetkisi veren izin belgesinin veya sözleşmenin ilgili hükmünün acente tarafından bulunduğu yer ticaret sicilinde tescil ve ayrıca Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan ettirilmesi zorunludur⁹⁹. Yazılı ve özel izni bulunmayan acente, müvekkili ad ve hesabına sözleşme yapamaz.

Bu tür acenteliğe TTK’nın acentelik hakkındaki hükümleri uygulanır, bunlarda boşluk varsa komisyoncuya ilişkin hükümler, bunlarda dahi boşluk varsa vekalete ilişkin hükümler bunlara da uygulanır.

1.3.3.2. Rus Hukukunda Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan Acenteler

Rus kanun koyucu MK’nunda acente sözleşmesini düzenleyerek, acenteye daha fazla işlemler yapabilmesi için kanunda sözleşme yapma terimi yerine hukuki işlem terimini kullanılmıştır. Buna göre acenteler müvekkille yazılı şekilde kurulan sözleşmeye ve bu sözleşmede hukuki işlemleri yapma yetkisiyle yetkilendirerek veya acenteye verilen noterden onaylanmış vekâletnameye dayanarak müvekkil adına tüm hukuki işlemleri yapmaya yetkilidir. Rus kanun koyucu ticaret sicilinin tescili ve gazetede yayınlanmasının yerine vekâletnamenin noter tarafından onaylanması şartını koymuştur. Yazılı şekilde kurulan sözleşmeden veya vekâletnamesiz acente hukuki işlemleri müvekkil adına yapmaz ve yapılan işlemler de geçersiz sayılır¹⁰⁰.

1.4. ACENTENİN SÖZLEŞMEDEN KAYNAKLANAN BORÇLARI 1.4.1. Türk Hukukunda Acentenin Sözleşmeden Kaynaklanan Borçları

Acentelik sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen ve sürekli borç ilişkisi öngören bir sözleşmedir.

Acente ile işletme sahibi arasında kurulan sözleşme ilk önce TTK’nın

99 KARAHAN, s.373.

100 SUHANOV. E,A, VOLTERS KLUVER. M; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, 4 cilt.

Moskva, 2008, s.128 .

102 ile 123. maddeleri arasında öngörülen hükümlere uygulanır. Zira TTK’da acentelik sözleşmesini düzenleyen bölümde hüküm bulunmayan hallerde aracılık eden acenteler hakkında simsarlık, sözleşme yapan acenteler hakkında komisyon, bunlarda hüküm bulunmayan haller için vekalet hükümlerinin uygulanacağını kanun koyucu açık bir şekilde belirtmiştir.

1.4.2. Rus Hukukunda Acentenin Sözleşmeden Kaynaklanan Borçları

Rus Kanun koyucu Acentelik sözleşmesinden kaynaklanan Acentenin müvekkilinin menfaatlarını koruma, iş borçlarını yerine getirme yapılan işlemlerle ilgili müvekkili sözleşmede belirlenen tarihler arasında veya sözleşme sona erdiğinde bilgi verme ve sözleşmede belirlenen bölgeler içerisinde müvekkille rekabet etmeme borçları MK’nun 1005. ile 1011.

maddeleri arasında düzenlenmiştir.

Bu maddelerin arasında hükümler bulunmadığı hallerde Rus kanun koyucu MK’nun 1011. maddesinde, acente müvekkilin adına işlemleri gördüğü takdirde – vekalet sözleşmesi (dogovor poruçeniya) hükümlerinin uygulanacağını ve acente kendi adına işlemleri gördüğü taktirde komisyon hükümlerini uygulayacağını belirlemiştir¹⁰¹.

1.4.3. Bilgi Verme Borcu

1.4.3.1. Türk Hukukunda Acentenin Bilgi Verme Borcu

Acentenin bilgi verme borcu Türk Ticaret Kanunu’nun 110.

maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre acente; üçüncü kişilerin kabule yetkili olduğu beyanlarını, bölgedeki piyasanın ve müşterilerin mali durumunu, şartlarını ve bu durumda meydana gelen değişiklikleri, yapılan işlemlere ilişkin durumları müvekkiline zamanında bildirmek zorundadır¹⁰² .

