KOMİSYONCUNUN HAKLARI

2.3.1. Ücret, Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı

2.3.1.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı

Komisyonculuk sözleşmesinin en önemli unsurlarından biri komisyoncunun ücret hakkıdır. Türk kanun koyucu bu hakkı TBK’nun 538 ile 545. maddeleri arasında belirlemiştir.

TBK’nun 539/I. maddesine göre komisyoncu kendi faaliyetlerini bir ücret karşılığında göstermelidir. Kural olarak, bu ücret hakkını komisyoncu, üçüncü kişilerle sözleşmenin yapılması ve sözleşmeyi üçüncü kişilerle yerine getirdiği takdirde kazanır¹⁸⁰.

Komisyoncu Acenteden farklı olarak ücretin dışında, müvekkilin menfaatleri için yaptığı tüm olağan ve olağanüstü masrafları, faiz ile birlikte talep edebilir. Komisyoncu kendi çalışanlarının ücretini müvekkilden isteyemez; ancak buna karşı özel olarak çalıştırıldığı gececi işçilerine yaptığı ödemelerini tamamen müvekkilden isteyebilir¹⁸¹. Komisyoncu müvekkiline karşı dürüstlük kuralına aykırı olarak hareket ederse ücret hakkını tamamen kaybeder.

Komisyon ücretin miktarını ve ödeme şeklini taraflar sözleşmede kararlaştırır. Fakat eğer ücret hakkı sözleşmede kararlaştırılmamışsa bulunduğu yerdeki ticari örf ve adetlere göre, onlar da yoksa mahkemece belirlenir. Komisyon sözleşmesinde ücretin ödenmesinin öngörülmediği hallerde, komisyon ilişkilerinden değil, vekalet ilişkilerinden söz edilir¹⁸².

2.3.1.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı

Kural olarak Komisyoncu kendi faaliyetini bir ücret karşılığında

180 DEMİRKAPI, BİLGİLİ, s.143.

181 YILMAZ, s.113.

182 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 366.

göstermelidir. Ancak Rus doktrininde var olan düzenlemelere göre komisyon sözleşmesinin karşılıksız olabileceğini de söyleyebiliriz. Türk hukukunda bu tür sözleşmeler vekalet hükmüne göre uygulanırlar. Rus hukukunda ise Karşılıksız işlem yapma unsuruyla kurulan komisyon sözleşmeleri RF MK 572. maddedeki (Dogovor Dareniya) bağış sözleşmesi hükümlerine göre uygulanır. Bu şekilde kurulan söyleşmeler aynı anda bir taraftan komisyon sözleşmesi diğer taraftan bağış sözleşmesi (Dogovor Dareniyanı) hükümleri uygulanarak, karışık bir sözleşme olarak incelenir. Ancak bu tür sözleşmeler ancak gerçek kişiler arasında kurulur. Tüzel kişiler arasında bu tür sözleşmeler kurulmaz¹⁸³.

Kural olarak Komisyoncu ücret hakkını üçüncü kişiler kendi borçlarını yerine getirdiği an kazanır. Mesela satış işlemlerinde üçüncü taraf ödeme işlemlerini gerçekleştiği takdirde. Alım işlemlerinde ise sözleşme söz konusu olan eşyaları müvekkile veya komisyoncuya teslim ettiği takdirde komisyon işlemleri gerçekleşmiş sayılır. Aynen Türk hukukundaki gibi Rus hukukunda da Müvekkilin suçundan dolayı işini tamamlanamadığı hallerde komisyoncu tam ücret hakkını kazanır. Komisyoncu müvekkile karşı kötü niyetli davranırsa ve sadakat borcuna aykırı hareket ederse ücret hakkını kaybeder.

