1. TÜRK, RUS VE KAZAK HUKUKUNDA TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ
1.4. TARAFLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
1.4.9. DENKLEŞTİRME İSTEMİ
Tek satıcının belli şartlar altında sözleşme sona erdikten sonra denkleştirme talep edip edemeyeceği 6102 Türk Ticaret Kanunu yürürlüğüne girdiği zamana kadar Türk doktrininde tartışmalı bir konu olmuştur292. Fakat 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 122. maddesinin 5. fıkrasındaki düzenleme ile tek satıcının denkleştirme talep edip edemeyeceği yönündeki tartışmalara son verilmiş ve kanunun gerekçesinde de “Acente ile tek satıcı ve diğer müvekkile “yeni” müşteri kazandıran sürekli iş yapma ilişkileri arasında denkleştirme talebi yönünden farklılık yaratmanın haklılık ve adalet temeli zayıf olduğu için beşinci fıkra öngörülmüştür. Tek satıcının işletmeye (müvekkile) bağlılığının acente düzeyinde olmadığı, tek satıcının daha bağımsız bir konumda bulunduğu itirazı, tek satıcının işletme ile “arızî”
sınırını aşan iş yapılması olgusunun varlığı karşısında gücünü yitirir. Ayrıca
“devamlılık” unsurunun rekabetin korunması hukukunda sempati ile karşılanmadığı unutulmamalıdır. “Devamlı” sayılamayan hizmetler de “yeni”
müşteri sağlayabilir. ” şeklinde belirtildiği gibi; bu konuda acenteler ile tek satıcılar arasında bir ayrım yapılmamıştır.
Rus ve Kazak hukukunda tek satıcılık sözleşmenin denkleştirme talebiyle ilişkin herhangi bir düzenlenme bulunmamaktadır. Bu nedenle bu konuya ilişkin arı bir başlık altında herhangi bir incelemeler yapılmayacaktır.
292 POROY, s.245.
SONUÇ
Sonuç olarak seçtiğimiz Tez konumuz Türkiye’de Son yıllarda farklı değişim gören konulardan biridir. Bu sebeple biz Tezimizde ilk baştaTürk hukukunda ortaya çıkan değişlilikleri göstermeye çalıştık. Özelikle 6102 Türk Ticaret Kanunu ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununu kabul edilerek Ticari mümessil tanımını Ticari Temsilci tanımına, Seyyar tüccar memuru tanımını Pazarlamacı tanımına ve Ticari işleri tellallığı tanımını Simsar gibi alternatif tanımlara tercih edilmesini ve bunlara ilişkin ticaret hukukunda gelen yenilikleri göstermeye çalıştık. Bu çalışmalarda herhangi bir zorunluluklara rastlamadık.
Çalışma sırasında Türk hukukundaki var olan durumu anlatarak ve bu düzenlenmeleri esasa alarak Rus, Kazak hukukunda da tacir yardımcılarının durumunu Türk hukukunda var olan durumla karşılaştırarak açıklamaya çalıştık. Türk, Rus ve Kazak kanun koyucuların aynı kaynaklardan faydalandığını ve Tacir yardımcılarını neredeyse aynı şekilde düzenlendiği sonucuna vardık. Fakat bu düzenlenmeler ne kadar aynı olsa da hukuki sistemin faklı olmasından dolayı bu düzenlenmelerde farklılıklar da vardır.
Örnek Ticari Temsilcinin, Ticari Vekilin ve Pazarlamacının Atanma işlemleri Türk hukukunda açık veya örtülü, yazılı yada sözlü şeklilde yapılabiliyorsa da Rus ve Kazak hukukunda bu tür işlemler ancak yazılı şekilde kurulan sözleşme ile gerçekleşir. Bunun sebebi ise Rus ve Kazak hukukunda kabul edilen ispat sistemidir. Tartışmalı konularda Rus ve Kazak mahkemeliler de ispat olarak ancak yazılı şekilde kurulan ve bazı durumlarda yazılı şekliyle birlikte noterle onaylanmış olan anlaşmaları kabul etmektedir.
