TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARI
Rustam NAMAZOV
YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZEL HUKUKU ANABİLİM DALI
TİCARET HUKUKU BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MAYIS 2014
TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARI (Yüksek Lisans Tezi)
NAMAZOV Rustam.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Mayıs 2014 ÖZET
Bildiğimiz gibi dünya ticareti büyük oranda üretici ile tüketici arasında tacire bağımlı ya da bağımsız olarak hareket eden aracıların faaliyetlerine dayanmaktadır. Bu sebepten dolayı tez çalışma konusu olarak Türk, Rus ve Kazak hukukunda tacir yardımcıları seçilmiştir.
Böyle bir konuyu araştırırken, Türk, Rus ve Kazak hukukunda tacire bağımlı ya da bağımsız olarak hareket eden aracılarının farklı isimleri taşıdığını gördük. Ve bu nedenle tezimizin hazırlığı sırasında Türk hukukunda bu tür aracılar için kullanılan isimler esasa alınacaktır.
Bu tez, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Birinci ve ikinci bölümde üç faklı hukuk sisteminde ticari temsilcinin, ticari vekilin, pazarlamacının, acentenin, simsarın, komisyoncunun ve taşıma işleri komisyoncusunun tanımı, atanması, hakları ve borçları, temsil yetkisi, yükümlülüğü, sözleşmelerin şekli ve sona ermesi gibi durumlar karşılaştırılarak incelenecektir.
Üçüncü bölümde Türk, Rus ve Kazak doktrininde son yıllarda bir gereksinim olarak ortaya çıkan tek satıcı ve tek satıcılık sözleşmesinin tanımı, unsurları, hukuki niteliği, tarafların hak ve yükümlülükleri, tek satıcılık sözleşmesinin sona ermesi konuları karşılaştırılarak incelenecektir.
Bilim Kodu:
Anahtar Sözcükler:Karşılaştırma, Aracılık, Tacir, Tacir yardımcıları, Tek satıcılık sözleşmesi
Sayfa Adedi: 133
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Çelebi Can
THE AGENTS İN TURKİSH, RUSSİAN AND KAZAKH LAWS (M.S. Thesis)
NAMAVOV Rustam GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES May 2014
ABSTRACT
As we know, the world trade mainly depends on the activities of agents dependent or independent from merchants acting as a bridge between the manufacturers and consumers. Therefore, the Agents in Turkish, Russian and Kazakh laws is chosen as the thesis subject.
While, analyzing such a subject, we see the agents dependent or independent from merchants acting as a bridge between the manufacturers and consumers have different names and so the names used for these agents in Turkish law shall be taken into consideration.
This thesis is consisted of three chapters and a conclusion. In the First and Second chapters, the definitions, assignments, rights and liabilities, representative authorities, responsibilities of the marketer, middleman, broker, commercial representative, commercial agent, agency and freight forwarder and forms and terminations of their contracts will be taken into consideration.
In the Third chapter, the definitions, issues, legal characteristics, the rights and liabilities of the parties of the exclusive vendor and exclusive distributorship agreements and termination of exclusive distributorship agreements which have recently arisen as a necessity in the Turkish, Russian and Kazakh doctrines will be compared and taken into consideration.
Bilim Kodu:
Key Words: Comparison, Procuration, Merchant, Agents, Exclusive distributorship agreement.
Sayfa Adedi: 133
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Çelebi Can
TEŞEKKÜR
Türk Rus ve Kazak Hukukunda tacir yardımcıları başlığı altında düzenl enen tezimi hazırladığım süre içinde ortaya çıkan tüm sorularımı çözebilmesi için bana gösterdiği yardımdan dolayı değerli hocam, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Çelebi Can’a çok teşekkür eder ve bu günlere gelmemde büyük pay sahibi ol an aileme ve dostlarıma şükranlarımı sunarım.
İÇİNDEKİLER
ÖZET ... iv
ABSTRACT ... v
TEŞEKKÜR... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
KISALTMALAR ... xxi
GİRİŞ ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM ... 3
TACİR YARDIMCILARINA GİRİŞ VE TACİRE BAĞLI YARDIMCILAR ... 3
1. TACİR YARDIMCILARININ TANIMI ... 3
1.1. TÜRK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARININ TANIMI ... 3
1.2. RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARININ TANIMI ... 5
2. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TACİRE BAĞLI YARDIMCILAR ... 6
2.1. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKU AÇISINDAN TİCARİ TEMSİLCİ (Chi ef of Organization, Director, Rukovodıtel Organizacii) ... 7
2.1.1. Ticari Temsilcinin Tanımı ... 7
2.1.1.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Tanımı ... 7
2.1.1.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Tanımı ... 8
2.1.1.3. Kazak Hukukunda Ticari TemsilcininTanımı ... 9
2.1.2. Ticari Temsilcinin Atanması ... 9
2.1.2.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması ... 9
2.1.2.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması ... 10
2.1.2.3. Kazak Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması ... 11
2.1.3.Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi ... 11
2.1.3.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi ... 11
2.1.3.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi ... 12
2.1.4.Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi ... 13
2.1.4.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi.. 13
2.1.4.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi .. 15
2.1.4.3. Kazak Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi 16
2.2.TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKU AÇISINDAN TİCARİ VEKİL ... 17
2.2.1.Ticari Vekilin Tanımı ... 17
2.2.1.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı ... 17
2.2.1.2. Rus Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı ... 18
2.2.1.3. Kazak Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı ... 18
2.2.2. Ticari Vekilin Atanması ... 18
2.2.2.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Atanması... 18
2.2.2.2. Rus Hukukunda Ticari Vekilin Atanması ... 19
2.2.2.3. Kazak Hukukunda Ticari Vekilin Atanması ... 19
2.2.3. Ticari Vekilin Temsil Yetkisi ... 20
2.2.3.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Temsil Yetkisi ... 20
2.2.3.2. Rus Hukukunda Ticari Vekilin Temsil Yetkisi ... 21
2.2.3.3. Kazak Hukukunda Ticari Vekilin Temsil Yetkisi ... 21
2.2.4.Ticari Vekilin Yetkisinin Sona Ermesi ... 22
2.2.4.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Yetkisinin Sona Ermesi ... 22
2.2.4.2. Rus Hukukunda Ticari Vekilin Yetkisinin Sona Ermesi ... 22
2.2.4.3. Kazak Hukukunda Ticari Vekilin Yetkisinin Sona Ermesi ... 23
2.3. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKU AÇISINDAN PAZARLAMACI ... 23
2.3.1. Genel Olarak ... 23
2.3.2. Tanımı ... 23
2.3.2.1. Türk Hukukunda Pazarlamacı ... 23
2.3.2.2. Rus Hukukunda Pazarlamacı ... 24
2.3.2.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacı ... 24
2.3.3. Pazarlamacının Atanması ... 24
2.3.3.1. Türk Hukukunda Pazarlamacının Atanması ... 24
2.3.3.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Atanması ... 25
2.3.3.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Atanması ... 25
2.3.4. Pazarlamacının Temsil Yetkisinin Kapsamı ... 26
2.3.4.1. Türk Hukukunda Pazarlamacının Temsil Yetkisinin Kapsamı 26 2.3.4.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Temsil Yetkisinin Kapsamı 27 2.3.4.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Temsil Yetkisinin Kapsamı ... 27
2.3.5. Pazarlamacının Hakları ... 27
2.3.5.1. Tekel (İnhisar) Hakkı ... 27
2.3.5.1.1 Türk Hukukunda Pazarlamacının Tekel (İnhisar) Hakkı ... 27
2.3.5.1.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Tekel (İnhisar) Hakkı ... 28
2.3.5.1.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Tekel (İnhisar) Hakkı 28 2.3.5.2. Ücret ve/veya Komisyon Hakkı ... 29
2.3.5.2.1.Türk Hukukunda Pazarlamacının Ücret ve/veya Komisyon Hakkı... 29
2.3.5.2.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Ücret ve/veya Komisyon Hakkı... 29
2.3.5.2.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Ücret ve/veya Komisyon Hakkı ... 30
2.3.5.3. Masrafları İsteme Hakkı ... 30
2.3.5.3.1. Türk Hukukunda Pazarlamacının Masrafları İsteme Hakkı ... 30
2.3.5.3.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Masrafları İsteme Hakk 31 2.3.5.4. Hapis Hakkı ... 31
2.3.5.4.1. Türk Hukukunda Pazarlamacının Hapis Hakkı... 31
2.3.5.4.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Hapis Hakkı ... 32
2.3.5.4.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Hapis Hakkı ... 32
2.3.6. Pazarlamacının Yükümlülükleri ... 32