Komisyoncunun ücret hakkını, miktarını, ödenecek zaman ve şeklini taraflar sözleşmede belirlemelidirler. Komisyoncunun ücreti, yapılan işlemin genel tutarından belli bir faiz olarak veya net bir miktar olarak sözleşmede belirlenebilir. Ücretin miktarı, ödeme zamanı ve şekli sözleşmede taraflarca belirlenmediği takdirde komisyoncunun ücreti aynı işlem için alınan ücretin miktarından alınır veya komisyoncunun ücretinin miktarı mahkeme kararıyla belirlenir¹⁸⁴. Delcredo durumunda komisyoncu müvekkilden sözleşmeyle ön görülen ücretin yanında ek bir ücret de isteyebilir.

RF MK’nun 991. maddesine göre Komisyoncu genel ücretin dışında eğer sözleşmede değeri kararlaştırılmamışsa komisyoncu taşınma, sigorta, mahkeme masrafları ve diğer olağanüstü yapılan tüm masrafları müvekkilden

183 BOYKOVA, s.140.

184 PUGİNSKİY, s.173.

isteyebilir. Türk hukukundan farklı olarak Rus hukukunda komisyoncunun kendi işçilerinin maaşı, gibi olağan masrafları komisyoncu müvekkilden isteyemez¹⁸⁵.

2.3.1.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Ücret ve Masraf, Avans ve Faiz İsteme Hakkı

Komisyonculuk sözleşmesi karşılıklı bir sözleşme olduğundan dolayı komisyoncu her zaman kendi faaliyetlerini bir ücret karşılığında göstermelidir.

MK maddeye göre; komisyoncu, üçüncü kişilerle sözleşmenin yapılması ve sözleşmenin üçüncü kişilerle yerine getirilmesi halinde ücret hakkını kazanır.

Ücretin miktarı, ödeme şeklini ve zamanını taraflar sözleşmede belirlemelidirler. Ancak eğer sözleşmede ücretin miktarı, ödeme zamanı ve şekli sözleşmede taraflarca belirlenmediği takdirde komisyon sözleşmesi geçersiz sayılmaz ve komisyoncunun ücreti ticari örf ve adetlere göre aynı işlem için alınan ücretin miktarına göre belirlenir.

Ücret dışında Komisyoncu iş sırasında yapılan tüm olağan ve olağan üstü giderlerini müvekkilden isteyebilir.

2.3.2. Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı

2.3.2.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı

TBK’nun 542. maddesine göre; çeşitli sebeplerden dolayı komisyoncunun elinde kalan malları, malın bulunduğu yer mahkemesinden karar alarak açık artırma ile sattırma hakkı vardır.

2.3.2.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı

Komisyon sözleşmesi sona erdikten sonra farklı sebeplerden dolayı komisyoncunun elinde kalan malları mahkemeden karar alarak açık artırmayla sattırmaya hakkı vardır.

185 GATİN, s. 239.

2.3.2.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Malı Açık Artırma ile Sattırma Hakkı

Komisyon sözleşmesi sona erdikten sonra komisyoncunun elinde kalan malları müvekkil belli bir sürenin içinde geri almazsa, komisyoncu mahkemeden karar alarak bu malları açık artırma ile sattırma hakkı vardır.

2.3.3. Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı

2.3.3.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı

Borsada kayıtlı veya piyasa fiyatı bulunan kambiyo senetleri veya diğer kıymetli evrakları veya ticari mallarını satmaya ya da almaya yetkili olan komisyoncu, müvekkili ile aksine talimat verilmemişse, borsa veya piyasa fiyatını dikkate alarak, satın alacağı malların yerine, kendi mallarını satabilir veya satılık olan mallarını kendi için satın alabilir¹⁸⁶. Komisyoncu bu tür işlemleri yaptığı takdirde aynı gün müvekkiline bildirmelidir.

Komisyoncu kendi alıcı veya satıcı olduğu takdirde kendisine verilen iş tamamlamış sayılır ve ücret ile yapılan masraflarını isteyebilir. Komisyoncu doğrudan alıcı veya satıcı olduğu takdirde, kendisi ile yapılan sözleşmenin karşı tarafın adını göstermeden vekâletin yerine getirdiğini müvekkile haber verir ve işleme ait olan tüm sorumlulukları üstlenmiş olur.