101 POPONDOPULO.V,F; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskova, 2008, s.764.

102 YILMAZ. Aslan; Ticaret Hukuku, Bursa, 2012, s.102.

1.4.3.2. Rus Hukukunda Acentenin Bilgi Verme Borcu

RF MK’nun 1008. maddesine göre ‘‘Acente sözleşmeye dayanarak yapılan tüm hukuki veya fiili işlemlerle ilgili müvekkiline bilgi vermeye mecburdur’’.

Bilgi verme zamanı ve şekli sözleşmenin tarafları arasında serbestçe belirlenir. Bilgi verme zamanı sözleşmede kararlaştırılmadığı taktirde acente işlemlerini bitirdikten sonra veya acentelik sözleşmesi sona ererken müvekkiline bilgi vermekle yükümlüdür ¹⁰³.

RF MK’nun 1008. maddesinde anlaşıldığı kadarı ile acente bölgedeki piyasanın ve müşterilerinin mali durumu, şartlarını ve bu durumda meydana gelen değişiklikler hakkında müvekkile bilgi vermeye mecbur değil, acente sadece kendisi tarafından hukuki veya fiilen yapılan işlemlerle ilgili müvekkiline bilgiler vermekle yükümlüdür¹⁰⁴.

1.4.4.1. Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu

1.4.4.2. Türk Hukukunda Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu

Acente, acentelik sözleşmesine dayanarak görülen faaliyet sırasında kendisinin teslim ettiği malların bedellerini, müvekkile zamanında teslim etmek zorundadır.

Ödeme zamanı sözleşmeye göre, ticarî teamüle veya halin icabına tayin edilecektir. Ancak sözleşmede açık bir hüküm yoksa ödeme zamanı ticari örf ve âdete ya da halin icabına göre belirlenecektir¹⁰⁵. Acente müvekkiline ait olan parayı zamanında göndermezse, o tarihten itibaren temerrüt faizi ve gerekiyorsa ayrıca munzam zararı da tazmin etmek zorunda

103 GATİN, s. 241.

104 GATİN, s. 242.

105 ARKAN. Sabih; Ticari İşletme Hukuku, 6. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2001, s 195, BAHTİYAR, Mehmet, Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, 2012 s. 132.

kalır¹⁰⁶ .

1.4.4.2. Rus Hukukunda Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu

Rus Kanun koyucu bu konu ile ilgili herhangi bir düzenleme yapmamıştır. Ancak doktrinde var olan düzenlemelere ve ticari örf ve adetlere göre, acentelik sözleşmesinde taraflarca serbestçe belirlenen zamanda, yapılacak işlemler ile ilgili elinde bulunan müvekkile ait olan paraları ona teslim etmek ile yükümlüdür¹⁰⁷.

1.4.5. Müvekkilin Menfaatlerini Koruma ve Talimata Uyma Borcu 1.4.5.1. Türk Hukukunda Müvekkilin Menfaatlerini Koruma Borcu Acente işletme sahibiyle kurulan sözleşme uyarınca, kendisine bırakılan bölge ve ticaret dalı içinde, müvekkilinin işlerini görmek ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür¹⁰⁸.

1.4.5.2. Rus Hukukunda Müvekkilin Menfaatlerini Koruma Borcu RF MK’nun 1005. maddesine göre Acente kendi adına ve müvekkilin hesabına veya müvekkilin adına ve onun hesabına sözleşmeye dayanarak hukuki veya fiili işlemlerini yapmaya ve müvekkilin menfaatleri korumaya yükümlüdür¹⁰⁹.