2.3.6.1. Talimatlara Uyma Yükümlülüğü ... 32
2.3.6.1.1. Türk Hukukunda Pazarlamacının Talimatlara Uyma Yükümlülüğü ... 32
2.3.6.1.2. Rus Hukukunda Pazarlamacının Talimatlara Uyma Yükümlülüğü ... 33
2.3.6.1.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacının Talimatlara Uyma Yükümlülüğü ... 33
2.3.6.2. Pazarlamacının Garanti Yükümlülüğü ... 33
2.3.6.3. Pazarlamacının Bilgi Verme Yükümlülüğü ... 34
2.3.6.4. Pazarlamacının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü ... 35
2.3.7. Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ... 35
2.3.7.1. Türk Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ... 35
2.3.7.2. Rus Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi 36 2.3.7.3. Kazak Hukukunda Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ... 37
İKİNCİ BÖLÜM ... 39
TACİRE BAĞLI OLMAYAN YARDIMCILAR ... 39
1. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA ACENTE ... 39
1.1. GENEL OLARAK ... 39
1.2. ACENTENİN TANIMI ... 39
1.2.1.Türk Hukukunda Acentenin Tanımı ... 39
1.2.2. Rus Hukukunda Acentenin Tanımı ... 40
1.3. ACENTENİN TÜRLERİ ... 42
1.3.1. Genel olarak ... 42
1.3.1.1. Türk Hukukunda Acentenin Türleri ... 42
1.3.1.2. Rus Hukukunda Acentenin Türleri ... 42
1.3.2. Aracılık Eden (Fiil İşlemler Yapan) Acenteler ... 43
1.3.2.1. Türk Hukukunda Aracılık Eden Acenteler... 43
1.3.2.2. Rus Hukukunda Aracılık Eden Acenteler ... 43
1.3.3. Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan (Hukuki İşlemleri Yapan) Acenteler ... 43
1.3.3.1. Türk Hukukunda Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan Acenteler 43 1.3.3.2. Rus Hukukunda Sözleşme Yapmaya Yetkili Olan Acenteler . 44 1.4. ACENTENİN SÖZLEŞMEDEN KAYNAKLANAN BORÇLARI ... 44
1.4.1. Türk Hukukunda Acentenin Sözleşmeden Kaynaklanan Borçları 44 1.4.2. Rus Hukukunda Acentenin Sözleşmeden Kaynaklanan Borçları . 45 1.4.3. Bilgi Verme Borcu ... 45
1.4.3.1. Türk Hukukunda Acentenin Bilgi Verme Borcu ... 45
1.4.3.2. Rus Hukukunda Acentenin Bilgi Verme Borcu ... 46
1.4.4.1. Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu ... 46
1.4.4.2. Türk Hukukunda Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu ... 46
1.4.4.2. Rus Hukukunda Müvekkiline Ait Parayı Zamanında Ödeme Borcu ... 47
1.4.5. Müvekkilin Menfaatlerini Koruma ve Talimata Uyma Borcu ... 47
1.4.5.1. Türk Hukukunda Müvekkilin Menfaatlerini Koruma Borcu ... 47
1.4.5.2. Rus Hukukunda Müvekkilin Menfaatlerini Koruma Borcu ... 47
1.4.5.3. Türk Hukukunda Müvekkilin Talimata Uyma Borcu ... 47
1.4.5.4. Rus Hukukunda Müvekkilin Talimata Uyma Borcu ... 48
1.4.6. Önleyici Tedbirler Alma Borcu ... 48
1.4.6.1. Türk Hukukunda Önleyici Tedbirler Alma Borcu ... 48
1.4.6.2. Rus Hukukunda Önleyici Tedbirler Alma Borcu ... 48
1.4.7. Rekabet Etmeme Borcu ... 48
1.4.7.1. Türk Hukukunda Rekabet Etmeme Borcu ... 48
1.4.7.2. Rus Hukukunda Rekabet Etmeme Borcu ... 49
1.5. ACENTENİN SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLARI ... 49
1.5.1. Ücret İsteme Hakkı... 49
1.5.1.1. Türk Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı ... 49
1.5.1.2. Rus Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı ... 50
1.5.2. Tekel Hakkı ... 51
1.5.2.1. Türk Hukukunda Acentenin Tekel Hakkı ... 51
1.5.2.2. Rus Hukukunda Acentenin Tekel Hakkı ... 51
1.5.3. Hapis Hakkı ... 52
1.5.3.1. Türk Hukukunda Acentenin Hapis Hakkı ... 52
1.5.3.2. Rus Hukukunda Acentenin Hapis Hakkı... 52
1.5.4. Alt Acente Tutma Hakkı ... 52
1.5.4.1. Türk Hukukunda Alt Acente Tutma Hakkı ... 52
1.5.4.2. Rus Hukukunda Alt Acente Tutma Hakkı ... 52
1.5.5. Türk Hukukunda Acentenin Olağanüstü Giderleri İsteme Hakkı .. 53
1.6. MÜVEKKİLİN SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLARI ... 53
1.6.1. Türk Hukukunda Müvekkilin Sözleşmeden Doğan Borçları ... 53
1.6.2. Rus Hukukunda Müvekkilin Sözleşmeden Doğan Borçları ... 54
1.7. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ ... 54
1.7.1. Genel olarak ... 54
1.7.2. Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Zamana şımı ... 54
1.7.3. Rus Hukukunda Acentelik Sözleşmenin Sona Ermesi ve Zamanaşı mı ... 56
1.8. TÜRK, RUS HUKUKUNDA REKABET YASAĞI ANLAŞMASI ... 57
1.8.1. Türk Hukukunda Rekabet Yasağı Anlaşması ... 57
1.8.2. Rus Hukukunda Rekabet Yasağı Anlaşması ... 57
1.9. DİĞER KANUNLARDA DÜZENLENEN ACENTELER ... 57
1.9.1. Satış ve Sürüm Acenteleri ... 57
1.9.1.1. Türk Hukukunda Satış ve Sürüm Acentelerleri ... 57
1.9.1.2. Rus Hukukunda Satış ve Sürüm Acenteleri ... 57
1.9.1.3. Kazak Hukukunda Satış ve Sürüm Acenteleri ... 58
1.9.2. Seyahat Acenteleri ... 58
1.9.2.1. Genel olarak ... 58
1.9.2.2. Türk Hukukunda Seyahat Acenteleri ... 59
1.9.2.3. Rus Hukukunda Seyahat Acenteleri ... 59
1.9.2.4. Kazak Hukukunda Seyahat Acenteleri ... 59
1.9.3. Sigorta Acenteleri ... 60
1.9.3.1. Türk Hukukunda Sigorta Acenteleri ... 60
1.9.3.2. Rus Hukukunda Sigorta Acenteleri ... 61
1.9.3.3. Kazak Hukukunda Sigorta Acenteleri ... 62
1.9.4. Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunan Acenteler ... 63
1.9.4.1. Türk Hukukunda Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunan Acenteler ... 63
1.9.4.2. Rus Hukukunda Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunan Acenteler ... 63
1.9.4.3. Kazak Hukukunda Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunan Acenteler ... 64
1.9.5. Gemi Acenteleri ... 64
1.9.5.1. Türk Hukukunda Gemi Acenteleri ... 64
1.9.5.2. Rus Hukukunda Gemi Acenteleri ... 65
1.9.5.3. Kazak Hukukunda Gemi Acenteleri ... 65
2. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA KOMİSYONCU ... 65
2.1. KOMİSYONCUNUN TANIMI ... 65
2.1.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Tanımı ... 65
2.1.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Tanımı ... 66
2.1.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Tanımı ... 68
2.2. KOMİSYONCUNUN BORÇLARI ... 69
2.2.1. Müvekkile Bilgi Verme Borcu ... 69
2.2.1.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Müvekkile Bilgi Verme Borcu ... 69 2.2.1.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Müvekkile Bilgi Verme Borcu ... 69 2.2.1.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Müvekkile Bilgi Verme Borcu ... 70 2.2.2. Eşyaya Özen Gösterme Borcu ... 70
2.2.2.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Eşyaya Özen Gösterme Borcu ... 70 2.2.2.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Eşyaya Özen Gösterme Borcu ... 70 2.2.2.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Eşyaya Özen Gösterme Borcu ... 71 2.2.3. Sigorta Konusu Eşyaları Sigortalatma Borcu ... 71
2.2.3.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Sigorta Konusu Eşyaları Sigortalatma Borcu ... 71 2.2.3.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Sigorta Konusu Eşyaları Sigortalatma Borcu ... 72 2.2.3.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Sigorta Konusu Eşyaları Sigortalatma Borcu ... 72 2.2.4. Müvekkilin Talimatına Uyma Borcu ... 72 2.2.4.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Müvekkilin Talimatına Uyma Borcu ... 72 2.2.4.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Müvekkilin Talimatına Uyma Borcu ... 73 2.2.4.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Müvekkilin Talimatına Uyma Borcu ... 74 2.2.5. Komisyoncunun İşi Tamamlama Borcu ... 75 2.2.5.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun İşi Tamamlama Borcu ... 75
2.2.5.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun İşi Tamamlama Borcu ... 75
2.2.5.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun İşi Tamamlama Borcu ... 75
2.3. KOMİSYONCUNUN HAKLARI ... 76
2.3.1. Ücret, Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı ... 76
2.3.1.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı ... 76
2.3.1.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı ... 76
2.3.1.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı ... 78
2.3.2. Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı ... 78
2.3.2.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı ... 78
2.3.2.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı ... 78
2.3.2.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı ... 79
2.3.3. Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı ... 79
2.3.3.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı ... 79
2.3.3.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı ... 79
2.3.3.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı ... 80
2.3.4. Hapis Hakkı ... 80
2.3.4.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 80
2.3.4. 2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 80
2.3.4.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 80