Fakat eğer müvekkil, komisyoncuya verilen yetkileri geri alırsa ve müvekkille yetkiyi geri aldığı haberi komisyoncuya işini yerine getirmeden önce ulaşmışsa, komisyoncunun taraf olma hakkı ortadan kalkar.

2.3.3.2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı

Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa komisyoncu kendi alıcı veya satıcı olabilir. Komisyoncu kendi alıcı veya satıcı olduğun takdirde kendisine verilen iş tamamlamış sayılır ve ücret ile yapılan masrafları isteyebilir.

186 AYHAN, ÖZDAMAR,ÇAĞLAR, s.367.

Fakat eğer komisyoncu broker şeklinde çalışıyorsa ve kendi adına bir mal alırsa o artık bir tacir yardımcı olarak kabul edilemez.

2.3.3.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Satıcı veya Alıcı Olma Hakkı

Kazak MK’nun 874. maddesi açısından komisyon sözleşmesi kurulduktan sonra ve müvekkile bildirerek, satılmak üzere alınan tüm mallarını kendi alabilir. Gördüğümüz gibi komisyoncu ancak müvekkille sözleşme kurulduktan sonra ve ancak müvekkilden izni alarak alıcı olabilir.

Aksi takdirde komisyonculuk sözleşmesi geçersiz sayılır ve komisyoncu ücret hakkını kazanamaz. Komisyoncu kendi alıcı olduğu takdirde kendisine verilen iş tamamlanmış sayılır ve ücret ile yapılan masraflarını müvekkilden isteyebilir.

2.3.4. Hapis Hakkı

2.3.4.1. Türk Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı

Komisyoncu tüm alacaklarına karşı sattığı malın bedeli veya aldığı malın üzerinde hapis hakkını kullanılabilir.

2.3.4. 2. Rus Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı

Komisyoncu tüm alacaklarına karşı sattığı malın bedeli veya aldığı malın üzerinde hapis hakkını kullanılabilir. Ancak MK’nun 996. maddesine göre müvekkilin iflası durumunda komisyoncu hapis hakkını kullanmaz¹⁸⁷.

2.3.4.3. Kazak Hukukunda Komisyoncunun Hapis Hakkı

Kazak MK’nun 871. 872. maddelerine göre Komisyoncu tüm alacaklarına karşı sattığı malın bedeli veya aldığı malın üzerinde hapis hakkını kullanılabilir.

187 ÇUYSKAYA, s.143.

2.4. KOMİSYONCULUK SÖZLEŞMENİN SONA EMESİ VE ZAMANAŞIMI

2.4.1. Türk Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Emesi ve Zamanaşımı

Sona erme konusunda Komisyonculuk sözleşmesine TBK’nun 532.

maddesinde öngörülen vekâlet sözleşmesinin hükümleri uygulanır. Bu maddeye göre komisyonculuk sözleşmesi; azil, istifa, işin tamamlanması, müvekkilin veya komisyoncunun ölümü, ehliyetsizlik ve iflas durumunda sona erer¹⁸⁸. Uygun olmayan zamanda, istifa veya azil şeklinde sözleşmeyi sona erdiren taraf karşı tarafın bundan doğan zararını karşılamak zorundadır¹⁸⁹. Azil yoluyla sona erdirme durumunda komisyoncu uğradığı zararı yapılan işlemlerin ücretini ve yapılan tüm masrafları müvekkilden isteyebilir.

Komisyonculuk sözleşmesinden doğan bütün davaların zamanaşımı süresi beş yıldır¹⁹⁰.

2.4.2. Rus Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Zamanaşımı

Rus MK’nun 1002. maddeye göre komisyon sözleşmesini sona erdiren sebepleri iki türe ayrılabiliriz; sözleşme taraflarının iradesine bağlı olan sebepler ve sözleşme taraflarının iradesine bağlı olmayan sebepler:

Tarafların iradesine bağlı olan sebepler; istifa ve azildir. Tarafların iradesine bağlı olmayan sebepler ise müvekkilin iflası ve komisyoncu ölümü, fiili ehliyetini kaybetmesi veya onun kaybıdır¹⁹¹.