Bunun dışında Tezimizin Acente bölümünde de Kazak kanun koyucunun Türk ve Rus kanun koyuculardan farklı olarak, genel olarak acenteyi her hangi bir şekilde düzenlemediğini gördük. Bu nedenle şu anda Kazak piyasasında bulunan acenteler ve hukukçular bu konuda büyük bir sıkıntı yaşamaktadır. Bu durumdan çıkış yolu olarak ancak medeni kanunda ayrı bir başlığın altında acente sözleşmesinin düzenlenmesini görüyoruz. Çünkü
acente hızlı şekilde gelişim gösteren Ülkelerin ayrımsız bir parçasıdır.
Çalışmamızın devamında Acente ile birlikte Rus ve Kazak kanun koyucu tarafından Simsar ve simsarlık sözleşmesinin de herhangi bir şekilde düzenlenmediği anlaşıldı. Rus ve Kazak hukukunda simsar işlerini komisyoncu yapmaktadır ve bundan dolayı Rus ve kazak kanun koyucular bu işlemleri ayrı bir kişinin yapmasını ve kanunlarda bunu ayrı bir başlık altında düzenlenmesinin önemsememişlerdir.
İlk bakışta Türk Rus ve Kazak hukukunda Komisyoncu, komisyon sözleşmesinde ve taşıma işlemleri komisyonculuğu konularında pek farklar olmadığını düşünebiliyoruz. Komisyoncu sözleşmeyle öngörülen malı satış fiyatından daha yüksek bir fiyata satarsa bu farkı Türk hukukunda komisyoncunun müvekkile komple iade etmesi mecburdur. Rus ve Kazak hukukunda ise eğer komisyon sözleşmede bu durumla ilgili herhangi bir düzenleme yoksa ortaya gelen fiyat farkını komisyoncu ile müvekkil yarı yarıya paylaşması gibi farkları gördük. Biz Rus ve Kazak hukukunda var olan hükümlere katılarak ilk bakışta büyük olmayan bir farkı daha sonra büyük bir fark olarak görülmektedir. Sonuçta komisyoncu bu farka çaba göstererek ulaşıyor. Bundan ortaya gelen farkın bir kısmı üzerinde hak kazanmış olduğunu düşünüyoruz. Umarım Türk kanun koyucular gelecek düzenlemelerde bunu düşünüp komisyoncuyu bu konuda yeni bir hak tanırlar.
Tezimizin son bölümünde herhangi bir sözleşmeye benzemeyen ve kendine özgü bir sözleşme olan tek satıcılık sözleşmesine yer vermiştik. Türk, Rus ve Kazak Kanunlarda herhangi bir şekilde düzenlenmeyen tek satıcılık sözleşmesi, diğer sözleşme tiplerinin hiçbirinde bulunmayan unsurlardan oluşan ve kendine özgü olan sözleşmelere veya, acentelik, komisyon, hizmet, adi ortaklık, vekalet sözleşmesi gibi farklı sözleşme tipleri için öngördüğü unsurların, kanunda öngörülmeyen bir biçimde birleşmesiyle meydana gelen karma sözleşmeler olarak Türk, Rus ve Kazak doktrinde ikiye ayrılan görüşler vardır. Fakat biz tezimizde bu iki görüşten hâkim olan gürüş, kanunlarda öngörülen sözleşmelerden farklı olduğunu ve karışık olmayan, özel bir sözleşme sui generis (kendine özgü) olduğunu kabul edilmiştik. Bu tür
sözleşmeler Türk, Rus ve Kazak doktrinde neredeyse aynı şekilde düzenlenmişler ve göze çarpan büyük faklılıkları bulunmamaktadır.
Tek satıcılık sözleşmesi bölümünü ve tezimizin sonu olarak denkleştirme talebini düzenlendik. Bildiğimiz kadarıyla Tek satıcının belli şartlar altında sözleşme sona erdikten sonra denkleştirme talep edip edemeyeceği 6102 Türk Ticaret Kanunu yürürlüğe girene kadar Türk doktrinde tartışmalı bir konu olmuştur. Fakat 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 122. maddesinin 5. fıkrasındaki düzenleme ile tek satıcının denkleştirme talep edip edemeyeceği yönündeki tartışmalara son verilmiştir.
Rus ve Kazak hukukunda bu tür düzenmeler halen yoktur. Fakat Rusya ve Kazakistan Son yıllarda tüm konular açısından son yıllarda büyük gelişimler gösteren ülkelerden biridir. Büyük bir ihtimalle kendi kanunlarında yakın bir zamanda hem tek satıcılık sözleşmesi hem de denkleştirme talebini düzenleyeceklerdir.