2.4. KOMİSYONCULUK SÖZLEŞMENİN SONA EMESİ VE ZAMANAŞIMI
... 81
2.4.1. Türk Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Emesi ve Za manaşımı ... 81
2.4.2. Rus Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Za manaşımı ... 81
2.4.3. Kazak Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Emesi ve Z amanaşımı ... 82
3. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSU (Dogovor Transportnoy Yekspedicii) ... 83
3.1. TANIMI ... 83
3.1.1. Türk Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun Tanımı ... 83
3.1.2. Rus Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun (Dogovor Transpo rtnoy Yekspedicii) Tanımı ... 84
3.1.3. Kazak Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun (Dogovor Trans portnoy Yekspedicii) Tanımı ... 85
3.2. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN BORÇLARI ... 86
3.2.1. Türk Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun Borçları ... 86
3.2.2. Rus Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun (Ekspeditor) Borçl arı ... 87
3.2.3. Kazak Hukukunda Taşıma İşleri Komisyoncusunun (Ekspeditor) Bo rçları ... 88
3.3. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN HAKLARI ... 88
3.3.1. Komisyoncunun Ücret Hakkı ... 88
3.3.1.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Ücret Hakkı ... 88
3.3.1.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Ücret Hakkı ... 88
3.3.1.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Ücret Hakkı ... 89
3.3.2. Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 89
3.3.2.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 89
3.3.2.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 89
3.3.2.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı ... 89
3.3.3. Taşıma İşlerini Bizzat Üstlenme Hakkı ... 90
3.3.3.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Taşıma İşlerini Bizzat Üstlenme Hakkı ... 90
3.3.3.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Taşıma İşlerini Bizzat Üstlenme Hakkı ... 90
3.3.3.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Taşıma İşlerini Bizzat Üstlenme Hakkı ... 90
3.3.4. Komisyoncunun Ara Komisyoncu Tutma Hakkı ... 90
3.3.4.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Ara Komisyoncu Tutma Hakkı ... 90
3.3.4.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Ara Komisyoncu Tutma Hakkı ... 91
3.3.4.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Ara Komisyoncu Tutma Hakkı ... 91
3.3.5. Müvekkilin Borçları ve Hakları ... 91
3.3.5.1. Türk Hukukunda Müvekkilin Borçları ve Hakları ... 91
3.3.5.2. Rus Hukukunda Müvekkilin Borçları ve Hakları ... 91
3.3.5.3. Kazak Hukukunda Müvekkilin Borçları ve Hakları ... 92
3.4. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCULUĞU SÖZLEŞMESİNİN SONA ERM ESİ VE ZAMANAŞIMI ... 92
3.4.1. Türk Hukukunda Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesinin Sözl eşmesi Sona Ermesi ve Zamanaşımı ... 92
3.4.2. Rus Hukukunda Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesinin Son a Ermesi ve Zamanaşımı ... 93
3.4.3. Kazak Hukukunda Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesinin S ona Ermesi ve Zamanaşımı ... 94
4. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA SİMSAR ... 94
4.1. SİMSAR VE SİMSARLIK SÖZLEŞMESİNİN TANIMI ... 94
4.2. SİMSARIN HAKLARI ... 95
4.3. SİMSARLIK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE ZAMANAŞIMI ... 96
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 97
BENZER BİR MÜESSESE OLARAK TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ ... 97
1. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ .. 97
1.1. GENEL OLARAK ... 97
1.2. TANIMI ... 97
1.2.1.Türk Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Tanımı ... 97
1.2.2. Rus Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Tanımı ... 100
1.2.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Tanımı ... 102
1.3.TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ... 103
1.3.1. Türk Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ... 103
1.3.2. Rus Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ... 104
1.3.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Hukuki Niteliği .. 105
1.4. TARAFLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... 106
1.4.1. TEK SATICININ ALIM YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 106
1.4.1.1. Türk Hukukunda Tek Satıcının Alım Yükümlülüğü ... 106
1.4.1.2. Rus Hukukunda Tek Satıcının Alım Yükümlülüğü ... 107
1.4.1.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcının Alım Yükümlülüğü ... 107
1.4.2.TEK SATICININ BİLGİ VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 108
1.4.2.1. Türk Hukukunda Bilgi Verme Yükümlülüğü ... 108
1.4.2.2. Rus Hukukunda Bilgi Verme Yükümlülüğü ... 108
1.4.2.3. Kazak Hukukunda Bilgi Verme Yükümlülüğü ... 108
1.4.3. ÜRETİCİNİN TALİMATLARINA UYMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 109
1.4.3.1. Türk Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü ... 109
1.4.3.2. Rus Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü ... 109
1.4.3.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü ... 109
1.4.4. YAPIMCININ MENFAATLERİNİ KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ .... 109 1.4.4.1. Türk Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma
Yükümlülüğü ... 109 1.4.4.2. Rus Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma
Yükümlülüğü ... 110 1.4.4.3. Kazak Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma
Yükümlülüğü ... 110 1.4.5. TEK SATICININ SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 110 1.4.5.1. Türk Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü .. 110 1.4.5.2. Rus Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü... 111 1.4.5.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü 112 1.4.6. TEK SATICININ REKABET ETMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 112 1.4.6.1. Türk Hukukunda Tek Satıcının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü ... 112 1.4.6.2. Rus Hukukunda Tek Satıcının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü ... 113 1.4.7. ÜRETİCİNİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... 114 1.4.7.1. Mal Teslim Yükümlülüğü ... 114 1.4.7.1.1. Türk Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü .... 114 1.4.7.1.2. Rus Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü ... 115 1.4.7.1.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü . 115 1.4.7.2. Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü ... 116
1.4.7.2.1. Türk Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme
Yükümlülüğü ... 116 1.4.7.2.2. Rus Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme
Yükümlülüğü ... 116 1.4.7.2.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü ... 117
1.4.7.3. Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü
... 117
1.4.7.3.1. Türk Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü ... 117
1.4.7.3.2. Rus Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü ... 118
1.4.7.3.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü ... 118
1.4.8. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ ... 119
1.4.8.1. Türk Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi 119 1.4.8.2. Rus Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi. 120 1.4.8.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ... 121
1.4.9. DENKLEŞTİRME İSTEMİ ... 122
SONUÇ ... 123
KAYNAKCA ... 127
KISALTMALAR A.g.e. : Adı Geçen Eser
Bkz. : Bakınız
CMR. : Convention on theContractforthe International Carriage of Goodsby Road (Karayolu ile Uluslar arası Eşya Taşıma Sözleşmesine İlişkin Anlaşma)
(FZ)ФЗ. : FederalnıyZakon (Federal Kanunu) GAY. : Gemi Acenteleri Yönetmeliği
HGK. : Hukuk Genel Kurulu
HMK. : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İCC. : İnternationalCamber of Commerce İşK. : İş Kanunun
KC. : Kazakistan Cumhuriyeti MK. : Medeni Kanunu
RF. : Rusya Federasyon s. : Sayfa
SABK. : Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu.
SK. : Sigorta Kanunu
SPK. : Sermaye Piyasası Kanunu
SSCB. : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği TBK. : 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu TTK. : Türk Ticaret Kanunu
vb. : Ve benzeri
GİRİŞ
Ticari işletme, piyasada geliştikçe ve tacirin yürütmek zorunda kaldığı işlerin artması sebebi ile tacir, kendine bağlı ya da bağımsız olan ve temsil yetkisine sahip olan veya bu yetkilere sahip olmayan kişilere ihtiyaç duymaya başlamıştır. Türk doktrinide bu tür kişilere Tacir Yardımcıları denir, Rus ve Kazak doktrinide ise bu tür kişiler Komerçeskoe Predstavitelstvo’’ yani ‘‘Ticari Arabulucular’’ şeklinde isimlendirilmişlerdir.