1.4.5.3. Türk Hukukunda Müvekkilin Talimata Uyma Borcu

Acente müvekkilin bağımsız bir yardımcısı olarak, tüm yapılacak işlerle ilgili müvekkilden talimatlar alır. Genel olarak müvekkilin kendi talimatlarında malların ve hizmetlerin satış şartları belirlenir ve acente işletmeyle ilgili işleri yaparken bu talimatlara uymak zorundadır¹¹⁰ .

106 YILMAZ, s.132.

107 www.allpravo.ru. 24.03.2013.

108 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.130, “Acente müvekkili için koruyucu işlemler yapmakla

yükümlüdür”. Y.11.HD., 26. 12. 1991 T, E.1991/3166, K.1991/6869 (TBKz. KARAHAN. Sami:

Ticari isletme Hukuku, Konya 1999, s. 282).

109 İVAKİN, s.86.

110 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.131.

Müvekkil açık talimat vermediği takdirde, acente müvekkilden açık talimatları alıncaya kadar işlemi geçiktirebilir. Ancak acente işin acelesinden veya acente en yararlı şartlar çevresinde harekete yetkisi bulunduğu hallerde müvekkilinin talimatlarını beklemek zorunda değildir¹¹¹.

1.4.5.4. Rus Hukukunda Müvekkilin Talimata Uyma Borcu

Acente müvekkilden talimatları aldığı takdirde bu talimatlara uymak zorundadır. Aksi taktirde ortaya çıkan tüm zarardan acente sorumlu tutulur¹¹².

1.4.6. Önleyici Tedbirler Alma Borcu

1.4.6.1. Türk Hukukunda Önleyici Tedbirler Alma Borcu

Müvekkilin adına teslim aldığı eşyanın taşıma sırasında hasara uğraması halinde, acente müvekkilin taşıyıcıya karşı olan dava hakkını teminat altına alarak bu ayıpları bildirmek ve gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Malların kısa bir sürede tamamen bozulma tehlikesi varsa, TBK’nun 108. maddesi gereğince yetkili mahkemeden izin alarak satmakla ve bu durumu müvekkiline bildirmekle yükümlüdür. Aksi takdirde ihmal yüzünden ortaya çıkan tüm zararı tazmin eder¹¹³.

1.4.6.2. Rus Hukukunda Önleyici Tedbirler Alma Borcu

Acentenin önleyici tedbirler alma borcuyla ilgili Rus hukukunda herhangi bir düzenlenme bulunmamaktadır.

1.4.7. Rekabet Etmeme Borcu

1.4.7.1. Türk Hukukunda Rekabet Etmeme Borcu

Aksi yazılı olarak kararlaştırılmış olmadıkça, acente aynı yer veya bölge içinde, birbirleriyle rekabette bulunan birden fazla ticari işletmeler hesabına aracılık yapamaz. Aynı hüküm müvekkil için de geçerli.

111 YILMAZ, s.102.

112 İVAKİN, s.86.

113 KARAHAN, s.374.

1.4.7.2. Rus Hukukunda Rekabet Etmeme Borcu

Acentelik sözleşmesinde rekabet etmeme hükmü kararlaştırıldığı takdirde acente, sözleşmesinde belirlenen bölgede veya onun belirlediği bir kısmında başka bir tacirle acentelik sözleşmesi kuramaz ve aynı konuyu kapsayan faaliyetlerde bulunamaz¹¹⁴.

1.5. ACENTENİN SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLARI 1.5.1. Ücret İsteme Hakkı

1.5.1.1. Türk Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı

Acente müvekkilin ad ve hesabına yaptığı aracılık işlemleri karşılığında bir ücret isteme hakkına sahiptir¹¹⁵. Kural olarak acentenin ücret hakkını kazanması için, müvekkilin akdettiği sözleşmeler, kurduğu ticari ilişkiler ile acentenin çabası arasında bir bağın bulunması gerekir.

Acentenin ücrete hak kazanma zamanı 6102 sayılı TTK’nun 114.

maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu madde açısından, acente, kurulan işlemin kararlaştırılan ölçüde yerine getirdiği anda, ücrete hak kazanır.

Fakat taraflar bu hükmü sözleşme ile değiştirebilirler.