KAYNAKCA
TÜRKÇE KANAYNAKLAR
Yar. Doç. Dr AKIN, Murat Yusuf; Yeni Türk Ticaret Kanunu ‘‘ Dünya Degişiyor Ya Siz’’, 1. Baskı, İstanbul, 2011.
Prof. Dr. ARKAN. Sabih; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2011.
Prof. Dr. İ. ASLAN. Yılmaz; Ticaret Hukuku, Bursa, 2012.
Prof. Dr. İ. ASLAN. Yılmaz, Prof. Dr. ŞENYÜZ. Doğan, Dr. ERGÜN. Mevci;
İşletme Hukuku, Bursa, 2003.
Dr. AYAN. Özge; Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı, Ankara, 2008.
Prof. Dr. AYHAN. Rıza, Doç. Dr. ÖZDAMAR. Mehmet, Yrd. Doç. Dr. ÇAGLAR.
Hayrettin; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2012.
Prof. Dr. AYTAÇ. Zühtü; Anonim Ortaklık Denetçilerinin Sır Saklama Yükümlülüğü, Batider, 1979.
BAĞDATLI. Selahattin; Hukuk Sözlüğü, İstanbul, 2002
Prof. Dr. BAHTİYAR. Mehmet; Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, 2003.
Prof. Dr. BAŞTUĞ. İrfan, Prof. Dr. ERDEM. H. Ercüment; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 1993.
Prof. Dr. BİRSEL. Mahmut; Ticari Mümessilin Tarifinde Şahsi Unsur, Batider, C. II, 2009.
Prof. Dr. BOZER. Prof. Dr. Ali, GÖLE. Celal; Ticari İşletme Hukuku, Ankara, 2011.
BOZKURT. Tamer; Ticari işletme Hukuku, cilt 1. Baskı 7, Ankara, 2012.
Prof.Dr. ÇEKER. Mustafa; T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını NO: 2725 Ticaret Hukuku –I. Anadolu,
Prof.Dr. ÇEKER. Mustafa; Ticaret Hukuku, Adana, 2010.
Ar. Gör. CENGİZ. Ali; Acente Kavramı ve Acentelik Sözleşmesinden Doğan Hak Ve Borçları, Hacettepe Huk. Fak. Derg, 2011.
Prof. Dr. DOMANİÇ. Hayri; Ticaret Hukukunun Genel Esasları, İstanbul, 1988.
Prof. Dr. DONAY. Süheyl; Meslek Sırrının Açıklanması Suçu, İstanbul, 1978.
Prof. Dr. ERDEM. Ercüment; Tek Satıcılık Sözleşmesinde Denkleştirme
Talebi(Müşteri Tazminatı), Ünal Tekinalp’e Armağan, Cilt 1, İstanbul, 2003.
Prof. Dr. İMREGÜN. Oğuz; Kara Ticaret Hukuku Dersleri, İstanbul, 2001.
Prof. Dr. İMREGÜN. Oğuz; Kara Ticaret Hukuku Dersleri, 13. Bası, Filiz Kitapevi, 2005.
Doç.Dr. İNAL. Tamer; Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, 2004.
Doç. Dr. İŞGUZAR Hasan; Tek Satıcılık Sözleşme ‘‘Doktora Tezi, Ankara.
1989.
Prof. Dr. KARAHAN. Sami; Ticari İşletme Hukuku, Konya, 2012.
Prof. Dr. KARAYALÇIN. Yaşar; Yetkili Satıcılık Sözleşmesi, Özel Hukukta Meseleler ve Görüşler, Ankara, 1997.
Doç. Dr. KAYIHAN. Şaban; Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi, 3. Baskı, Ankara, 2008.
Prof.Dr. KAYIHAN. Şaban, Yard. Doç.Dr. YASAN. Mustafa; Ticari işletme Hukuku, Ankara, 2012
Prof. Dr. KORKMAZ. Turhan, CEYLAN. Ali; Sermaye Piyasası ve Menkul Değer Analizi, Bursa, 2006.
Prof. Dr. KENDER. Rayegan; Türkiye’de Hususi Sigorta Hukuku, Sigorta Müessesi-Sigorta Sözleşmesi, 9. Bası, İstanbul, 2008.
Öğr. Gör. MİNELİLER, Zeynep; Ticari Vekil. Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Cilt II, Ankara, 2010.