Eski düzenlemelerde Türk doktrininde tacir yardımcıları olarak; Ticari mümessili, Ticari vekili, Seyyar tüccar memuru, Komisyoncuyu, Acenteyi ve Ticari işler tellallığını gösterilmişlerdir. Fakat Son yıllarda tüm ülkeler ekonomik gelişimleri ve değişimleri göze alarak kanunlarda birçok yenilikler yapmaktadırlar. Bu sebeple hukuk terminolojisine birçok yeni kavram girmiştir ve bazı kavramların kapsamı geliştirilmiştir. Bizim tez konusu olan tacir yardımcıları da gelişmelere kayıtsız kalmamıştır. Türk kanun koyucu son yıllarda 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununu kabul ederek Türk doktrinine Ticari mümessilin tanımını Ticari Temsilci tanımına, Seyyar tüccar memuru tanımını Pazarlamacı tanımına ve Ticari işler tellallığı tanımın Simsar gibi alternatif tanımlarla değiştirmiştir.
Günümüzde Türk doktrininde Tacir yardımcıları şu şekilde düzenlenmiştir;
Bağlı tacir yardımcıları olarak Ticari Temsilciyi, Ticari Vekili, Pazarlamacıyı ve Bağımsız tacir yardımcıları olarak Komisyoncuyu, Acenteyi ve Simsarı düzenlenmişlerdir. Rus ve Kazak hukukunda ise son yıllarda ticari arabulucularla ilgili herhangi bir değişiklik söz konusu değildir.
Türk doktrini için tacir yardımcıları eski ve yeni doktrinde gayet iyi bir şekilde incelenen konulardan biri olmasına rağmen; Rus ve Kazak doktrini için tacir yardımcıları konusu yenidir ve tam olarak hala incelenememiştir.
Rus ve Kazak doktrinde tacir yardımcılarının incelenmemesinin sebebi olarak bir taraftan SSCB Kanun koyucusunun 1922‘den 1990’na kadar SSCB’ye üye olan tüm ülkelerde (Gürcistan, Ermenistan ve Baltık ülkeleri hariç), SSCB Ceza Kanununa dayanarak Müteşebbislik ile Tacir yardımcılığı işlerini, kamu
güvenliğine karşı işler olarak kabul edip yasaklaması ve Rusya ile Kazakistan’ın tam manasıyla hukuki bir temele sahip olmaması söylenebilir.
Rus ile Kazak doktrininde bu tür incelemeler, ancak 1991’de Sovyet Birliği dağıtıldıktan sonra kendilerini dünyaya tanıtarak ve 1994’de Rusya’da ve 1995’te Kazakistan’da yeni Medeni kanunu kabul edildikten sonra ortaya çıkmıştır.
Seçtiğimiz konu üzerinde çalışmalar Türkiye’de ilk defa bizim tezimizde yapılmaktadır. Bu çalışma ‘‘Giriş’’ ve ‘‘Sonuç’’ dışında üç bölümden oluşmaktadır. Tezimizde Türk doktrinde tacir yarımcılarının bağlı ve bağımsız tacir yardımcıları ayrımı sistemini esas alarak, Türk, Rus ve Kazak doktrinde düzenlenen tacir yardımcıların tanımını, türlerini ve tek satıcılık sözleşmesinin benzerliğini ve farklılığını karşılaştırarak göstermeye çalışacağız.
Birinci ve ikinci bölümde Tacir Yardımcıları başlığı altında Türk, Rus ve Kazak hukukunda tacire bağlı ve tacirden bağımsız olan tacir yardımcılarının Tanımı, Atanması, Hakları ve Borçları, Temsil Yetkisi, Yükümlülüğü, Sözleşmelerin şekli ve Sona Ermesi gibi durumlar karşılaştırarak incelenecektir.
Üçüncü bölümde, değişen ve gelişmeler dünya ekonomisinde bir gereksinim olarak ortaya çıkan ve bağımsız tacir yardımcılarının bir parçası olan tek satıcı ve tek satıcılık sözleşmesinin Türk, Rus ve Kazak doktrinindeki durumunun karşılaştırılmasına çalışacağız. Özelikle Türk, Rus ve Kazak doktrininde verilen tek satıcılık sözleşmesinin tanımının, unsurlarının, hukuki niteliğinin, tarafların hak ve yükümlülüklerinin ve tek satıcılık sözleşmesinin sona erme usulleri karşılaştırarak incelenecektir. Bunun dışında Rus ve Kazak doktrinde düzenlenen Tek satıcılık sözleşmesinin Rekabet hukuku çerçevesinde uygulanabilirliği incelenecektir.
Son olarak tezimiz, vardığımız sonuçları içeren ‘‘Sonuç’’ kısmı ile sona erecektir.
BİRİNCİ BÖLÜM
TACİR YARDIMCILARINA GİRİŞ VE TACİRE BAĞLI YARDIMCILAR
1. TACİR YARDIMCILARININ TANIMI
1.1. TÜRK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARININ TANIMI
Tezimizde Tacir yardımcılarının tanımını açıklamadan önce Tacirin tanımını açıklamak daha faydalı olacaktır. Türk kanun koyucu Ticaret Kanunu'nun 12’nci maddesinde Taciri; bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten, kişi olarak tanımlanmıştır 1. Bu tanımı göre ticari işletme sahibi ticari işletmesini işlettiği durumlarda tacir sayılacaktır ancak tacir, ticari işletmesini işletmeyerek başkasına kiraladığı durumlarda tacir sayılmayacağını söyleyebiliriz.2 Anlaşıldığı kadarı ile tacirin, ticari faaliyetlerin bir temel öğesi olduğunu söyleyebiliriz. Fakat eski dönemlerden beri tacirler kendi işletmesinin yoğunluk ve/veya genişliği nedeniyle kendi işlerini tek başına gerçekleştiremediğinden dolayı, daha fazla yardımcıya ihtiyaç duymuştur. Örnek; merkezi İstanbul'da bulunan bir çimento fabrikasının sahibi tarafından yurt içinde ve/veya yurt dışındaki bütün üretim ve pazarlama faaliyetlerinin tek başına görülebilmesinin mümkün olmaması sebebi ile ticari işletmenin içinde ve/veya dışında, işletme sahibinin yetkilerinin tamamına veya bir kısmına sahip olup, anında karar verebilecek yardımcılardan yararlanmaya zorunludur 3 ve bu yardımcılar Tacir yardımcılarını oluşturmuştur.
Türkiye’de Tacir yardımcılarıyla ilgili düzenlenmeler İki farklı Kanunda bulunmaktadır. Türk Kanun koyucu tacir yardımcıların bir kısmın Ticaret
1 AYHAN. Rıza, ÖZDAMAR. Mehmet, ÇAĞLAR. Hayrettin; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2012, s.137.
2 BOZER. Ali, GÖLE. Celal; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2011, s. 80.
3 KARAHAN. Sami; Ticari İşletme Hukuku, Konya, 2012, s.333.
Kanunu’nda düzenlemiş, diğer bir kısmı da Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Kanun koyucu, TBK’nda 448-460. maddeleri arasında pazarlamacıyı, 520-525. maddeleri arasında simsar, 532-546. maddeleri arasında komisyoncu, 547- 550. maddeleri arasında ticari temsilci ve 551-552.
maddeleri arasında ticari vekili düzenlemiştir. TTK’nda 102-123. maddeleri arasında acenteyi ve 917–930. maddeleri arasında taşıma işleri komisyoncusu gibi tacir yardımcıları düzenlenmiştir.
Türk doktrinine dayanarak Tacir yardımcıları yaptıkları görev, tacir ile aralarında var olan ilişkinin niteliği ve temsil yetkilerinin kapsamına göre iki gruba ayrılmaktadır.
Bir kısmı, tacire bağımlı olarak çalışırlar; bunlar, tacirin verdiği talimat çerçevesinde ve onun nezaret denetimi altında faaliyet gösterirler ve Türk doktrinde bağımlı tacir yardımcıları olarak adlandırırlar. Bu tür yardımcılar kendi içinde iki gruba ayrılabiliyoruz. Bir kısmının taciri temsil etme yetkisi olmayanlar. Örneğin; tacire ait fabrikada hizmet sözleşmesine dayanarak çalışan işçi; bahçıvanı, otelcilik işletmesinde kat görevlisi, çamaşırcı olarak görev yapan kişiler bu konumdadır. Bu tür yardımcılar tacir adına her hangi bir hukuki işlemi ve tacirin izini olmadan onunla rekabet edecek herhangi bir işi kendi adlarına ya da başkaları adlarına yapamazlar4.
Bağımlı tacir yardımcılarının diğer bir kısmı ise, tacir adına üçüncü kişilerle hukuki işlemleri yapabilen ve taciri temsil etme yetkisi olanlar Ticari temsilci ve ticari vekili gibi tacir yardımcılardır5.
Tacir yardımcılarının diğer bir türü ise; tacire bağlı olmayan yardımcılar.