RF MK’nun 1003. maddeye dayanarak Müvekkil her an sözleşmeyi azil şeklinde sona erdirebilir. Belirsiz süreyle kurulan komisyon sözleşmelerinde, müvekkil en az otuz iş günlük süreye uyarak istifa kararını komisyoncuya bildirmek zorundadır. Belirli süreyle kurulan komisyon

188 KARAHAN, s.390.

189 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 367.

190 YILMAZ, s.115.

191 RUZAKOVA. O,A, Grajdabskoe Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva 2004, s. 349.

sözleşmeleri için herhangi bir haber verme süresi öngörülmemişdir¹⁹². Buna göre müvekkil süreli sözleşmeleri de her an azil yoluyla sona erdirebilir.

Sözleşmenin azil yoluyla sona erdirilmesi durumunda komisyoncu uğradığı zararı yapılan işlemlerinin ücretini ve yapılan tüm masrafları müvekkilden isteyebilir. Azil durumda müvekkil eğer sözleşmede başka bir süre öngörülmemişse kanunda ön görülen 30 günlük süre içinde sözleşme konusu olan eşyaları komisyoncudan geri teslim almaya yükümlüdür. Aksi takdirde komisyoncu müvekkilin hesabına bu eşyaları teminata bırakabilir veya müvekkille en uygun fiyatına satabilir¹⁹³.

RF MK’nun 1004. maddesine göre Komisyoncu azil yoluyla sözleşmeyi ancak iki durumda sona erdirebilir. Kurulan sözleşmede aksi hüküm yoksa ve eğer komisyonculuk sözleşmesi süresiz sözleşme şeklinde kurulmuşsa, komisyoncu istifa yoluyla sözleşmeyi sona erdirmeden 30 gün önce müvekkile haber vermek zorundadır. Bu sürenin içinde müvekkil komisyoncudan tüm eşyaları geri almakla yükümlüdür. Aksi takdirde komisyoncu bu eşyaları müvekkilin hesabına emanete bırakabilir veya en yüksek fiyatına satabilir. İstifa durumlarında komisyoncu sözleşmeyi sona erdirmeden önce yapılan tüm işlemler için ücretini ve yapılan masrafları müvekkilden isteyebilir¹⁹⁴.

Komisyon sözleşmesinden doğan bütün davalarda genel üç yıllık zamanaşımı süresine uygulanır¹⁹⁵.

2.4.3. Kazak Hukukunda Komisyonculuk Sözleşmesinin Sona Emesi ve Zamanaşımı

KC MK’nun 879. maddesine göre Komisyonculuk sözleşmesi, işin tamamlaması, azil, istifa, müvekkilin veya komisyoncunun ölümü, kayıp, ehliyetsizlik ve iflas durumunda sona erer. Komisyon sözleşmeleri süreli veya

192 GOLOVANOVA. N,M, Sbornik Hozyastvennıh Dogovorov s Komentariyami, Santk-Peterburg, 2007, s.85.

193 BOYKOVA, s.146.

194 ÇUYSKAYA, s.143.

195 www.juristspravka.ru. 25.04.2013

süresiz olrak kurulabelirler. MK’nun 878. maddesinin 1. fıkrası ve MK’nun 881.

maddesinin 1. fıkrası açısından süreli veya süresiz şekilde kurulan komisyon sözleşmeleri komisyoncunun istifa hakkı konusunda farklı sonuçlara varır.

Böyle MK’nun 878. maddesinin 1. fıkrasına göre süreli şekilde kurulan sözleşmelerde komisyoncu istifa ile sözleşmeyi sona erdiremez. Fakat aynı kanunun 881. maddesinin 1. fıkrasına bakarak süresiz şekilde kurulan komisyonculuk sözleşmelerinde komisyoncu istifa etmeden bir ay önce işvereni bilgilendirerek sözleşmeyi sona erdirebilir.

Komisyon sözleşmesinden doğan tüm davalar üç yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.

3. TÜRK, RUS ve KAZAK HUKUKUNDA TAŞIMA İŞLERİ