Av. ÖNÜR. Kemeleddin; Tek Satıcılık Sözleşmesi, Bursa, 2006.
Prof. Dr. POROY. Prof. Dr. Reha, YASAMAN. Hamdi; Ticari İşletme Hukuku, İstanbul, 2007.
Doç. Dr. TANDOĞAN, Haluk; Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, İstanbul, 2008
Doç. Dr. TOPÇUOĞLU. Metin; Yeni Tacir Yardımcısı Pazarlamacı, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: I, Sayı 2, Isparta, 2011.
Doç. Dr.TOPCUOĞLU. Metin; Rekabet Hukuku Açısından Acentelik ve Dağıtım Sözleşmeleri, Ankara, 2006.
Prof. Dr. YAVUZ. Cevdet; Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, İstanbul, 1997.
YABANCI KAYNAKLAR
ABRAMOV.E.N, AVERÇENKO.N,N, BAYGUŞEVA.YU,V; Komentariy k Grajdanskomu Pravu Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2010.
AHMWTOV.А, AHMETOVA.G.A; Truduvoye Pravo Respubliki Kazahstan, Almaty, 2005.
Dr.Prof. ALEKSEYEV.S,S, Dr.Prof. GONGAL.B,M, Doc.MURZİN.D,V;
Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Ekaterenburg, 2009.
BAGİNSKİY. M,İ, VİTRYANSKİY. V,V; Dogovornoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2002.
Prof. BASİN.YU,G; Komentari k Grajdanskomu Kodeksu Respubliki Kazahstan, Almaty, 1999.
BATLER. E.A; Nepoimenovannıe Dogovorı, Moskva, 2008.
BAUNOVA. M, O; Trudovoye Pravo, Moskva, 2009.
BELYAYEV.O,A; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009.
BİKEBAYEV. A.J; Konkurentnoye Pravo, Almaty, 2010.
BOYKOVA. A,S; Torgovoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009.
BORİSOVA. A.B; Distrebyuterskiy Dogovor, Moskva, 2005.
BRAGİNSKİY. M,İ, VİTRYANSKİY. V,V; Dogovornoe Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2002.
BROTNİKOV. S,P, PAŞKOV. A,V; Rınoçnoye Predprenimatelskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Samara, 2011.
GERÇİKOVA. İ,N; Mejdunarodnoye Komerçeskoye Pravo, Moskva, 2001.
ÇİPKİNA,İ.S, ÇİNSYAYKA. E,P; Trudovoy Dogovor; Poryadok Zaklyuçeniya, İzmeneniya i Rastorjeniya, Moskva, 2009.
Doc. ÇUYSKAYA. O,A; Grajadanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009.
GALUŞINA. İ,N; Posrednıçestvo kak Grajdansko – Pravovaya Kategorıya, Perm, 2006.
GATİN. A,M; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskava, 2009.
GAVRİLOVA.O,A, GORODOV. S,P; Komentariy k Grajdanskomu Kodeksu Rossıyskoy Federacii (postateynıy) Çast Çetvertaya, Moskva, 2007.
GOLOVANOVA.N,M; Sbornik Hozyastvennıh Dogovorov s Komentariyami, Santk-Peterburg, 2007.
GOLUBİN. E.V; Distrebyuciya, Moskva, 2006.
GRAÇEVA. E,YU, BOLİTONOV.O,V; Osnovı Strahovogo Prava Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2011.
GRUDCINA. A,A, SPEKTOR. A,A; Grajadanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2008.
GUYEV. A,N; Komentariy k Grajdanskomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, Moskova, 2003.
Doç. İVAKİN. V,N; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009.
KANAŞEVSKİY. V,A; Mejdunarodnoye Çastnoye Pravo, Moskva, 2009.
KORŞUNOV. YU,N, KORŞUNOVA.T,YU, KUÇMA.M,İ, ŞELOMAV.B,A;
Komentariy k Trudovomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, 2002.
LISOV. M,D; O Ponyatii Komerçeskogo Posredniçestva po Sovetskomu Ugolovnomu Pravu, Moskova, 1964.
MASLOVA. V,A; Predmet Distrebyutorskogo Dogovora, Komerçeskoye Pravo, Moskva, 2010.
MİRONOV. V,İ; Trudovoye Pravo, Moskova, 2004.
Dr.Prof. MİTİN. İ,A; Pravovoye Regulirovaniye Marketingovoy Deyatelnosti, Moskva, 2007.