Bu tür tacir yardımcıları kendi adlarına işlettikleri bir ticari işletmeye ve dolayısıyla tacir sıfatına sahiptirler. Ve bağlı tacir yardımcıları gibi bu tür yardımcıların bir kısmının taciri temsil yetkisi yoktur. Örneğin; simsar,
4 YILMAZ. Aslan, ŞENYÜZ. Doğan, ERGÜN. Mevci; İşletme Hukuku, Bursa, 2003 s. 82.
5 YILMAZ. Aslan; Ticaret Hukuku, Bursa, 2012, s.85.
komisyonculuk, acentecilik.
1.2. RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TACİR YARDIMCILARININ TANIMI
SSCB Kanun koyucu 1922‘den 1990’na kadar SSCB’ ye üye olan tüm ülkelerde (Gürcistan, Ermenistan ve Baltık ülkeler hariç), SSCB Ceza Kanununa dayanarak Müteşebbislik ile Tacir yardımcılık işlerini, kamu güvenliğine karşı işler olarak kabul edip yasaklamıştır6.
Ancak 1991’de Sovyet Birliği dağıtıldıktan sonra hem Rusya Federasyonu hem Kazakistan Cumhuriyeti kendilerini dünyaya tanıtarak, global ekonomik kurallarına bağlı kalarak ve artık eski kanunları uygun görmediğinden her iki devlette de yeni kanunlara ihtiyaç duymuşlardır. Bu durumdan kurtuluş yolunu 1994’de Rusya’da ve 1995’te Kazakistan’da yeni kabul edilen Medeni Kanunda bulmuşlardır.
Genç ve bağımsız devletlerde, yeni kabul edilen Medeni Kanunla Sovyet yasakları kaldırılarak ve yeni hükümler kabul edilerek özel şirketlerin kurulması sağlanmıştır7. Aynı anda yeni kurulan şirketler, kendi ticaret işlerini kolaylaştırmak, üretilen malın kalitesini artırmak, farklı bölgelerde ve/veya farklı ülkelerde kendini tanıtmak, dünya çapında rekabet edebilmek için farklı alanlarda profesyonel ve hızlı şekilde karar verebilecek kişilere ihtiyaç duymaya başlamışlardır8. Türk Hukukunda bu tür kişilere Tacir Yardımcıları denir. Rus ve Kazak Hukukunda ise ‘‘Tacir Yardımcıları’’ teriminin yerine
‘‘Komerçeskoe Predstavitelstvo’’ yani ‘‘Ticari Arabulucular’’ terimini kullanmışlardır. Fakat kullanılan terminoloji ne kadar farklı olsa bile, hem Tacir Yardımcıları hem de Tacir Arabulucular sonuçta aynı işleri yapan kişilerdir.
Hem Rusya’nın hem Kazakistan’ın Hukukunda benzer şekilde Ticari
6 LISOV. M.D; O Ponyatii Komerçeskogo Posredniçestva po Sovetskomu Ugolovnomu Pravu, Moskova, 1964, s.12.
7GAVRİLOVA.O.A, GORODOV. S.P; Komentariy k Grajdanskomu Kodeksu Rossıyskoy Federacii (postateynıy) Çast Çetvertaya, Moskva, 2007, s.158- 159.
8 GALUŞINA.İ.N; Posrednıçestvo kak Grajdansko – Pravovaya Kategorıya, Perm, 2006, s.89.
Arabulucularla ilgili genel hükümler Medeni Kanununda düzenlenmişlerdir9. Medeni Kanunun dışında Ticari Arabuluculukla ilgili; Rus Hukukunda, İş Kanunu’nda, Gümrük Kanunu’nda, Sermaye Piyasası Kanunu’nda ve Sigorta Kanunu’nda. Kazak Hukukunda ise, İş Kanunu’nda, Kıymetli Evrak Kanunu’nda, Gümrük Kanunu’nda ve Sigorta Kanunu’nda düzenlemelere rastlanmaktadır10.
Ticari Arabulucuların türlerine gelince ilk önce Rus ile Kazak hukukunda ticari arabulucuları ayrım sistemi Türk hukukundaki tacir yardımcıların ayrımı sisteminden bambaşka olduğunu söylemeliyiz. Türk hukukunda ticari yardımcılar tacire bağlığına göre bağımlı ve bağımsız tacir yardımcılar olarak ayrılılarsa da, Rus ile Kazak Hukukunda Ticari yardımcılar satılan mallara hak kazanıp kazanmadıklarına göre ayrılmışlardır: Kendi adına ve hesabına mallarını satın alanlar ve sonra bu mallarını kendi adına ve hesabına satılan bağımsız Ticari arabulucular veya Tacir tarafından üretilen mallara sahip olmayan ve bu malların satışını sunarak ancak satılmaya yardım eden ticari arabulucular olarak iki ayrı türe ayrılmışlardır11.
Bu noktada Tacir yardımcılarının tanımını incelemeye son vererek Tacir Yardımcılarının türlerini ayrıntılı şekilde incelemeye başlıyoruz.
2. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TACİRE BAĞLI YARDIMCILAR
Tezimizin bu kısımında biz, Türk doktrindeki var olan düzenlemeleri esas alarak, öncelikle tacire bağlı yardımcılarını (Ticari Temsilci, Ticari Vekil ve Pazarlamacı) ele alacağız. Sonraki bölümde ise tacire bağlı olmayan yardımcıları (Acente, Komisyoncu ve Simsar) inceleyeceğiz.
9 Grajdanskiy Kodeks Rossiyskoy Federacii st 184.
10 AHMETOV.А, AHMETOVA.G.A; Truduvoye Pravo Respubliki Kazahstan, Almaty, 2005, s.30./Tihonov. M. YU; Trudovoy Dogovor, Moskova, 2010, s.10.
11 RYASNİCEVA.V.A; Proishojdeniye Predstavitelstva i Ego Suşnost v Burjuaznom Prave, Moskova, 1980, s 44- 54.
2.1. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKU AÇISINDAN TİCARİ TEMSİLCİ (Chief of Organization, Director, Rukovodıtel Organizacii)
2.1.1. Ticari Temsilcinin Tanımı
2.1.1.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Tanımı
Günümüzde, ticaret hayatında sık rastlanan Ticari Temsilci kavramının kaynağı, eskiden tacir yardımcıları arasında yer alan ticari mümessilin tanımının günümüz Türkçesine çevrilmesi sonucudur12.
Eski tanıma göre ticari mümessili “bir ticarethane veya fabrika veya ticari şekilde işletilen diğer bir müessese sahibi tarafından işlerini idare ve müessesenin imzasını kullanarak bilvekale imza vazetmek üzere sarih veya zımni kendisine mezuniyet verilen kimsedir“ 13. Ancak 2012 de Yürürlüğe giren 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu’nda Kanun Koyucu, bu tanımı değiştirerek, Ticari Mümessil terimi yerine ticari temsilci terimini kullanmıştır.
6098 sayılı TBK’nunda Kanun koyucu ticari temsilcinin tanımını yenileyerek;
‘‘işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişi olarak tanımlamıştır’’14.
Kanun koyucu tarafından verilen yeni tanımdan İlk önce ticari işletme ifadesi yerine kullanılan “ticarethane veya fabrika veya ticari şekilde işletilen diğer bir müessese”, doğrudan “ticari işletme” kelimesini kullandığını görüyoruz. Bunun dışında“… müessesenin imzasını kullanarak …” ifadesi doktrinde haklı olarak eleştirilmekte ve ticari mümessilin müessesesinin, daha doğru bir ifadeyle tacirin değil, kendi imzasını atacağı ve tacirin unvanını kullanacağını belirlediğini görüyoruz.
12 www.ekosanayi.com.tr. 1.12.2012
13 İNAL. Tamer; Ticari İşletme Hukuku İstanbul, 2004 s.323., BAŞTUĞ. İrfan/ ERDEM. H.
Ercüment; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 1993, s.148., İMREGÜN, Oğuz; Kara Ticaret Hukuku Dersleri, İstanbul, 2001, s. 117., BİRSEL. Mahmut; Ticari Mümessilin Tarifinde Şahsi Unsur, BATİDER. C. II, S. 1, s. 1; ARKAN. Sabih; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2011 s. 165., dn. 1;
TEOMAN. Ömer; İçinde; ÜLGEN. Hüseyin, TEOMAN. Ömer, HELVACI. Mehmet, KENDİGELEN.
Abuzer, KAYA. Arslan. NOMER. Ertan, Füsun: Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, 2009, s. 564, N.
1686
14 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s.329.
Dediğimiz gibi bir kimseyi Ticari Temsilci olarak kabul etmek için; ticari işletmenin varlığı ile birlikte temsilciye yönetim ve temsil yetkisinin verilmesi olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır15.