Acentelik sözleşmesinin müvekkil tarafından yerine getirilmeyeceği kesinleşse bile acente ücrete hak kazanır.

Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa müvekkil işlemi yerine getirince, acente, izleyen ayın son günü istenebilecek uygun bir avansa hak kazanır.

Her durumda acente, üçüncü kişi ile kurulan işlemi yerine getirdiği anda ve ölçüde ücrete hak kazanır. Acentenin kazanılan ücreti talep edebileceği an sözleşmede belirlenmemişse, acentenin hak kazandığı ücretin doğumu tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ve her halde sözleşmenin sona erdiği tarihte ödenmesi gerekir¹¹⁶.

114 ALEKSEYEV, GONGAL, MURZİN, s.342.

115 CENGİZ, s.155.

116 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 382.

Üçüncü kişinin işlemi yerine getirmeyeceği kesinleşirse, acentenin ücret hakkı düşer ve ona ödenmiş tutarları acente geri vermeye zorunludur.

Acenteye ödenecek ücretin miktarı taraflarca kurulan sözleşmede belirlenir. Sözleşmede bu hükmün belirlenmediği takdirde ücret miktarı acentenin bulunduğu yerdeki ticari örf ve adetlere göre tayin edilir. Bunlar bulunmadığı taktirde halin gereğine göre o yerdeki ticaret mahkemesince tayin edilir. TTK’nın 113. maddesinin 2. fıkrasına göre, acente kendi aracılık etmemiş olsa bile, kendisine tahsis edilen bölgede veya müşteri çevresiyle kurulan işlemler için de acente ücret isteyebilir.

Türk kanun koyucu acentenin sözleşme sona erdikten sonra, kurulan ticari ilişkiler ve akdedilen sözleşmeler için ücret talep edebilme hakkını belirlemiştir. Buna göre Acentenin, kurulan sözleşmelerden ücret talep edebilmesi için kanun koyucu bu koşuları öngörmüştür;

- Acentenin çabası ile söz konusu olan işlem arasında bağlantı bulunması ve bu işlemin, acentelik ilişkisi bittikten sonra uygun bir süre içinde gerçekleşmesidir. Bu uygun süre, acentelik sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren hesaplanmalıdır.

- Diğer bir koşulu ise kanun koyucu TTK’nın 113. maddesinin üçüncü bendinin 2. fıkrasında düzenlemiştir. Bu maddeye uyarınca, ücret istenebilecek bir işleme ilişkin olarak üçüncü kişinin icabı, acentelik ilişkisinin sona ermesinden önce acenteye veya müvekkile ulaşmışsa, acente ücret isteyebilir.

1.5.1.2. Rus Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı

Rus kanun koyucu acentenin ücret hakkını genel olarak RF MK’nun 1006. maddesinde düzenlemiştir. Bu maddeye göre acente, acentelik sözleşmesine dayanarak yapılacak tüm hukuki ve fiil işlemlere karşı belli bir ücret hakkı kazanır¹¹⁷.

117 PUGİNSKİY. B,İ; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva 2012 s.201.

Taraflar sözleşmede belirlediği takdirde acente kendisi aracılık etmemiş olsa bile, kendisine tahsil edilen bölgede veya müşteri çevresiyle kurulan işlemler için de ücret isteyebilir. Ancak sözleşmede bir hüküm düzenlenmediği takdirde acente müvekkilden bu tür ücretleri istemeyemez.

Taraflar sözleşmede belirlediği takdirde acente kendisi aracılık etmemiş olsa bile, kendisine tahsil edilen bölgede veya müşteri çevresiyle kurulan işlemler için de ücret isteyebilir. Ancak sözleşmede bir hüküm düzenlenmediği takdirde acente müvekkilden bu tür ücretleri istemeyemez.

Belgede TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARI. Rustam NAMAZOV YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZEL HUKUKU ANABİLİM DALI TİCARET HUKUKU BİLİM DALI (sayfa 58-0)