Doç.Prof. MOROZ. S,P; Predprenimatelskoye Pravo Reapubliki Kazahstan, Almaty, 2008.
NİKOLYUKİN. S,V, Posredniçeskiye Dogovorı, Moskva, 2010.
Doç.Prof. ORLOVSKİY. YU,P, NURTDİTOV. A,F; Trudovoye Pravo, Moskva, 2008.
Doc.Prof. POPOBDOPULO. V,F; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskova, 2008.
PUGİNSKİY. B,İ; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2012.
RUDENKO. A,V; Odistrebyutorskom Dogovore, Moskva, 2006.
RUZAKOVA. O,A; Grajdabskoe Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2004.
RYASNİCEVA.V,A; Proishojdeniye Predstavitelstva i Ego Suşnost v Burjuaznom Prave, Moskova, 1980.
SAPARBAYEV. B.M; Komentariy k Trudovomu Kodeksu Respubliki Kazahstan, Almaty, 2009.
Prof. ŞKATULLA. V,İ; Komentariy k Trudovomu Kodeksu Rossiyskoy Federacii, 2006.
STANKEVİÇ. N,G; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Grodno, 2002.
SUHANOV. E,A, VOLTERS KLUVER; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2008.
SUHANOV. E,A, VOLTERS KLUVER. M; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, 4 cilt. Moskva, 2008.
ŞAYHUTDİNOVA Nadejda Pavlovna; Vestnik Udmurskogo Universiteta, Yekonomika İ Pravo, Nekotorıye osobennosti Regulirovaniya Truda Zamestitelya Rukovoditelya Organizacii, Udmurtiya, 2011.
ŞEVÇUK. D,A; Grajdanskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009.
Doç.ŞILOV. A,K; Strahovoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2004.
TAL’. L,S; Torgovıy Agent i Agenturnıy Dogovor Kak pravovıye Tipı, Moskva 2005.
TARADONOV. S,V; Strahovoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2007.
TATARSKAYA. E,A; Nepoimennovennıye i Smeşannıye Dogovora, Moskva, 2010.
TİHINOV. M.YU; Trudovoy Dogovor, Moskova, 2010.
TOLKAÇEV. A,N; Pravovoye Regulirovaniye Marketengovoy Deyatelnosti, Moskva, 2007.
Prof.Dr. TONKOV. E,E, Pro.Dr. MARHGEYM. M,V, SMOLENSKİY. M,B;
Trudovoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Rastov- na-Donu, 2011.
VİLKOVA. N,G; Dogovornoye Pravo v Mejdunarodnom Oborote, Moskva, 2012.
VİLKOVA. N,G; Dogovornoye Pravo v Mejdunarodnom Oborote, Moskva, 2004.
VOLYANSKAYA. R,V; Distrebyutorskiy Dogovor i Osobennosti ego Primeneniya v Sfere Grajdanskogo Orujiya, Moskva, 2009.
WEB KAYNAKLARI www.bibliotekar.ru
www.consultant.ru www.dic.academik.ru www.ekosanayi.com.tr www.forum.zakon.kz www.gpravo.ru www.gratanet.com www.juristspravka.ru www.law.edu.ru www.law-enc.net www.online.zakon.kz www.planetarhr.ru www.rudoks/exdat.com www.rusianpeople.ru
www.torgovypredstavitel.com www.turkhukuksitesi.com www.urteb.org
www.zakon.ru www.urteb.org www.tdk.gov.tr.
DİĞER KAYNAKLAR
Grajdanskiy Kodeks Rossiyskoy Federacii st 184.
Ukaz Prizidenta Rossiyskoy Federacii ot 10 İyunya 1994.g. N 1200 p.2.
Zakon Respubliki Kazahstan ot 22 aprelya 1998.g. п. 2 ст. 54 . № 220 «O Tovareşestvah s Ograniçennoy i Dopolnitelnoy Otvetstvennostyu»
Zakon Respubliki Kazahstan ot 13 maya 2003.g. п. 2 ст. 59 № 415 «Ob
Akcionernıh Obşestveh»
Zakon Respubliki Kazahstan ot 16 maya 2001.g. ст. 43 и ст. 24 № 142 « O Nekomerceskih Organizaciyah»
Zakon Respubliki Kazahstan ot 19 iyunya1995.g. ст. 9 № 2335 « O Gosudarstvennıh Predpriyatiyah»