2.1.1.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Tanımı
Rus Kanun koyucu Türk kanun koyucudan farklı olarak ticari temsilciyi genel olarak İş Kanununun 273. maddesinde tanımlamıştır. Bu maddede verilen tanıma göre;Tacir ile yazılı şeklinde kurulan sözleşmeye dayanarak ve genel Rus Federal Kanunlarına uygun olarak ticari işletmeyi yöneten gerçek kişiye ticari temsilci (Rukovoditel Organizacii) denir. Görüldüğü gibi Kanunda verilen tanımda ticari temsilci bir taraftan işçi olarak, diğer taraftan işletmenin tek yöneticisi şeklinde gösterilmiştir16.
Türk Hukukundan farklı olarak Rus hukukunda Ticari Temsilci ancak yazılı şekilde kurulan sözleşme ile atanır.
Rus İş kanunu dışında şirket organizasyon türlerine göre farklı şekilde isimlendiren ticari temsilciye ilişkin olarak diğer kanunlarda da spesifik olarak düzenlenmeler bulunmaktadır. Bunlar; Limited Şirketlerde Generalnıy Direktor, Prezedent veya İspolnitelnıy Direktor şeklinde adlandırılan ticari temsilciyi, 21.03.2002 tarihli № 14-ФЗ (FZ) sayılı Limitet şirketi Federal Kanunu 40. maddede düzenlemişlerdir, Anonim Şirketlerde Direktör veya Generalnıy Direktor şeklinde adlandıran ticari temsilciyi 27.02.2003 tarihli ve
№ 208-ФЗ (FZ) sayılı Anonim Şirketi Federal Kanunu 69. maddesinde, Komandit Şirketlerde Uprovlyayuşiy şeklinde adlandırarak 21.03.2002 tarihli ve № 41-ФЗ (FZ) sayılı Komandit şirketi Federal Kanunu 17. maddesinde düzenlemişlerdir17.
15 KARAHAN. s.335.
16 MİRONOV.V.İ; Trudovoye Pravo, Moskova, 2004, s 379
17 ŞKATULLA.V.İ; Komentariy k Trudovomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, 2006, s. 441.
2.1.1.3. Kazak Hukukunda Ticari TemsilcininTanımı
Kazak kanun koyucu ticari temsilciyi (Rukovoditel ispolnitelnogo organa) her hangi bir şekilde tanımlamamıştır. Fakat Kazak doktrinde var olan düzenlenmelere göre ticari temsilciyi (Rukovoditel ispolnitelnogo organa); Tacir ile yazılı şekilde kurulan sözleşmeye dayanarak ticari işletmeyi yöneten gerçek kişi olarak tanımlayabiliriz. Rus hukukundaki gibi Kazak hukukunda da Ticari temsilci ancak yazılı şekilde kurulan sözleşme ile atanır.
2.1.2. Ticari Temsilcinin Atanması
2.1.2.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması
Türk Kanun koyucu ticari temsilinin atama işlemlerini her hangi bir şekle bağlamamıştır. Bu sebepten dolayı işletme sahibi bir güven ilişkisine dayanarak sadece gerçek kişiyi açık veya örtülü, yazılı yada sözlü şekilde ticari temsilci olarak atayabilir.
Türkiye’de kural olarak işletme sahibi ticari temsilci atamak zorunda değildir, fakat merkezi Türkiye dışında bulunan işletmeler Türkiye’de bulunan tam yetkili ticari temsilciyi atamaya ve atmayı ticaret seciline tescil ve ilan ettirmek zorundadır18.
Temsilci atama işleri ticari organizasyona göre farklı şekilde yapılandırılabilir örnek: adi ile kolektif şirketlerde ticari temsilci atanması olağanüstü bir iş olduğundan dolayı bu tür işlemler tüm ortakların oybirliğiyle gerçekleşir (TTK 223 – 308). Komandit şirketlerde komandite ortakların oybirliğiyle (TTK 223 – 308), anonim şirketlerde yönetim kurulu kararıyla (TTK 368), limited şirketlerde genel kurul kararı ile ticari temsilci atanır (TTK 621)19.
18 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s.331.
19 KARAHAN, s.338.
2.1.2.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması
Rus Hukuku acısından işletme sahibi, ticari temsilci olarak ancak gerçek kişiyi ve onunla yazılı şekilde kurulan, süreli sözleşme ile atanayabilir20. Atanma işleri Rus İş kanunun 275. maddesine göre; bir seçim, atama, veya yarışma şeklinde gerçekleşir21. Görüldüğü gibi Rus hukukunda aynen Türk hukukundaki gibi işletme sahibi bir ticari temsilci olarak ancak gerçek kişiyi atayabilir. Böylelikle ticari temsilcinin atanması konusunda benzerlikler bununla biter.
Türk hukukundan farklı olarak Rus Kanun koyucu İşK’nun 59 ve 275.
maddesinde ticari temsilciyi ancak yazılı şekilde kurulan iş sözleşmesi ile atanabileceğini belirlemiştir. Ticari temsilcilik sözleşmesi kural olarak taraflar fiilen işin başlamadan önce veya aynı gün taraflarca düzenlenip imzalanır.
Ancak bazı durumlarda fiilen iş başladıktan sonra da sözleşme kurulabilir. Bu durumda fiilen iş başladıktan sonra en geç üç iş günü içinde işletme sahibi ticari temsilciyle sözleşme kurmaya mecburdur22. Önceden dediğimiz gibi kurulan ticari temsilcinin iş sözleşmesi süreli olmalıdır. Rus hukuku açışından sözleşmeyi sureli olarak kabul etmek için sözleşme en az iki aylık süreye tabi olmalıdır.
Türk hukukundaki gibi Rus hukukunda da Ticari temsilci atanma işleri ticari işletme organizasyona göre farklı şekilde yapılandırılabilir. Limitet şirketlerde; genel kurul kararı ile ticari temsilci atanır, Anonim şirketlerde ve özel Üniversitelerde; yönetim kurulu kararıyla, Komandit şirketlerde;
ortakların oybirliğiyle atanır23.
Devlete (Federasyona) ait olan işletmelerde ticari temsilci federal rütme organını tarafından atanır24.
20 BAUNOVA. M. O; Trudovoye Pravo, 2009, s. 70.
21 ÇİPKİNA, İ.S. ÇİNSYAYKA.E.P; Trudovoy Dogovor; Poryadok Zaklyuçeniya,İzmeneniya i Rastorjeniya, 2009, s.63.
22 KORŞUNOV.YU.N, KORŞUNOVA.T.YU, KUÇMA.M.İ, ŞELOMAV.B.A; Komentariy k Trudovomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, 2002, s.84.
23 KORŞUNOV, KORŞUNOVA, KUÇMA, ŞELOMAV, s.323.
24 Ukaz Prizidenta Rossiyskoy Federacii ot 10 İyunya 1994.g. N 1200 p.2.
2.1.2.3. Kazak Hukukunda Ticari Temsilcinin Atanması
Kazak hukukunda İşletme sahibi veya yetkili organlar ticari temsilciyi yazılı şekilde kurulan, süreli sözleşme ile atar. İş kanunun 20. maddesine göre; ticari temsilcinin atama işleri bir seçim, yarışma şeklinde veya mahkeme kararına dayanarak yapılır25. Atama işleri Tacir temsilci ile İşletme sahibi veya onun yetkili organları arasında kurulan sözleşmeyi imzalıktan sonraki günden itibaren gerçekleşmiş sayılır.
Kazak kanun koyucu iş sözleşmesinin alt sınırını belirlemeden sözleşmenin üst suresini belirlemiştir. Buna göre; Limitet şirketlerde Ticari temsilcilik sözleşmesi beş yılık süreyi aşamaz.
Türkiye Cumhuriyeti’nde ve Rus Federasyonundaki gibi Kazakistan Cumhuriyeti’nde de atama işleri organizasyon sşekline göre faklı organlar tarafından yapılır. Böyle Limited şirketlerde (Direktor, Uprovlyayuşıy); genel kurul ile 26 , Anonim şirketlerde; yönetim kurulu kararıyla 27, Komandit şirketlerde; komandite ortakların oybirliğiyle, Tüzel kişiliğe sahip olmayan şubelerde; ticari temsilciyi işletme sahibi veya yetkili organlar tarafından atanır28 . Devlet işletmelerde ticari temsilci yürütme organı tarafından ya da Kazakistan Cumhur Başkanı kararı ile atanır 29.
2.1.3.Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi
2.1.3.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi
Ticari işletme sahibi, şirket ortakları veya yönetim kurulu ile atanan ticari temsilci ticari işletmeyi yönetme yetkisi ile yetkilendirilmiş olmalıdır.
Başka bir deyişle ticari temsilcisi işletmenin amacına ve sınırlarına giren olağan ve olağanüstü her türlü işletmeye ilişkin yönetim yetkisi ile donatılmış
25 SAPARBAYEV.B.M; Komentariy k Trudovomu Kodeksu Respubliki Kazahstan, s.524.
26 Zakon Respubliki Kazahstan ot 22 aprelya 1998.g. п. 2 ст. 54 . № 220 «O Tovareşestvah s Ograniçennoy i Dopolnitelnoy Otvetstvennostyu»
27 Zakon Respubliki Kazahstan ot 13 maya 2003.g. п. 2 ст. 59 № 415 «Ob Akcionernıh Obşestveh»
28 Zakon Respubliki Kazahstan ot 16 maya 2001.g. ст. 43 и ст. 24 № 142 «O Nekomerceskih Organizaciyah »
29 Zakon Respubliki Kazahstan ot 19 iyunya1995.g. ст. 9 № 2335 «O Gosudarstvennıh Predpriyatiyah »
olmalıdır. Örnek: ticari işletmeye ait olan defterlerin tutulması gerekli tescil ve ilan işlemlerinin yerine getirilmesi, personel alma veya çıkarma ve onlarla hizmet sözleşmesi yapmaya, envanter, hammadde alımı konusunda sipariş vermek, işletmede kullanılan makinelerin daha yeni teknolojiye göre üretilmiş makinelerle değiştirilmesi hususunda sözleşmeler yapmak, bilanço ve yıllık raporların düzenlenmesi, ticari işletmenin iç işlemlerle ilgili kararların alınması, üretilen mallarla ilgili satım sözleşmeleri yapmak, İşletme satış politikasını değiştirerek sadece belli bir bölgeye satış yapılmasına karar vermek, şube açma ve işletme merkezinin bulunduğu yeri değiştirmek gibi işlemler yönetim yetkisinin kapsamında olup ticari temsilci tarafından gerçekleştirilir30.
Ticari Temsilcinin dış ilişkilerdeki temsil yetkisi genel olarak sınırsızdır fakat ticari temsilci açıkça yetki almadıkça, taşınmazları devredemez veya bir hak ile sınırlandıramaz31. Ancak Ticari Temsilci açıkça yetki almasa bile taşınmazı satın alabilir, kiralayabilir ve kiraya verebilir. Bu durumda kötü niyetli ticari temsilciden korunmak için ticari temsilcinin temsil yetkisinin sınırlandırılması hususu düşünülebilir. Temsil yetkisi şube veya birlikte temsil kaydıyla sınırlandırılabilir. Bunun dışında işletme sahibi veya yetkili organlar herhangi bir sınırlandırmayı gerçekleştiremez. Özellikle miktar ve konu yönünden sınırlandırmalar, iyi niyetli üçüncü kişiler açısından bağlayıcı değildir. Örneğin ticari temsilciye 100.000- TL’ye kadar işlem yapma ya da hem ihracat hem ithalat işlemleriyle uğraşan bir işletme için atanan ticari temsilciye sadece ithalat işleri konusunda temsil yetkisi verilemez. Bu tür sınırlamalar, ticaret sicil tescil ve ilan da edilemez32.
2.1.3.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi
Rus İşK’nun 274. maddeye göre ticari temsilcisi İşletmeyi yönetmeye yetkilidir. Başka bir değişle ticari temsilci, işletmenin amacı kapsamına giren tüm olağan ve olağanüstü işlemleri yapmaya yetkilidir. Bu yetkilerin kapsamında ticari temsilci; işletmeyi yurt içi ve yurt dışında temsil etmeye,
30 KARAHAN, s. 340.
31 BOZKURT. Tamer; Ticari işletme Hukuku, cilt 1. Baskı 7, Ankara 2012, s.208.
32 http://ekosanayi.com.tr, 04.11.2012
şube açmaya, vekâletnameleri vermeye, işletme adına sözleşmeleri kurmaya, personel almaya veya işten çıkarmaya, işçilerle kurulan sözleşmeleri değiştirme ve diğer hukuki işlemleri yapmaya yetkilidir.
Kural olarak ticari temsilcinin yönetim yetkileri işletme sahibiyle veya yetkili organlarla kurulan sözleşmede belirlenir. İşletme sahibi veya yetkili organlar her zaman bu yetkileri sözleşme ile kısıtlayabilirler. Sözleşmede belirlenen yetkilerin kapsamına girmeyen işlemleri gördüğünde, ortaya çıkan tüm zarardan ticari temsilci sorumludur.
Tacir temsilcisi işletme sahibinin, işletme ortaklarının, genel kuruldan veya yönetim kurulundan izin alarak aynı anda diğer işletmelerde de ticari temsilcilik yapabilir.
2.1.3.3. Kazak Hukukunda Ticari Temsilcinin Yönetim Yetkisi Kazakistan’da ticari temsilcinin yönetim yetkileri kurulan iş sözleşmesinde belirlenerek işletmenin hem olağan hem olağanüstü işlemlerini yapmaya yetkilidirler33.
2.1.4.Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi
2.1.4.1. Türk Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi
Ticari temsilcinin yetkileri işletme sahibi ya da yetkili organlar tarafından geri alınması (azil), istifa, ölüm, fiil ehliyetin kaybı veya iflas gibi sebeplerden dolayı sona ermektedir.
TBK’nun 544 maddesinin II. fıkrasında işletme sahibi temsil yetkisini her zaman geri alabileceği belirlenmiştir. Ancak ticari temsilci ticaret siciline tescil edilmişse temsil yetkisinin geri alınması hallerinde ticaret siciline tescil edilmesi zorunludur34. Aksi takdirde tescil ve ilan edilmeyen azil, iyi niyetli üçüncü şahıslara karşı ileri sürülemez.
33 http://online.zakon.kz, 06 .11.2012
34 ÇEKER. Mustafa; Ticaret Hukuku, Adana, 2010, s. 96.
Yetkinin sona erme sebeplerinden bir diğeri de istifadır. Azil gibi Ticari temsilci her hangi bir sebep açıklamadan istifa ederek temsil yetkisini sona erdirebilir. TBK’nun 547. maddesinin I. fıkrasına göre Ticari temsilciye verilen temsil yetkisi ticaret siciline tescil ve ilan edilmemiş olsa bile, istifa nedeniyle bu yetkinin sona ermiş olduğunun tescil ve ilan edilmesi gerekir. Aksi taktirde tescil ve ilan edilmeyen istifa, iyi niyetli üçüncü şahislara karşı ileri sürülemez.
Azil ve istifa için haklı sebep gerekmez, bunlar karşı tarafa varması gereken bozucu yenilik doğurucu haklardandır. Azil ve istifa haksız olsa bile sonuç doğurur ancak TBK’nun 512. maddesi gereğince zamansız azil ve istifa durumunda, bunu yapan kişi diğer tarafın bu yüzden uğradığı zararı gidermek zorunda kalır.
Gerek işletme sahibinin ölümü, gerekse de temsilcinin ölümü temsil yetkisinin sona ermesine yol açacaktır. Ancak İşletme sahibinin ölümü yada fiil ehliyetini kaybetmesi ticari temsilcisinin yetkisini her zaman sona erdirmez.
Çünkü tacir öldüğünde ticari temsilci mirasçılar tarafından azledilmezse yetkisi devam eder35. Ancak buna karşı Ticari temsilcinin ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi halinde temsil yetkisi sona erer.
İşletme sahibinin İflası Borçlar Kanununun 554. maddesine göre temsil yetkisinin sona erme sebebinden biridir. İflas, Hukuk Sözlüğünde Borçlarını ödemekten aciz olduğu, mahkeme kararı ile saptanmış ve ilan edilmiş olan durum olarak açıklanmıştır36. Yani müflis malları üzerindeki tasarruf yetkisi iflas masasına geçeceğinden temsil ilişkisi de sona ermelidir. Ticari temsilcinin iflasının temsil yetkisini sona erdirmesi veya erdirmemesi konusunda iki farklı görüş vardır. İlk görüşe göre: ‘‘Ticari Temsilcinin iflası temsil yetkisini sona erdirmez’’ diğer görüşe gore ise ‘‘Ticari temsilcinin iflası da temsil yetkisini kural olarak sona erdirir’’.
Biz TBK’nun 43. maddesinin I. fıkrasını esas alarak ilk görüşe katılıyoruz. Çünkü iflas sadece ticari temsilcinin kendisine ait olan mallara
35 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 340.
36 BAĞDATLI. Selahattin; Hukuk Sözlüğü, İstanbul, 2002, s. 305.
ilişkin temsil yetkisini kaldırır. Bir başkasının malları üzerinde söz konusu olan temsil yetkisi bundan etkilenmez37.
Günümüzde en fazla rastlanan temsil yetkisinin sona erme sebeplerinden biri temsil süresinin sona ermesidir. Ticari temsilci belirli bir süreyle tayin edilmişse, bu belirlenen süre bittikten sonra temsil yetkisi sona erer. Ancak temsil süresi bittikten sonra ilişki devam ediyorsa süre örtülü şekilde uzatılır ve belirsiz süre haline gelir.
İşletmenin devri, şahsi güvene dayanan ticari temsilcilik ilişkisini sona erdirir ve TBK’nun 550. maddesinin II. fıkrası uyarınca tescil ve ilanı gerekir.
TBK’nun 554. maddesinin II. fıkrasına göre Anonim şirketin tasfiye haline girmesi ise şirket ticari temsilcilerinin yetkilerini sona erdirmez.
2.1.4.2. Rus Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi Rus hukukunda ticari temsilcinin yetkisi tarafların iradesine bağlı olmayan sebeplerden (sözleşmenin süresi sona ermesi, fiil ehliyetini kaybetmesinden, ticari temsilcinin ölümünden, işletme sahibinin iflası veya tacir temsilcinin askerlik durumu, hapishaneye düşmesi, kayıp) veya sözleşme tarafların iradesine bağlı olan sebeplerden (istifa ve azil) dolayı sona erer38. İşK’nun 81. maddesine göre, İşletme sahibi veya yetkili organlar verilen temsil yetkisini geri alarak, sözleşmeyi her an sona erdirebilirler.
Ancak sözleşmenin süresi bitmeden önce, sözleşmeyi azil yoluyla sona erdiren taraf, tacir temsilciye sözleşmede belirlenen tazminatı ödemek mecburiyetinde kalır39. Burada bahsedilen tazminatın miktarı taraflarca serbest şekilde sözleşmede belirlenir.
Azil karşısı olarak ticari temsilci yetkili organları veya işletme sahibi ile işten çıkmadan bir ay önce ve yazılı şekilde istifa ederek sözleşmeyi sonlandırabilir. İşK’nun 80. maddesine göre tacir temsilcisi ancak yazılı şekilde yapılan ihbar ile istifa edebilir. Sözlü ve diğer şekilde yapılan istifa
37 KARAHAN, s.347.
38 MAGİNSKAYA, EVSTİGNEEV, s.24.
39 GUYEV.A.N; Komentariy k Grajdanskomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, Moskova, 2003, s.
337.
hukuki açıdan geçerli sayılmaz40.
Aynen Türk hukukundaki gibi sözleşmenin taraflar istifa ve azil sebebini açıklamak zorunda değillerdir. Azil ve istifa dışında taraflar ortak bir anlaşmayla temsilcilik sözleşmesini sona erdirebilirler.
Azil ve istifanın dışında sözleşmede öngörülen süre dolduğunda sözleşme otomatik olarak sona erer. Fakat eğer sözleşmenin süresi bittikten sonra tarafların arasında ilişkisi devam ediyorlarsa sözleşmenin süresi örtülü şekilde belirsiz süreye uzatılmış sayılır.
Söyleşmenin sona ermesinin diğer bir sebebi ise ölümdür. Rus hukukunda işletme sahibi veya yetkili organlar ancak tüzel kişi olabileceğinden, işletme sahibinin ölümü sözleşmenin sona ermesinin bir sebebi olarak sayılmaz. Buna göre sözleşmenin sona erme sebebi olarak ancak ticari temsilcinin ölümü kabul edilebilir. İşK’nun 83. maddesinde ticari temsilcinin ehliyetini kaybetmesi sözleşmenin sona ermesi için bir sebep olarak belirlenmiştir.
Bu sebeplerin dışında İşletmenin İflas, Birleşimde, ticari temsilcinin askerlik yaptığından, hapishaneye düştüğünden, kayıp olduğundan veya sözleşmede öngörülen diğer sebeplerden dolayı ticari temsilcilik sözleşmesi sona erebilir41.
2.1.4.3. Kazak Hukukunda Ticari Temsilcinin Yetkisinin Sona Ermesi
Ticari temsilcilik sözleşme, tarafların kararıyla, istifa, azil, sözleşmenin süresi bittiğinde, ölüm, ehliyeti kaybetmesi veya sözleşmede öngörülen diğer sebeplerden dolayı sona erebilir.
Kazak İşK’nun 253. maddesine göre; sözleşmede belirlenen sona erme sebeplerine dayanarak işletme sahibi veya yetkili organlar ticari temsilcilik sözleşmesini her an sona erdirebilirler. Örnek olarak sözleşmede
40 KORŞUNOV, KORŞUNOVA, KUÇMA, ŞELOMAV, st 80 s. 94
41 MAGİNSKAY, EVSTEGNEYEEV s.38.
belirlenen yıllık ciroya çıkmaması veya diğer sözleşmede belirlenen işlemlerin yapılmaması durumlarında.
Sözleşmenin süresi bitmeden önce, temsil yetkisini azil yoluyla sona erdiren işletme sahibi veya yetkili organlar tacir temsilciye sözleşmede belirlenen tazminatı ödemek zorundadırlar42. Tazminatın miktarı ve ödenme şeklini taraflar, sözleşmede serbestçe kararlaştırırlar. Dediğimiz gibi işletme sahibi veya yetkili organlar ancak sözleşmede belirlenen ticari temsilcinin suçundan sözleşmeyi sona erdirebilirler. Aksi taktirde azil, sebepsiz işten çıkarma olarak sayılır ve ticari temsilci, işletme sahibine veya yetkili organların adına davayı açılabilir.
Ticari temsilci de buna karşı her an istifa edilebilir. İstifa yoluyla sözleşmeyi sona erdiren ticari temsilci işten çıkmadan iki ay önce yazılı şekilde kurulan dilekçeyle işletme sahibine veya yetkili organlara bildirim yapmak zorundadır43.
Kazak İşK’nun 254. maddesine göre hem istifa hem azil durumunda tarafların işten çıkma veya çıkartılma sebepleri yazılı şekilde kurulan dilekçede belirlenmek zorundadırlar. Bu sebeplerin dışında İş sözleşmesi genel kurallara uyularak ticari temsilci sözleşmesi; sözleşmenin süresinin dolması, temsilcinin ölümü, ehliyetini kaybetmesi, hapishaneye düşmesi veya askerlik yapılması ile sona erer. İşletmenin iflası durumda sözleşme doğal olarak sona erer.
2.2.TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKU AÇISINDAN TİCARİ VEKİL 2.2.1.Ticari Vekilin Tanımı
2.2.1.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı
Bazen Tacir işletmenin faaliyetlerinin yürütülmesi için Ticari Temsilci gibi çok geniş idare ve temsil yetkisine sahip olan yardımcılara ihtiyaç duymamasından dolayı, işletmede daha dar kapsamda yönetim ve temsil
42 SAPARBAYEV s.527.
43 www.online.zakon.kz 22.11.2012
yetkisi tahsis edilen belli bir işi karşılamak için ticari vekil atayabilir44.
Türk Borçlar Kanununun 551. maddesinde ticari vekil; ‘‘bir ticari işletme sahibinin kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin, işletmesini yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için yetkilendirdiği kişi”
olarak tanımlanmıştır45.Türk kanun koyucu tarafından verilen tanıma göre, ticari vekil işletmenin tüm yönetimi ve işleri için yetkili kılmış ise bu durumda genel yetkili ticari vekilden; işletmenin belirli işlemlerini yapmaya yetkili kılınmış ise, bu durumda özel yetkili ticari vekilden söz edilebiliriz46.
2.2.1.2. Rus Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı
Rus Kanun koyucu ticari vekili (Zamestitel Rukovoditelya) herhangi bir şekilde tanımlamadığından dolayı biz bu tezimizde ancak doktrinde verilen tanımlara göre ticari vekili tanımlamaya çalışacağız.
Rus doktrinindeki var olan düzenlemelere dayanarak biz; Tacir Vekili, belli bir süre içinde işletmeyi yönetmek veya işletmenin bazı işlemlerini yapmak için işletme sahibi veya yetkili organlar tarafından atanan kişi olarak tanımlayabiliriz47.
2.2.1.3. Kazak Hukukunda Ticari Vekilin Tanımı
Kazak kanun koyucu tarafından İşk’nun 20. maddesinin 1. fıkrasında verilen tanıma göre; Ticari vekili, işletme sahibi veya yetkili organlar tarafından işletmeyi yönetmek veya bu işletmenin belli işlemlerini yapmak için atanan kişi olarak tanımlayabiliriz.
2.2.2. Ticari Vekilin Atanması
2.2.2.1. Türk Hukukunda Ticari Vekilin Atanması
Ticari vekil bir ticari işletme için işletme sahibi yada ticari temsilci
44 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.114.
45 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s.343.
46 KAYIHAN. Şaban, YASAN. Mustafa; Ticari işletme Hukuku, Ankara, 2012. s.186.
47 ŞAYHUTDİNOVA Nadejda Pavlovna; Vestnik Udmurskogo Universiteta, Yekonomika İ Pravo, Nekotorıye osobennosti Regulirovaniya Truda Zamestitelya Rukovoditelya Organizacii, Udmurtiya, 2011, s.166.
